Xi. YÜZyilda tao-klarceti BÖlgesinde tüRK

708                                                                       

 

 

    Ömer SUBAŞI 

 

Turkish Studies

 

International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic 

Volume 8/5 Spring 2013 

Bardas  Phokas  isyana  baĢladı  ve  yardım  için  Taikli  David‟e  baĢvurdu.  Ardından  David  yardım 

isteğini  karĢılıksız  bırakmayarak  küçük  bir  kuvveti  Phokas‟a  gönderdi.  Bu  müttefik  güçler, 

Taronites‟i  yenerek  bozguna  uğrattıktan  hemen  sonra  Ġberia

7

  kuvvetleri  kendi  ülkelerine  döndü.

8

 

Phokas‟ın öldürülerek saf dıĢı bırakılmasının ardından Ġmparatorun gönderdiği kuvvetler sayesinde 

Davut  itaat  altına  alındı.  David,  ölümünden  sonra  bütün  devleti  ve  asillerden  oluĢan  müteĢekkil 

ordusunu Ġmparatora miras bırakmak gibi ağır bir taahhütte bulunmak Ģartı ile affedildi.

9

 David, 31 

Mart 1000‟de ölünce Ġmparator,  kendisine ilhak eden mirası almak amacıyla Doğu seferine çıktı 

ve  bu  sefer  sonucunda  Taik,  Karin

10

,  Basean  bölgesi

11

  ve  Apahunik  veya  Malazgirt  diyarlarını 

fiilen  Bizans  Ġmparatorluğuna  bağladı.    II.  Basileios,  Taik  bölgesinde  bir  Ġberia  themasını 

„„katepanlık‟‟  teĢkil  etti.

12

  Ġmparatorun  ziyaretinden  memnun  olmayan  Ġberia  Kralı  Gurgen, 

Ġmparatorlukla bağlarını kopardı ve 1001/1002 yılında Taik‟e girerek bölgeyi istila etti.

13

 Meydana 

gelen olayları duyan Ġmparator, Magistor Koniklion‟un komutasında bir orduyu doğuya gönderdi 

ve yapılan mücadele sonunda iki taraf Taik‟i bölüĢtü. Taik‟in kuzeyinde yer alan  Artan, Kola,

14

 

Javakheti

15

  ve  ġavĢat  gibi  bölgeler  Gurgen‟e  bırakılırken;  Basean  ve  Karin  Ovaları  ile  güney 

                                                                                                                                                    

Trabzon ve Çevresi Kültür ve Tarih Sempozyumu Kültür ve Tarih Sempozyumu, 16-18 Mayıs 2006 Türk Ocakları 

Yay. Trabzon, s.84. 

7

Günümüzde  Phasis  ve  Rioni  Nehirleri  havzasının  kapladığı  ve  Gürcülerin  Ahbazeti,  Egrisi,  Ġmereti  adını  verdikleri 

batıdaki  bölgeye  klasik  batı  kaynakları  Kolkhis,  Lazika,  Abasgia  veya  Ġmeretia  der.  Ülkenin  doğusu  ise  Gürcülerce 

Kartli, klasik kaynaklarda Ġberia ya da Hiberia olarak bilinir. Ġberia iki kısma ayrılır; Yukarı Ġberia: Acara, Nigal, ġavĢat, 

Klarceti,  Tao,  Samtskhe,    Javakheti,  Artan  ve  Kola  arazilerini  içerine  alır.  AĢağı  Ġberia  ve  daha  geniĢ  bilgi  için 

bk.Toumanoff,  A.g.e.,  p.438-440;  Ġbrahim  Tellioğlu,  XI-XIII.  Yüzyıllarda  Türk-Gürcü  İlişkileri,  Serander  Yay., 

Trabzon 2009, s.1. 

8

 Jonh Harper Forsyth, The Byzantine-Arap Chronicle (938-1034) of Yahya b.Sa‟id al-Antaki, Vol. II, The University 

of Michingan 1977, p.438; Yaḥ ya ibn Saīd al-Antākī,  Histoire de Yahya-ibn-Saīd d'Antioche, continuateur de Saīd-

ibn-Bitriq, Krachkovskiĭ  I. (Ignatiĭ  Iulianovich), Alexander Alexandrovich Vasiliev,  Paris : Brepols, 2002, p.424,425. 

9

  Olay  kısaca  Ģöyle  gerçekleĢmiĢtir;  Gürcü  kralı  David,  Ġmparator  Basileios‟dan  af  diledi  ve  itaatinin  niĢanesi  olarak, 

ölümü  sonrası  baĢka  varisi  olmadan  ülkesini  imparatora  bağlanmasını  kabul  etti,  ardından  devletin  ileri  gelenlerinden 

ölümü  sonrası  ülkenin  teslim  edilmesine  dair  gerekli  vesikaları  istedi  ve  onayladı.  Bu  durum  Ġmparator  Basileios‟u 

memnun  etti  ve  ardından  imparator  Gürcü  kralına  Kuropolates  unvanı  verdi.  Yaḥ ya  ibn  Saīd  al-Antākī,  Histoire  de 

Yahya-ibn-Saīd d'Antioche, p.429. 

10

  Karin,  Theodosiupolis  ve  Kalikala,  günümüzdeki  Erzurum  Ģehrinin  bulunduğu  bölgedir.    Ernst  Honigmann,  Bizans 

Devletinin Doğu Sınırı,  Çev.: Fikret IĢıltan, Ġ.Ü.E.F. Yay.,  Ġstanbul 1970, s.258. 

11

  Aras  boylarını  teĢkil  eden  düzlükler  ve  vadiler;  Yukarı  Pasin,  AĢağı  Pasin  ve  Kağızman  Pasin‟i  adıyla  ayrı  ayrı  üç 

bölgeden oluĢan ve Pasinler Ovası ismini  alan bölge, Aras Nehri‟nin Arpaçay ile birleĢimine kadar suladığı  toprakları 

içerisine alır. Aras boyundan  Deveboynuna kadar bütün arazi Pasinler (Basean) bölgesini teĢkil eder. Pasinler Ovası‟nın 

batı sınırı, bölgeyi Erzurum Ovası‟ndan ayıran Deveboynu Geçidi iken doğu ucunda, Aras‟ın üzerindeki Karaurgan ve 

Karakurut  nahiyeleri  yer  yer  Kağızman-Pasin‟i  diye  adlandırılmıĢ  ve  Kars  bölgesi  ‟de  Anpayt  (Ormansız)  Pasin  diye 

isimlendirilirken,  Soğanlı  Dağları‟nın  ormanlık  tepeleri  Pasinler  Ovası‟nın  doğudaki  sınırlarını,  Kars  Ovası‟ndan 

ayırmıĢtır. Abdurrahim ġerif Beygu, Erzurum Tarihi, Abideleri, Kitâbeleri, Ġstanbul 1936, s.202. 

12

 Honigmann, David‟in sahip olduğu Taik bölgesi ile Samtskhe arasındaki Klarceti bölgesi, Ardanuç ve çevresi, ġavĢat 

ve  Acara‟nın  Davut‟a  ait  olmadığını  iddia  etmektedir.  Gürcü  Kroniklerinde  ismini  geçen  bu  yerlerin  sahipleri  olarak 

bilinen Klarceti krallarının metinde de görüleceği gibi Bagrat tarafından yakalanarak hapsedilmesi sonucunda bu bölgeler 

tam  olarak  Ġberia  topraklarına  katılmıĢtır.  Honigmann,    A.g.e.,  s.157,158;  Marie  F.  Brosset,  Gürcistan  Tarihi,  (Eski 

Çağlardan 1212 yılına Kadar), Çev.: Hrand D. Andreasyan, Not./Yay.: Erdoğan Merçil,  TTK. Yay., Ankara 2003, s.264;  

Forsyth,  A.g.e.,  p.465,466;  Skylitzes,  A.g.e.,  p.321,322;  Catherine  Holmes,  Basil  II  and  The  Governance  of  Empire 

(976-1025),Oxford  2005,  p.320,321,360;  Tezcan,  A.g.m.,  s.86,  87;  Ioannes  Zonaras,  Tarihlerin  Özeti,  Çev.:  Bilge 

Umar, Arkeoloji ve Sanat Yay., Ġstanbul 2008, s.38;  M. Halil Yınanç, Türkiye Tarihi Selçuklular Devri, Anadolu‟nun 

Fethi,  Ġstanbul 1944, s. 34. 

13

 Forsyth, A.g.e.,  p.558. 

14

  Javakheti‟nin  güneybatısı,  Arsian  dağlarının  doğusunda  ve  Çıldır  gölü  batısında  bulunan  Artan  (Ardahan)  bölgesi 

yukarı Artan ve AĢağı Artan diye ikiye ayrılır.  Kura nehrinin doğduğu yer olan Kola (Göle) ise, Artan‟nın güneyinde, 

doğu Çıldır gölü ile batıdaki Tao bölgesi arasında bulunan bölgeye yerleĢtirilir. Toumanoff, A.g.e., p. 439,440. 

15

Javakheti;  Gür.  Javaxet‟i,  Arm.  Javaxk-Jovaxk  olarak  ifade  edilmekte  ve  Parnavari  Gölü‟nün  doğusundan  Arsiani 

(Yalnızçam)  Dağlarına  kadar  geniĢleyen  bölge  ile  Samc‟xe‟nin  güney  ve  güney  doğusuna  lokalize  edilmektedir  ve 

Gugark‟ın  9  vilayetinden  birisidir.  Bk.    Hewsen,  The  Geography  of  Ananias  of  Sirak,  p.134;  Leonti  Mreveli, 

Kart‟los‟un oğlu Mtzhetos‟un oğulları arasında ün yapmıĢ  Op‟los, Ojrxos ve Jawaxos (Javakheti) isminde üç oğlunun 

---