Xülasə Tədqiqatın məqsədi müasir inkişaf mərhələ sinin xüsusiyyətləri və onların iqtisadi nəzəriyyəyə
Yüklə 179,5 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 4. Müasir iqtisadi nəzəriyyə və onun struktur hissələri
- Sosial-iqtisadi nəzəriyyə (siyasi iqtisad).
- İnstitusional iqtisadi nəzəriyyə.
nə predmetinin və məqsədinin istiqamətinin dəyişməsi, nə də onun bütün iqtisad elmləri sistemi arasında əriməsi demək deyildir. İqtisadi nəzəriyyə ilə digər iqtisad elmləri arasında sərhəd xətlərinin götürülməsi, onların qovuşması iqtisadi nəzəriyyənin zəifləməsini, onun spesifikliyinin, rolunun və məqsədinin tam inkar edilməsini ifadə edərdi və bu da bütün iqtisad elmlərinə böyük zərbə vurmuş olardı. İndi sosial-iqtisadi problemlərin tədqiq edilməsində iqtisadi nəzəriyyəyə diqqətin artmasından digər nəticələr çıxartmaq lazımdır. Müasir sosial-iqtisadi problemlərin qarşılıqlı əlaqəli xarakter alması, onların kompleks öyrənilməsini tələb edir. Müxtəlif iqtisad elmlərinin ixtisaslaşmasını saxlamaqla, onların qovuşması deyil, kooperasiya olunması zəruridir. Söhbət heç də sadə kooperasiyadan deyil, elmlər arasında əmək bölgüsünə əsaslanan kooperasiyadan gedir. İqtisad elmlərinin belə kooperasiyasında iqtisadi nəzəriyyə onun özəyini, nəzəri və metodoloji əsasını təşkil etməlidir. Bütün bunlar onu göstərir ki, tətbiqi elmlərin iqtisadi nəzəriyyədən kənar inkişafı mümkün deyil, çünki iqtisadi nəzəriyyə tətbiqi iqtisad elmlərilə qarşılıqlı əlaqəli şəkildə inkişaf edir, bu elmlərlə birlikdə cəmiyyətin ümumiqtisadi problem-lərinin araşdırılmasında və tövsiyələr verilməsində iştirak edir. Budaqlar ağacın kökü inkişaf etmədən böyüyüb çiçəklənmədiyi kimi iqtisad elmləri də iqtisadi nəzəriyyədən kənar inkişaf edə bilməzlər. 4. Müasir iqtisadi nəzəriyyə və onun struktur hissələri Bəs iqtisadi nəzəriyyəni necə tədris etməli? Ən yaxşısı bu olardı ki, iqtisadi fikrin bütün tarixi ərzində qazanılmış nailiyyətləri müasir əsasda inteqrasiya etməyə qadir iqtisad elminin yeni nəzəriyyəsi, yeni konsepsiyası meydana gəlsin. Amma belə bir nəzəriyyə hələ ki, yoxdur, ona görə də iqtisadi nəzəriyyə kursunda onun müxtəlif istiqamətlərini üzə çıxartmaq, onları imkan daxilində paralel olaraq tədris etməyə çalışmaq lazımdır. Hazırda ən çox səslənən fikir bundan ibarətdir ki, ümumi nəzəri səciyyəli iqtisadi problemlər “müasir iqtisadi nəzəriyyə” adlanan nəzəriyyə çərçivəsində nəzərdən keçirilir. Zənnimizcə, belə nəzəriyyə altında elmi iqtisadi fikrin uzun illər ərzində toplanmış elmi bilikləri əks etdirməyə, onların yenidən qiymətləndirməsini həyata keçirməyə qabil olan və yeni nəticələr əldə etməyə imkan verən, hələ ki mövcud ol- mayan, amma son dərəcə zəruri istiqamət nəzərdə tutulmalıdır. Vahid predmeti, vahid təhlil və ifadə metodologiyası olan vahid elm kimi “müasir iqtisadi nəzəriyyə”, bütün bölmələrində eyni cür şərh olunan kateqoriyalar (iqtisadi
sintezi, müasir dünya sosial-iqtisadi inkişafının realiləri və tendensiyaları ilə təs- diqlənən əsas nailiyyətlərinin inteqral bilgisi kimi hələ mövcud deyil. Müasir iqtisadi nəzəriyyə, real fakt kimi, hələ ki, nə “üzvi”, nə də “inteqral” sistemi deyil, sistemi bilavasitə metodoloji prinsipləri ilə fərqlənən iqtisadi nəzəri istiqamətlərin, doktri-
XXI ƏSRİN ÇAĞIRIŞLARI VƏ MÜASİR İQTİSADİ NƏZƏRİYYƏNİN İNKİŞAF... 2(128)/2016 naların məcmusu kimi əks etdirən ümumi bir anlayışdır. Müasir iqtisadi nəzəriyyənin ümumi hüdudlarını və onun sahəsinin predmet struk- turunu fərqləndirmək lazımdır. Gerçəklikdə iqtisadiyyat mürəkkəb struktura malikdir və onda üç səviyyə fərqləndirilir. Birincisi, müasir iqtisadi struktur sosial-iqtisadi münasibətlərin məcmusu kimi dəyərləndirilə bilər ki, onun da mərkəzində iqtisadi quruluşun xarakteri, mənimsəmə üsulu durur və iqtisadi münasibətlərin özləri isə məhsuldar qüvvələrin ictimai forması kimi çıxış edir. İkincisi, o, iqtisadiyyatda əmtəə və xidmətlərin, resursların və maliyyə axınlarının hərəkəti prosesində formalaşan və resurslardan rasional istifadə, makroiqtisadi sabitliyin və ümumi iqtisadi müvazinətin təmin edilməsi üzrə fəaliyyəti əks etdirən funksional əlaqələrin məcmusu kimi başa düşülə bilər. Üçüncüsü, bu struktur iqtisadiyyatda özünü təsbit etmiş institutların məcmusu ola bilər. Bu rəngarəngliyinə görə iqtisadiyyatı bir koordinatlar sistemi çərçivəsində nəzərdən keçirmək olmaz, buna görə də ona nəzəri baxışlar çoxaspektli olmalı və özündə müxtəlif təhlil növlərini ehtiva etməlidir. Gerçəkliyin adekvat əksinə iddialı olan müasir iqtisadi nəzəriyyə özündə ümumi bir predmetlə - iqtisadi münasibətlərlə birləşən bir neçə istiqaməti ehtiva etməlidir, özü də bu istiqamətlərin hər birinin bilavasitə öz, daha dar predmeti - sosial-iqtisadi münasibətlər, funksional iqtisadi əlaqələr, iqtisadi institutları var. Bu yanaşmaya müvafiq olaraq müasir iqti- sadi nəzəriyyənin əsas struktur hissələri qismində aşağıdakıları göstərmək olar. a) Sosial-iqtisadi nəzəriyyə (siyasi iqtisad). Onun predmeti bilavasitə cəmiyyətin sosial-iqtisadi sistemini, iqtisadi quruluşunu, onların forma və modellərini araşdırmaq və öyrənməkdir. b) Məhdud resurslardan rasional istifadə nəzəriyyəsi (Ekonomiks). Bu sahənin bilavasitə predmeti isə iqtisadi münasibətlərin mikrosəviyyədə (mikroiqti- sadiyyat) və makrosəviyyədə (makroiqtisadiyyat) həyata keçirilməsinin təhlilini özündə ehtiva edir. c) İnstitusional iqtisadi nəzəriyyə. Burada isə iqtisadi sistemin məzmunu iqtisadi və digər təsisatların qarşılıqlı əlaqəsi fonunda nəzərdən keçirilir və onların iqti- sadiyyatın inkişafına təsiri araşdırılır. Beləliklə, müasir şəraitdə iqtisadi nəzəriyyənin yeni strukturu formalaşır. Bu halda neoklassik istiqamət və formalaşmaqda olan müasir institusional istiqamətlə yanaşı, siyasi iqtisad da sosial-iqtisadi təlim kimi xüsusi rol oynayır və iqtisadi həyatın hərtərəfli təhlilinə xidmət edir. Elmin müxtəlif istiqamətlərinin vəhdəti sayəsində birtərəfli biliklərlə fundamental iqtisadi nəzəriyyə arasında əsas ziddiyyətin aradan qaldırılması həmin nəzəriyyənin potensialının təşkili və iqtisadi nəzəriyyə elminə praktiki tələbat yaranması üçün böyük əhəmiyyət kəsb edir. Müasir iqtisadi nəzəriyyənin inkişafını bir istiqamətin - məhz məhdud resurslardan səmərəli istifadə (“meynstrim”) nəzəriyyəsi ideyalarının təntənəsi kimi təsəvvür etmək, bu istiqaməti müasir dövrdə universal və hətta yeganə elmi nəzəriyyə hesab etmək cəhdləri müasir iqtisad elminin və praktikanın 103 Ə.Babayev XXI ƏSRİN ÇAĞIRIŞLARI VƏ MÜASİR İQTİSADİ NƏZƏRİYYƏNİN İNKİŞAF... 2(128)/2016 Yüklə 179,5 Kb. Dostları ilə paylaş:
|