www.elmler.net
-
Virtual İnternet R
esurs M
ərkəzi
ġəhla Nağıyeva.
Bədii tərcümə: nəzəriyyə və praktika
76
76
Dastanda ilk baxıĢdan yer adı (toponim) olduğu baĢa düĢülən
adlarla
yanaĢı,
etimologiya
və
mənası
sonradan
aydınlaĢdırılan yer adları da vardır. Belə adlardan "Ortac" və
"Günortac" sözləri xüsusi maraq doğurur. Əvvəlcə bu sözlərin
toponim olması məsələsinə baxaq. Vaxtilə, bu sözlərin elmi
təhlil üçün əhəmiyyətini duyan dilçi Muradxan Cahangirov
yazırdı: "Günortac" isminin (toponimin) hansı mənada
iĢləndiyini və hara olduğunu düzgün təyin etməklə biz "Dədə
Qorqud" oğuzlarının yeganə iki tayfasından biri yerləĢən ərazi
haqqında da lazımi məlumat toplaya bilərik" (15, 73).
Dastanda "Günortac" yer adına "Basat Təpəgözü öldürdüyü
boyu bəyan edər" adlanan boyunda rast gəlinir. Oğuz elinə
qan udduran Təpəgöz Basatdan soruĢur: "Qalarda-qoparda,
yigit, yerin nə yerdir?" Basat Təpəgözə söyləmiĢ, görəlim,
xanım, nə söyləmiĢ: "Qalarda-qoparda yerim Günortac"(səh.
123).
"Ortac" adına isə "Salur Qazan dustaq olub oğlu Uruz
çıxardığı boyu bəyan edər" boyunda Qazan Təkurun öz ad-
sanlı soyunu öydüyü yerdə rast gəlinir. Qazan öz soyunu belə
öyür:
Ağ qayanın qaplanının
erkəyində bir köküm var,
Ortac qırda sizin keyikləriniz durğurmaya (səh. 147).
Mərhum alimimiz Mirəli Seyidov vaxtilə, hər iki sözün
etimologiyasını təhlil edərək bu adların toponim olduğu
qənaətinə gəlmiĢdi. Alimin fikrincə, "or" "yüksəklik",
"ucalıq", "uca" anlamında iĢlənmiĢ, oğuzlar bu sözdən yer adı
kimi istifadə etmiĢlər.
M.Seyidovun yazdığına görə "ortac" "uca", "ucalıq", dağın
yüksəyi, təpəsi mənasında iĢlənir.