Yeni azərbaycan partiyasi gəNCƏ ŞƏHƏr təŞKİlati y u s if o V m ü b a r iZ İm r a n o ğ L u
Yüklə 0,73 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Bax: «Xalq qəzeti», 24 noyabr, 1998.
münasibətlər əsasına yaranan və ya ailə münasibətlə ri üzərində qurulan dostluq), qohumluq (qohumluğa görə münasibətlərin davm etdirilməsi), müəyyən ailə mərasimlərin davam etdirilməsi (məsələn, ailə qurmaq mərasimi, elçi getmək, nişan aparmaq, toy etmək, gəlin gətirmək, toydan sonrakı mərasimlər, uşaq anadan olanda adqoydu keçirmək və s.); bayramlarla bağlı mərasimlərin keçirilməsi (yaz bayramında yumurta boyamaq, qapı pusmaq, od yandırmaq, bayram süfrəsi açmaq, kosa - keçəl oyunlarını təşkil etmək, bəxt sınamaq və s.) bu gün də yaşayır. Yaz bayramının təmtəraqlı keçirilməsi il boyunun şadlıqla, fıravanlıqla, xoşbəxtliklə keçiril məsinin rəmzi əlamətidir. Azərbaycan xalqı üçün səciyyəvi olan bəzi adət və ənənələr də vardır ki, onların formalaşması islam dini ilə bağlıdır. Məsələn, ölünün dəfni qaydaları, ölənə yas mərsaimlərinin saxlanması, cümə axşamı günlərinin qeyd olunması, müqəddəs sayılan yerlərin ziyarət edilməsi və s. islam dini ilə əlaqədar yaranaraq formalaşmışdır. Bəzi adət və ənənələr isə artıq unudulmuşdur. Ancaq onların izləri bu və ya digər sözlərdə qallmış- dır. Məsələn, ölən şəxsin dəfni haqqında bəzən «quyulanmaq» sözü işlədilir. Bu o deməkdir ki, nə vaxtsa öləni indiki kimi dəfin etməyib quyuya salırlarmış. Yaxud bəzən kiminsə haqqında «canı yanmış», «tünbətün olmuş», «canımı oda salmaq», 80 «atasına od vurmaq» kimi ifadələrin də işlədilməsinə təsadüf edilir. Bu o deməkdir ki, nə zamanca ölənin yandırılma mərasimi bizim cəmiyyətdə də mövcud olumuşdur. Lakin islamdan sonra bu adətlər aradan çıxmışdır. Onun dildə yaşayan izləri isə hansı adətlərin sonralar ictimai normalardan uzaqlaşdığını göstərir. Bəzən dildə «daşı atılmış», «daşqalaq olunmuş», «külü təpəsinə qoyum», «gözünə kül olmuş»
və s. kimi ifadələr də işlədilir. Bu o deməkdir ki, nə zamansa ya ölənin arxasınca daş atmaq adəti olmuşdur, ya günah işləmiş adamı daş - qalaq yolu ilə öz cəzasına çatdırmışlar, yaxud başına və ya gözünə kül qoymuşlar. Ancaq bu adətlər unudulmuşdur. Adət - ənənə ictimai xarakter daşıdığı üçün bu gün bəşəri adətlərdən istifadə məişətdə özünə
geniş yer
tapmışdır. Məsələn, toy mərasimlərindəki bir çox adətlər unudulmuşdur. Toyda «bəy tərifi», «gəlin atdandı», toy zaman təşkil edilən yarışlar və s. yaddan çıxıb. Toyda bəylə gəlinin bir məclisdə oturması, hamının birlikdə rəqsə dəvət olunması, toyun xüsusi aparıcılarının olması və s. yeni adətlərdəndir. Yaxud, qadınlar bayramının, sevgililər bayramının keçirilməsi yeni adətlər sırasına daxildir. Milli xarakterli adətlərin içərisində yerli (lokal) adətlər də vardır ki, belə adətlərdə hər hansı regiona məxsus
ənənələr təcəssüm olunur. Bütövlükdə isə bunların hamısı Azərbaycan adət - ənənələrinin tərkib hisslərini təşkil edir. 81
Adət və ənənələlərin, bayramların, mərasimlə rin ictimai xarakteri onların kütləviliyi ilə səciyyələ nir. Cəmiyyət həyatındakı kütləviləşmə isə ictimai həmrəliyin, mənəvi-psixoloji birliyin və vəhdətin tə məlidir. 5) ümumbəşəri dəyərlər Ümumbəşəri dəyərlər də adət və ənənə kimi ictimai xarakterlidir. Ancaq adət və ənənələrdən fərqli olaraq
ümumbəşəri dəyərlər qlobal əhəmiyyətli şüurun təzahür formasından ibarətdir. Ümumbəşəri dəyərlər insan cəmiyyətində həmişə mövcud olmuşdur. Ümumbəşəri dəyərlər elə bir mənəvi təsir vasitəsidir ki, onlar bir məkanda yaranır və
öz ictimai
xarakterinə görə
sərhədlərini genişləndirə bilir. Ümumbəşəri dəyərlər, başqa sözlə, insanın ictimai şüuruna daha intensiv şəkildə təsir edən mənəvi - psixoloji vasitədir. Ümumbəşəri dəyərlər mədəni ənənləri olan insan cəmiyyətlərinin hər birində formalaşa bilər. Məsələn, Azərbaycanda XII əsrin böyük dahi mütəfikkiri Nizami Gəncəvinin yaratdığı insan azadlığı, hüquq bərabərliyi haqqındakı fikirlər, demokratik cəmiyyət arzuları ümümbəşəri ideyalar kimi qiymətləndirilə bilər. Doğrudan da Nizamidən əvvəl bədii ədəbiyyatda bu ideyalar ümumiləşdirilməmiş və həmin dövrün dövlətçilik qurumlarında onların həyata tətbiq olunması barədə heç bir təşəbbüs yaranmamışdır. Lakin ideyalar yaşamışdır. Nizaminin əsərləri 82 yayıldıqca, oxunduqca onun yaratdığı ideyalara da maraq çoxalmışdır. Avropada həmin ideyalar Nizamidən dörd yüz il sonra oyanmağa başlamışdır. Onu da nəzərə almaq lazımdır ki, Nizamidə həmin ideyalar nə qədər mü- kəmməldirsə, Avropada utopistlərin yaratdığı ideya lar o qədər sadə görünür. Nizaminin yaratdığı ideya lar Nəsimi, Füzuli və başqa sənətkarlar tərəfindən daha da dərinləşdirilmiş və zənginləşdirilmişdir. Ümumiyyətlə, bəşəri ideyaların yaranmasında böyük şəxsiyyətlərin çox mühüm tarixi rolu vardır. Ümum milli liderimiz Heydər Əliyev təsadüfü demir ki, «Azərbaycanın mütəfəkkir insanları, mütərəqqi in sanları, Azərbaycanın böyük şəxsiyyətləri, Azərbay canın hörmətli siyasi və dövlət xadimləri, böyük elm, mədəniyyət xadimləri Azərbaycan xalqının milli - mənəvi dəyərlərini yaradıblar».1 H ər bir xalqın yaratdığı milli - mənəvi
hansı
bir cəmiyyətdə yaranan bəşəri dəyərlər həm dünyəvi ictimai şüura təsir göstərir, həm də xalqın özünün mənəviyyatını zənginləşdirir, xalqın şüurunda bəşərilik yaradılmasının stimuluna çevrilir. Müasir —f -------------------------------------- ' Bax: «Xalq qəzeti», 24 noyabr, 1998. 83
Yüklə 0,73 Mb. Dostları ilə paylaş:
|