Xülasə Tədqiqatın məqsədi müasir inkişaf mərhələ sinin xüsusiyyətləri və onların iqtisadi nəzəriyyəyə
Yüklə 179,5 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 5. Müasir dövrün çağırışları və onların iqtisadi nəzəriyyədə əks olunması
inkişafının real faktlarına, həmçinin MDB ölkələrində iqtisadiyyatın transformasiyası təcrübəsinə birbaşa zidd olmaqla, elmin predmetini birtərəfli təqdim edir. Bu isə elmi məntiqə uyğun gəlmir. Bu istiqamətin böhranı bir formalarda təzahür edir. Həmin formaların əksəriyyəti onunla bağlıdır ki, nəzəriyyə xalis bazar iqtisadiyyatı sistemi çərçivəsinə yer- ləşməyən mürəkkəb iqtisadi münasibətlər və hadisələr dünyasını əks etdirir. Buna görə bir sıra sosial-iqtisadi prosesləri standart mikroiqtisadiyyat və makroiqtisadiyyat kurslarında təsvir edilmiş yanaşmalara əsaslanaraq izah etmək prinsip etibarilə mümkün deyil. Müvafiq olaraq, bu doktrinaya əsaslanan iqtisadi siyasətin reseptləri hətta qərb ölkələri üçün də yaramır. Birtərəfli yanaşmanın mahiyyəti ondan ibarətdir ki, istiqamətlərdən biri bəşəriyyəti xilas etmək missiyasını öz üzərinə götürür və yeganə düzgün nəzəriyyə olmaq hüququnu mənimsəyir. Aşkardır ki, iqtisadi siyasət, eyni zamanda iqtisadi nəzəriyyənin bütün əsas istiqamətlərinin nəticələrinə, yəni bütövlükdə iqtisadi nəzəriyyəyə söykənməlidir. Yalnız bu şərtlə iqtisadi nəzəriyyə cəmiyyətdə öz funksiyasını - öz nəticələrində bütün faktların məcmusuna əsaslanan elm olmaq, gerçəkliyi və praktik həyatın hadisələrini özünəməxsus formada reallığı canlandır- maq funksiyasını reallaşdırır, cəmiyyət isə öz iqtisadi siyasəti üçün əsas əldə edir. Bu, yalnız siyasi iqtisadın sayəsində mümkündür.
Dünyada baş verən hadisələrin izahı sahəsində mövcud paradiqmaların mühüm dəyişikliklərə uğraması, yeni və az öyrənilmiş hadisələrin və proseslərin yaranması XXI əsrin əvvəli üçün səciyyəvi əlamətlər hesab edilə bilər. Bütün bunlar dərin elmi araşdırmalar aparılmasını, iqtisadi nəzəriyyənin yenilənməsini və bununla əlaqədar, müasir iqtisadi nəzəriyyənin yeni redaksiyada şərh olunmasını tələb edir. XX əsrin ikinci yarısında və XXI əsrin başlanğıcında iqtisadiyyatın və cəmiyyətin inkişafı başqa xarakter daşıyır. Dəyişikliklərin əsas istiqamətləri cəmiyyətin xüsusi sferası kimi iqtisadiyyata birbaşa təsir göstərir və beləliklə, iqtisadi nəzəriyyənin predmetinin dəqiqləşdirilməsi məsələsi, biliklər və innovasiyalar cəmiyyətində onun taleyi məsələsi gündəmə gəlir. İnformasiya cəmiyyəti reallığa çevrilmiş və iqtisadi fəaliyyət prosesində insanların münasibətlərinin dəyişməsi də daxil olmaqla yeni iqtisadiyyatın postsənaye texnologiya əsaslarının üzə çıxmasına imkan vermişdir. Yeni iqtisadiyyat intellektual resurslara, elm və informasiya tutumlu texnologiyalara əsaslanır. Yüksək texnologiyaların dünya bazarında elm tutumlu məhsulların illik dövriyyəsinin neft, qaz və neft məhsulları da daxil olmaqla xammal bazarı dövriyyəsindən bir neçə dəfə artıq olması da bunu sübut edir. Bəşəriyyətin inkişafının bu yeni mərhələsi artıq başlanmışdır və iqtisad elminin və iqtisadi nəzəriyyənin (siyasi iqtisadi) qəti mövqe tutmasını tələb edir. İndi infor-
XXI ƏSRİN ÇAĞIRIŞLARI VƏ MÜASİR İQTİSADİ NƏZƏRİYYƏNİN İNKİŞAF... 2(128)/2016 masiya yalnız qərarlar qəbul olunmasına təsir göstərən amillərdən biri və ya iqtisadi artım modellərində texniki tərəqqinin rolunu əks etdirən komponentlərdən biri deyil. Məsələ daha dərindir. İnformasiya cəmiyyətində məhsuldar fəaliyyətin məzmunu dəyişir. Məhsuldar fəaliyyət haqqında sənaye dövründə yaranmış təsəvvür - əmtəə (maddi) istehsalı ilə bağlı olmayan hər bir fəaliyyətə qeyri-məhsuldar fəaliyyət kimi baxılması həmişəlik keçmişdə qalmışdır.Bununla əlaqədar, bazar iqtisadiyyatında məhsuldar və qeyri-məhsuldar əmək haqqında hələ XVIII əsrin sonunda Şotlandiya alimi A.Smit (1723-1790) tərəfindən qoyulmuş sual XXI əsrin başlanğıcında yeni cavablar tələb edir. İnformasiya istehsal vasitələrinin tərkib hissəsi anlayışının özünü dəyişdirir. Sə- naye dövründə əsas istehsal amillərinə əmək, torpaq və kapital aid idisə, bu gün on- lara iqtisadi informasiya (yəni iqtisadi fəaliyyətin obyektləri və bu fəaliyyətə təsir edən hadisələr haqqında, onların parametrləri, təsərrüfat həyatında qeyri-müəyyən- liyi və zəruri biliklərin natamamlığını azaldan xüsusiyyətlər və vəziyyətlər haqqında məlumatlar) da əlavə olunmuşdur. Texnologiyaları, insan kapitalını və iqtisadi pros- eslərin idarə olunmasını əhatə edən vahid informasiya məkanında bu prosesin bütün amilləri məcmu halda, onların formasından asılı olmayaraq, nemətlər yaradılması vasitəsidir. Müasir informasiya cəmiyyətində iqtisadiyyatın sosial strukturu da dəyişir. Belə ki, XX əsrdə sahibkarlar, biznesmenlər, sənaye müəssisələrinin rəhbərləri cəmiyyətdə əsas fiqurlar sayılırdısa, hal-hazırda yeni iqtisadiyyatın “yeni insanları” sırasına alimlər, riyaziyyatçılar, iqtisadçılar və intellektual texnologiyanı yaradan şəxslər daxildir. Belə cəmiyyətdə yaradıcı əmək iqtisadi dominanta çevrilir. Yaradıcı əməyin məhsulu sənaye dövru üçün səciyyəvi olan maddi məhsul deyil, informasiya məhsuludur. Nemətlərin həm fiziki, həm də iqtisadi forması dəyişir: onlar qeyri- maddi və qeyri-əmtəə xarakteri kəsb edir, yəni informasiya məhsullarının yaradıl- ması, bölgüsü və istifadəsi ilə bağlı ictimai münasibətlərin puldan istifadə edilməklə əmtəə mübadiləsi ilə əlaqəsi yoxdur. İnkişafın məhdud amilləri sırasına torpaq, işçi qüvvəsi və ya kapital deyil, informasiya aid edilir, bu səbəbdən iqtisadi və siyasi hakimiyyət informasiya istehsalçılarının əllərində cəmləşir. İqtisadi fəaliyyətin effektivliyi anlayışı dəyişir. Bu prosesi əmək-dəyər nəzəriyyəsinə daxil etmək cəhdləri antinomiya ilə qarşılaşır: insan, bir tərəfdən, - bütün nemətlərin yaradıcısıdır, digər tərəfdən, bu prosesin özündə dolayısı ilə iştirak edərək onun yanında olur. Postsənaye informasiya inqilabı nemətlərin yaradılmasın- dan ibarət vahid prosesdə fərdi, kollektiv və ictimai fəaliyyət növləri arasında yeni nisbətlərin yeni metodologiya əsasında tədqiqini və araşdırılmasını tələb edir. İnfor- masiya cəmiyyəti şəraitində fəaliyyətin kütləvi şəkildə fərdiləşməsi, “ev təsərrüfatı”nın rolunun dəyişməsi insan fəaliyyətinin yeni struktur sintezinin təza- hürləridir. Bütün bu hadisələri insanla maddi dünya arasında münasibətlərin pri- matını nəzərdə tutan iqtisadi səmərəlilik baxımından qəbul edilmiş yanaşma 105 Ə.Babayev XXI ƏSRİN ÇAĞIRIŞLARI VƏ MÜASİR İQTİSADİ NƏZƏRİYYƏNİN İNKİŞAF... 2(128)/2016 Yüklə 179,5 Kb. Dostları ilə paylaş:
|