HISOB
O‘ZBEKISTON
TARIXI
HSM
MUHAMMAD AL-XORAZMIY NOMIDAGI
TOSHKENT
AXBOROT TEXNOLOGIYALARI
UNIVERSITETI
10
maqsadida tajriba- urug‘chilik stansiyasi ochildi. Shu yildan paxtachilikda pishiq
tolali va hosildor “Amerika” navini ekish keng tarqala boshlandi.
Shuningdek, Turkistonda yangi ekinlar paydo bo‘lib, Rossiya
iqtisodiyotiga foyda keltiradigan mahsulotlar yetishtirish oshirildi. Qishloq
xo‘jaligida pilla yetishtirish ko'paytirildi, o‘lkada qand lavlagi, kartoshka, karam
ekinlarini ekish o'zlashtirildi. Vinochilik, asalarichilik paydo bo'ldi.
Turkistonni Rossiya bilan bog‘lash uchun qurilgan temir yo‘l tizimi avvalo
harbiy maqsadlarda qurilgan bo‘lsa-da, uning qurilishi ma’lum darajada o‘lka
boyliklarini tashib ketishda ham foydalanildi. 1880-1889-
yillar oralig‘ida
Krasnovodsk, Ashxabod, Marv, Chorjo‘y, Kushka, Buxoro, Samarqand,
Toshkent, Qo‘qon, Andijon shaharlarini bog‘lovchi O‘rta Osiyo temir yo‘li qurildi.
1890-1905-yillarda Toshkent–Orenburg temir yo‘Ii qurilib, Turkiston
Rossiyaning markazi bilan bevosita bog‘landi. 1915-
yilda
Buxoro-Qarshi va
Termiz-Qarshi-Shahrisabz-Kitob temir yo‘li qurildi.
Turkiston Rossiyaning markazi bilan temir yo‘l orqali bog‘langach, rus
kapitali (sarmoyalari) o‘lkaga kirib kelishi jadallashfi. Turkistonda Rus-Osiyo
banki, Moskva savdogarlar banki, Rossiya davlat bankining filiallari tashkil
etildi. O‘lkada bir qator zavodlar, savdo shahobchalari, oziq-ovqat ishlab
chiqaruvchi korxonalar qurildi. Paxta va uni xarid qilish bilan shug‘ullanuvchi
30
ga yaqin savdo shahobchasi vujudga keldi. Turkiston iqtisodiyotiga yirik
sarmoyadorlar ta’siri kuchaydi. Masalan, yirik sarmoyador Vodyaevlar
Turkistonda “Vodyayevlar savdo uyi”ni tashkil etib, 30 ta paxta zavodi qurdi.
Farg‘ona vodiysidagi keng paxta dalalari, temir yo‘llar, paxta tozalash zavodlari
va Ivanovo to‘qimachilik korxonalari ham ushbu shirkatga tegishli edi.
Turkistonda sanoat tarmoqlarining rivojlanishi ta’sirida milliy
sarmoyadorlar va ishchilarning shakllanish jarayoni boshladi. 1914-
yilgi
ma’lumotlarga ko‘ra, o‘lkada 49,5 ming ishchi bo'lib, ulardan 25,5 mingi
sanoatda, 24 mingi temir yo‘l va unga xizmat qiluvchi ustaxonalarda ishlagan.
HISOB
O‘ZBEKISTON
TARIXI
HSM
MUHAMMAD AL-XORAZMIY NOMIDAGI
TOSHKENT AXBOROT TEXNOLOGIYALARI
UNIVERSITETI
11
Turkistonda paxta tozalash zavodlari, do‘konlar, tegirmonlar, yirik bog' va
uzumzorlarga ega bo'lgan mahalliy mulkdorlar ham faoliyat yuritdi.
Turkiston iqtisodiyotining mustamlakachilik xususiyatidan yana biri, o‘lka
Rossiya tovarlari sotiladigan bozorga aylantirildi. 1895-
yilda Turkistonda
Rossiya korxonalarida tayyorlangan taxminan 6 million rubl miqdorida temir,
mis, chinni buyumlar, gazlama, yog‘och, choy, oziq-ovqat va boshqa buyumlar
sotilgan bo‘lsa, 1914-
yilda sotilgan buyumlar salmog‘i 243
million rubldan
oshib ketdi. Sotilgan mahsulotlarning 40 foizini o‘lkadan
tashib ketilgan
paxtadan Rossiya to‘qimachilik korxonalarida to‘qilgan gazlamalar tashkil
etardi.
Rossiya savdogarlari va sanoatchilari Turkistonda sanoat mahsulotlari
sotishdan ham, bu yerdan xomashyo sotib
olishdan ham katta daromad
olardilar. Shunday qilib, XIX asr oxiri va XX asr boshlarida Turkiston Rossiya
Imperiyasining nafaqat siyosiy, shuningdek, iqtisodiy mustamlakasiga
aylantirildi. O‘lkada tramvay, telegraf, elektr, telefon, temir yo‘l kabi fan-texnika
yutuqlarining paydo bo‘lishi shu davrga to‘g‘ri kelishini ta’kidlash zarur.
Dostları ilə paylaş: