Y anında Gənclər Fondu tərəfindən qismən maliyyələşdirilən
Yüklə 2,89 Kb. Pdf görüntüsü
|
www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi ġəhla Nağıyeva. Bədii tərcümə: nəzəriyyə və praktika 50 50 və s. mənalarda iĢlənmiĢdir ki, dastandakı "UlaĢ" adı da bu mənalara uyğun gəlir. Təbii ki, ingilis dilinə tərcümədə adın yuxarıda söhbət açdığımız ilkin məna yükünü saxlamaq qeyri mümkündür. Lakin adların yanında iĢlənən eptetlərin düzgün tərcümə edilməməsi bəzən ciddi təhrifə səbəb olur. Məsələn, dastanın "Salur Qazanın evi yağmalandığı boyu bəyan edər" adlanan boyunda Qazan xan aĢağıdakı kimi təqdim olunur: "Bir gün UlaĢ oğlu, Tulu quĢun yavrusu, bizə miskin umudu, ümmət soyunun aslanı, Qaracuğun qaplanı, qonur atın əyası, xan Uruzun ağası, Bayındır xanın göyküsü, qalın Oğuzun dövləti, qalmıĢ yigit arxası, Salur Qazan yerindən durmuĢdu" (səh.31). Bu uzun cümlə əslində Salur Qazanın kimliyini göstərməyə xidmət edir. 1972-ci il nəĢrində həmin cümlə aĢağıdakı kimi tərcürnə olunmuĢdur: "One day the son of Ulash, the young of the feathering bird, the hope of the poor, the lion of Emet Stream, the tiger of the Karachuk Mountains, the owner of the chestnut-brown horse, the father of Khan Uruz, the son-in-law of Bayindir Khan, the pride of the crowded strong Oghuz people, the support of young warriors in distress, Salur Kazan roused himself (səh. 23). Mirabilenin tərcüməsində isə Salur Qazan belə təsvir edilir: ""One day the son of UlaĢ, chick of the feathered bird, hope of the lonely and poor, lion of Emet River, tiger of the Karajuk, master of the black horse, father of Khan Uruz, son-in-law of Bayindir Khan, luck of the Oqhuz kingdom, supporter of the surviving warrior, Salur Kazan got up from his place" (səh.79). Hər iki tərcümədə anlaĢılmazlıq vardır. Belə ki, Salur Qazana epitet kimi söylənən "ümmət soyunun aslanı" ifadəsinin mənasını hər iki nəĢrdə tərcüməçilər yanlıĢ anlamıĢlar. "Ümmət soyu" ifadəsindəki www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi ġəhla Nağıyeva. Bədii tərcümə: nəzəriyyə və praktika 51 "soy" sözü "nəsil, kök" demək olduğu halda, hər iki tərcümədə bu söz "su", "çay" kimi baĢa düĢülmüĢ və nəticədə orijinaldan uzaqlaĢdırılmıĢdır. 1972-ci il nəĢrində bu ifadə "the lion of Emet Stream" kimi tərcümə olunmuĢ "soy" sözü xüsusi ada çevrilmiĢdir. Sonra isə tərcüməçi bu ada izah vermiĢdir: "Emet Suyu, or Emet Stream, is a tributary of the Syr Darya". Biz Sır-Dəryanın Emet Suyu adlı qolu olub, olmaması barədə bir Ģey deyə bilmərik. Lakin tərcümənin yanlıĢ olduğu göz qabağındadır. Mirabile də "soy"u "su", "çay" kimi anladığı üçün həmin ifadəni "lion of Emet River" kimi tərcümə edərək, bu ada Ģərh verməli olmuĢdur: "Amit suyunun: This river has not been located". Bu izahdan isə belə çıxır ki, vaxtilə belə bir çay olub, indi isə yoxdur. Halbuki dastanın orijinalında söhbət çaydan və sudan yox, Salur Qazandan və onun kimliyindən gedir. Bu nümunə sübut edir ki, dastanın dilində iĢlənmiĢ bədii vasitələrin heç də hamısı tərcüməçilərə tam aydın olmamıĢ, nəticədə bilavasitə dastan qəhrəmanlarının kimliyini, Ģəxsiyyətini, onların qəhrəmanlığını göstərməyə xidmət edən epitetlər, deməli, bəzi Ģəxs adlarının mənası yanlıĢ tərcümə olunmuĢdur. Belə olan halda isə adın daĢıdığı emosional və tarixi-psixoloji məna yükü tərcümədə tam çatdırılmır. Dastanlarda daha çox adı çəkilən qəhrəmanlardan biri də Bayandır xandır. Dastanın orijinalında Bayandır xan "Qamğan oğlu xan Bayındır", "Xanlar xanı xan Bayındır" kimi təqdim olunur. Tərcümələrdə orijinaldakı hər iki variant saxlanılmıĢdır. Belə ki, 1972-ci il nəĢrində bu ad "Bayindir Khan, son of Kam Gan" və "Bayindir Khan, Khan of Khans" kimi, Mirabilenin tercüməsində isə "Bayındır, Khan son of www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi ġəhla Nağıyeva. Bədii tərcümə: nəzəriyyə və praktika 52 52 Kam Gan" və "The khan of Khans, Khan Bayındır" kimi verilmiĢdir. Bizim qənaətimizə görə, 1972-ci il nəĢrindəki tərcümə vriantı daha uyurludur. Lakin burada bir məsələyə də aydınlıq gətirməyə ehtiyac vardır. "Kitabi-Dədə Qorqud"un ingilis dilinə tərcümələri əsasən eposun türkcə olan variantından çevrildiyinə görə tərcümələrdə xüsusi adlar əsasən türkcə saxlanmıĢdır. Məsələn, "ġöklü Məlik" "ġökli Melik", "Aruz Qoca" "Aruz Koca‖, "Banu Çiçək" "Bani Çiçek" və s. kimi verilmiĢdir. Daha doğrusu, istər 1972-ci il nəĢrində, istərsə də Mirabilenin tərcüməsində adların transkripsiyası türk yazı qaydalarına uyğun verilmiĢdir. Fikrimizcə, bu, tərcümədə ciddi anlaĢılmazlıq yaradan amillərdəndir. Türk əlifbasında, eləcə də bizim indiki əlıfbada iĢlənən "ü", "ğ", "ç", "c", ı, "Ģ" hərfləri ingilisdilli oxucuya aydın deyil. Ona görə də "Aruz Qoca" ingilisdilli oxucu üçün "Aruz Koka"ya çevrilir, digər hərflər də anlaĢılmazlıq yaradır. "Kitabi-Dədə Qorqud‖dakı Ģəxs adları ilə bağlı bir nüansa da diqqət yetirməyi lazım bilirik. Dastanda tez-tez qəhrəman "derlərdi" sözü ilə təqdim olunur. Məsələn, "Dirsə xan derlərdi, bir bəyin oğlu-qızı yoxdu"; "Bayburanın oğlu vardır, adına Bamsı derlər"; "Qısırca Yengə derlər (di) bir xatun vardı" və s. Bu forma Azərbaycan dilinin tələblərinə uyğun olaraq insanı təqdim etmək, tanıtmaq mənası daĢıyır. Ġngilis dilinə tərcümədə bu tanıtma forması iki variantda verilmiĢdir: "called Dirse Khan", "by the name of Dirse Khan". Məlum olduğu kimi dastanların gənc qəhrəmanlarına adı Dədə Qorqud verir. Bu müdrik ağsaqqal isə hər kəsə gördüyü iĢə, tutduğu əmələ layiq ad qoyur. Məsələn, döyüĢdə buğa öldürən qəhrəman "Buğac" adlandırılır. Bu adın ingilis dilinə sadəcə Yüklə 2,89 Kb. Dostları ilə paylaş:
|