X V i ə srd ə a V ra siy a m ə k a n m d a ciddi siyasi



Yüklə 255,78 Kb.
Pdf görüntüsü
səhifə5/5
tarix15.03.2018
ölçüsü255,78 Kb.
#32216
1   2   3   4   5

Tarix

p o rtu q a lla r  b u   şə h ə ri  ələ  k eçird ilər.  B u n u n la  da 

H ö rm u z   h ak im i  Ə m ir  S e y fə d d in   P o rtu q aliy an m  

a sılılığ m ı  q ə b u l  etd i  [24.  117;  3,  150].  B e b l i k b . 

o sm a n lıla rın  

Ş ərq i 


A n a d o lu d a . 

p o rtu q a lla n n  

isə 

B əsrə  


k ö rfəz in d ək i 

işğ alları 

n əticəsin d ə 

S əfəv i  d ö v b tin in   d ö n y a   tie a rə tin d ə   m ö v q e b ri 

n ə z ə rə ça rp a c a q  d ə rə c ə d ə  z ə ifiə c ı v ə  A v ro p a -A siy a 

ticarət  y o lları  ü z ə rin d ə   n ə z arət  itirilm iş old u .

H ö rm ü z ü n  p o rtu q a lla r tə rə firu b n  ə b k e ç ir ilm ə s i 

ilə  H in d   o k e a n ın d a   m ö h k ə m b n m ə k   u ğ ru n d a 

O s m a n lı-P o rlu q a liy a   ro q ab ətin in   ə sası  q o y u ld u . 

B u  isə O sm a n lı  im p e riy a sın a  q a rşı  P o rtu q a liy a   ilə 

S əfəv i  d ö v lə ti  a ra sm d a   y a x ın la şm a y a   sə b ə b   o ld u  

[3.  151;  1 .9 7 ].

T ə rə fiə ra ra s m d a  a p a n la n  d a n ışıq la r n ə tic ə sin d ə  

m ü q a v ilə   b ağ lan d ı.  B u  m ö q a v ilə n in   şə rtlərin ə  

g ö rə ,  P o rtu q a liv a n ın   d ə n iz   q ü w ə lə r i  B əhrevin 

v ə   Q ə tifə   h ə m lə   e tm ə k d ə   S əfəv i  h a k im iv y ə tin ə  

k öm nk  e tm ə li.  b u n u n   m ü q a b ilin d ə   S ə f ə v ib r  

H ö rm ü zə  o la n   id d ia la n n d a n   əl  çə k m ə li  idilər. 

E vni  z a m a n d a   tə r ə f b r   O sm an lı  d ö v b tin o   q arşı 

b irs n   m ü b a riz ə   a p a rm a q   ü çu n   ra z ılıq   ə ld ə   e t d i b r  

[7 .2 3 8 ].

S ə fə v i 

d ö v b ti 

i b  


P o rtu q a liy a 

a ra sın d a . 

o sm a n lıla r  o le y h in ə  b irg ə  m ü b a riz ə   ap a rm a q  

ö çü n   ə ld ə   o lu n a n   razılıü a   b ax m a y a ra q .  p o rtu q a l­

la r  ü stü n lü y ü   əiə  a la ra q   H ö rm ü z ə   n əz arəti  ələ 

k e ç ird ib r.  B u n u n la  d a   S əfəv i  d ö v lə ti  H ö rm ü z 

v a sitə silə   b irb a şa   H in d   o k e a n ın a   ç ıx ış  y o lu n d an  

m əh ru m  old u .

S ə fə v ib rin   Ç a ld ıra n   d ö y u ş ü n d ə   o sm a n lıla ra  

m ə ğ lu b iy y ə tin d ə n   so n ra   A z ə rb a y c an ın   A vropa 

d ö v lə tb r i  ilə  d ip lo m a tik   ə la q ə b ritıd o   y e n i  b ir 

m n rh ə lə  b a şla d ı.  O sm a n lı  im p e riy a sm ın   Sofəvi 

d ö v b tin i  m ə * lu b  e tm ə si  (1 5 1 4 )  v ə  M is ir  M əm lü k  

d ö v lətin i 

s ü q u ta  

u ğ ratm ası 

(1 5 1 7 ) 

A vropa 


d ö v b tb r in in  a n tio sm a n lı sly a sə tin d ə  y c n i  b ir ca n - 

ia n m a y a ra td ı  [3 ,  158].

B u  d ö v rd ə   Portucjaliya  h ak im iy y n ti  ö z b r in in  

nnzarətind.^ 

o la n -  ə ra z ilə rə  

o s m a n lıla n n  

hü- 

cu m  


to h lü k ə sin d ən   e h tiy a t  e d ə rə k . 

O sm an lı 

im p e riy a sın a  

b irg ə  m ü b a riz ə   a p a rm a q

ü çü n   S əfəv i  d ö v b ti 

ilə  y e n id ə n   d ip lo m a tik  

d a n ışıq la r a p a rm ışd ı.  B u m ə q s ə d b   P o rtu q a liy an ın  

H in d istan d ak ı  \a lis i  D u arte  d e   M en ez es,  1523-cü 

ilin  se n ty a b r ay ın d a   B a lta sa r  P e sso a n ın   rəh b ərliy i 

i b  p a y ta x t T ə b riz ə  b ir elçi h e y ə ti g ö n d ərm işd ir.  Bu 

h e y ə tin   tə rk ib in d ə   P o rtu q aliy a  sə y y a h ı  A n to n io  

T en reiro  d a  təm sil o lu n u rd u .  B u sə fə rd ə  H in d istan  

v alisi  A n to n io   T e n reiro y a  x ü su si  tap şırıq   v erərək . 

O sm a n lı h a k im iy y ə tin in  H in d istan  iştiq am ə tin d ə k i 

ə r a z ib r ə  d ə n iz  y ü rü şö  n iy y ə tin in  o lu b -o lm a m a sın ı 

ö y rə n m ə y i  ta p şırm ışd ır [  13,  3 1 -3 3 ].

B u  d ö v rd ə n   e tib a m n   S əfəv i  d ö v b tin in   d ig ə r 

AvTopa  d ö v b tb r i- A lm a n iy a   v ə   M a c a rısta n la   da 

d ip lo m a tik   ə la q ə b r i  başlayır.

S u lta n  

S ö le v m a n  

(1 5 2 0 -1 5 6 6 ) 

atasın ın  

ö lü m ü n d ə n   ç o x   k e çm əm iş  M a c a rısta n ın   pa> taxtı 

B elq rad ı  ə lə   k eçird i.  B u n u n la  d a  M ərkəzi  A v­

ro p a   istiq am ətin d o   O sm an lı  işğ a lla rm a   y o l  açıld ı. 

O sm an lı  su lta n m ın   bu  h ərb i  m Q vəffəqiyyətləri 

A v ro p ad a  cid d i  tə şv işə   sə b ə b   o ld u .  Bu  ərəfocb 

o sm a n lı  işğ alm a  m ə ru z   q a la n   M acarıstan   kralı 

II  L ü d o v ik   o sm a n lıla ra   q a rşı  m ü b a riz ə   a p a r­

m aq  m ə q sə d ilə   d a m ş ıq la r  ap a rm a q   ü çü n   ra- 

h ib   P ctru s  d c   M o n te   L ib a n o   adlı  e lç isin i  S əfəvi 

sa ra y ın a   g ö n d ə rd i.  S əfəv i  sa ra y m d a   e h tira m la  

q a rşılan an   m a c a r  e lç i.  1523-cü  ilin  av q u stu n d a  

Ş ah   I  İsm ay ılın   M a c a n s ta n   k ra lın a   y azd ığ ı  c a v a b  

m ə k tu b u   və  A lm a n   im p erato ru   V  Ş a rla   y azdığı 

d ig ə r  b ir   m ə k tu b la   geri  q ay ıtd ı  [7,  2 4 6 :  3.  165]. 

Ş ah   I  İsm a y ılın   A lm an   im p e ra to ru n a   y azd ığ ı 

m ə k tu b d a . 

b a h a n n   əvA əH ərində.  ey n i  v a x td a  

O sm an lı  tü r k b r in in   S u lta m n a   h ə m b   e tm ə y i...  ” 

t ə k ü f  ed ird i  [2 5 .  140-141].

L ak in   A lm a n iv a   im p e ra to ru   Ş ah  I  İsm av ıla 

t e z l i k b  

c a v a b  

v erm əd i. 

Y alnız 

1525-ci 


il 

a v q u st 

a y ın ın  

2 5 -d ə  

A lm a n iy a  

im p era to ­

ru   sə fə v i  h ö k m d a n n a   c a v a b   m ə k tu b u   y a z d ı. 

O .  bu  m ə k tu b u n d a   Ş a h   I  İsm av ılm   O sm an lı 

im p e riy a sın a  

qarşı 


b irg ə  

m ü b a riz ə  

təklifini 

y ü k sə k   q iv m ə tb n d ire ro k ,  vaz ırd ı  ki.  “ biz  həm işə 

x ris tia n la n n   to rp a ğ m d a   sü lh   v ə   ə m in -a m a n lıq  

tə rə fd a n   o ld u ğ u m u z d a n   indi  m ü ştə rə k   m e y l  v ə 

h ə v ə sim iz   ə sa sın d a   tü r k b r in   ə le y h in ə   q o şu n  

çə k m ə k d ə n   b a şq a   b ir  işim iz  q a lm a m ışd ı  [7.  248- 

2 5 0 ; 2 5 ,  141-142).

Bu  m ə k tu b   y a z ıla n d a ,  artıq   Ş ah   1  İsm ay ıl  v əfat 

etm işd i.  B u sə b ə b d ə n  V  Ş a rlın   S əfəv i  h ö k m d a n n a  

e td iy i  tə k liflə rin  h e ç  b ir ə h ə m iy y ə ti  y o x   idi.

Ü m u m u y y ə tb .  Ş ah  I  İsm ay ılm   h ak im iv y əti 

d ö v rü n d ə   A z ə rb a y c an ın   A v ro p a  d ö v b tlə r i  i b  

d ip lo m a tik  

m ü n a s ib ə tb rin in  

ə sasın t 

O sm an lı 

im p e riy a sın a   q arşı  b irg ə  m ü b a riz ə   təşkil  e d ­

irdi.  L ak in   A v ro p ad a  b a ş  v c rə n   siyasi  h a d is ə b r. 

d ö v b tb r a r a s ı 

ixtilaflar. 

d ig ə r 

tərə fd ə n  

bu 

d ö v lə tb r in  



O sm an lı 

im p e riy a sm a  

qa rşı 

m ö b a n z a d ə  q e y ri-a rd ıc ıl siy a sə t y e ritm a si. o n ların  



S ə fə v i  h a k im iy y ə ti  ilə  a n tio sm a n lı  ittifaq ın d a 

b irlə şm ə sin ə   im k an   v erm əd i.  B u n u n la  d a  S əfəv i 

d ö v b tin in   AvTopa  d ö v lə tb r i  ilə  b irlik d ə   O sm anlı 

im p e riy a sm a   q a rşı  b irg ə   m ü b a riz ə   p la n la n   iflasa 

u ğ rad ı.

Y ekun  o la ra q   q e y d   e d ə k   k i,  Ş ah  I  İsm ay ılm  

Н а к !т К л эс ! 

illə rin d ə  

(1 5 0 1 -İ 5 2 4 ) 

S əfəvi 


d ö v b tin in   xarici  siv asi  ə la q ə b r i  ç o x şax əli  fo rm a-

Qarapapaqlar.  2015,  A rqust, .Ve8 (96)


Tarix

d a   in k işa t' e tm işd i.  Ə g ə r  S ə fəv i  d ö v lətiııin   x aric i 

siy asəti  A v ro p a  d ö v lə tlə rin ə   m ü n a sib ə ıd ə   d ıp lo - 

m atik   ə la q ə lə rin   in k işafı  ilə   şə rtlə n ird isə .  ə k sin ə  

b ö lg ə d ə   strateji  m a ra q la n n   to q q u ^ d u ğ u   O sm an lı 

ım p e riy asj  i".ə siy a si m ü n a sib ə tlə ri d a h a ç o x  h ərb i- 

siy asi  x a ra k te rd a ş ıy ırd ı.

Ə dəbİyyat:

1. Ə fəndiyev O . Ə . A zərb ay can   S o fo \ilər d ö 'lo ti. 

B akı:  Azornəşr.  1993.300 s.

2.  Fərzəlibəyli  Ş.F.  A zərbaycan  və  O sm anlı 

im periyası  (XV-XVI  əsrlər).  B aku  "A zərnoşr*\ 

1995.  1*97s.

3.  M ahm udlu  Y.  M.  A zarbaycan  d ip lo m a t»  ası. 

A ğqoyunlu və Səfovi d ö \ lətlərinin A vropa ölkələri ilə 

əlaqələri  (XV-XVII  yüzilliktart.  Bakı:  A z ə rb a \c an  

diplom a tiyası.  1996. 289 s.

4.  M ah m u d o v   Y.  M-  A zarbaycan  diplom atiyası. 

vğqoyunlu  \ ə   Səfovi  dövlətl.ırinin  Avropa  ü lk a b ri 

i b   əlaqaldri  (XV-X V II  yüzilliklər).  B akı:  Təhsil. 

2006.414 s.

5.  M əm m ədova  Ş.  K.  «X ülasət  at-təvarix» 

A zarbaycan  ta rix in in   m anba>i  kim i.  Bakj:  Elm , 

1991.  1175.

6.  S olakzadə 

M ehm ed.  T arix  (A zarbaycan 

tarixina  d a ir   iq tib a sla r).  O sm an h   tü rk   dilindan 

ç e \ira n i Z .M .B ü n y ad o \.  Bakı:  Elm .  1992, 84 s.

7.  Vilayati  Ə.  Ə.  Şah  İsm ayıl  Safaxi  d ö \riin d ə  

İra n ın   \a r ic i  alaq alar  tarix i.  B akı:  Ə lh u d a.  1998. 

421  s.

8. 


E fendi 

Носа 


S adeddin. 

T acü 't-tev a rih

(Şehzadelerin 

girişim leri-S elim nam e 

ve 

Va- 


vuz  Sultan  Selim  dönem i).  Y alınlaştıran  İsm et 

P arm aksızoğlu.  IV   c„  Istan b u l:  Milli  Egitim

Basımevi.  1979. 407 s.

9. 


İnalçik 

H_ 


Q u a ta e rt 

D. 


O sm anlı 

im p a ra to rlu ğ u n u n  ekonornik ve sosyal ta rih i (1300- 

1 6 0 0).T ürkçeyeçeviren H alil B erktay. I c„ Istan b u l: 

M a rt  M atbaacılıq  S a n a tla n   I.td . Şti.. 496 s.=

10.  İnalçik  H.  O sm anlı  ta rih in e   to p lu   b ir  bakış. 

/  O sm anlı  1. A n k ara:  Yeni  T ürki> e Y ay ın lan .  1999, 

s 37-116

11.  Kılıç  R.  K an u n i  d e \ r i   O sm a n lı-İra n   m iinas- 

ebetleri  (1520-1565).  Ista n b u l:  İQ   K ü ltö r  S an at 

Yayinçılıq  \ e   l  lu sla ra ra sı  T anıtım   H i/m e tle ri  Şti.. 

2006. 496 s.

12.  K ırzıoğlu.  F.  M .  O s m a n h la r'm   K afkas- 

e lle ri'n i  fethi  (1451-1590). A n k a ra :  T ü rk   ta rih   ku- 

ru m u   basım evi.  1993. 550 s.

13.  Ö z b a ra n   S.  Portekizli  sey> ahlar  (İra n .  T ü r- 

kiye,  İra k .  S uriye  \ e   M ısır  y o lla n n d a ).  Istan b u l: 

K itapyayıncvi. 2007. 201 s.

14.  U zunçarışlı  İ.  H.  O sm anlı  ta rix i  (İstan b u T u n  

fethinden  K anuni  S u ltan   S u ley m an 'ın   Olümüne  ka- 

d a r).  II  c„ A n k a ra :  T u rk   T arih  K u ru m u   Basımevi, 

1988. 756 s.

15.  Yiğıt  İ.  İslam   ta rib i.  V II  c..  Ista n b u l:  1991. 

Ka> ıhan yayınevi n eşriy atı, 424 s.

16.  Y inanç  R.  D u lk ad ir  b«>liği.  A n k a ra :  T ü rk  

T arih  K u ru m u   Basım evi.  1989.  184 s.

17.  Yussof  К.  X V I.  Y üzyılda  1  Selim  ve  M ısır 

a ra sın d a k i  iliskiler.  O sm anlı  1. A n k ara :  Yeni  T ö r- 

kiye Y ayınları.  1999.5.  282-288.

18.  Б идлисн  Ш араф -хаи  ион  Ш ам садлин. 

Ш ар аф -Н ам е 

(П еревод. 

предисловие, 

пр и м еч ан и я  и  п ри лож ения  Е.  И.  В асильевой.  Т.

2.  М.:  Н аука.  1976. 350 с.

19.  И сго р и я  Вое I ока  (В осток  на  рубеже 

ср е.ж евек о вьн   и  нового вр ем ен и -XVI-XV 111  вв.). 

Т. 3.  М .:  В осточная литерату р а  РАН.  1999. 695 с.

20.  И стори я  Е в р о п ы .  (О т  ср едн евек овья  к 

новому  в р еч ен н -к о н си   XV-п ер в ая   половина 

XVII  в.)  /   О т в е тс т в е н н ы е   р е д ак то р ы   Л .  Т. 

М и л ь ск ая .  В.  И. Рутенб>рг. Т. 3.  М.:  Н аука.  1993. 

656 с.


21.  К ни га  О рудж -бека  В аята  -  Д он-Ж уана 

П ерсидского.  Перевод с ан гл и й ск ого. введен ие и 

ком м ен тари и   О . А.  Э ф ен ди ева  и  А .Ф ар зал и ева. 

Б а к у : Я зы ч ы   1988. 215 с

22.  П е т р \ш е в с к и й   И.  II.  О ч ер к и   по  истории 

ф ео д ал ьн ы х   отнош ен ий 

в  А зербай дж ане  и 

А рм ении  в  XVI  -  н ач ал е  XIX  вв.  Л ен и н гр ад : 

«И зд. Л Г У   им.  А. А. Ж д ан о ва.  1949,383 с.

23.  Х азан ов  А.  М.  Э к сп ан си я  П ортугали и 

в  Африке  и  борьба  А ф р и кан ски х   народов  за 

н езави си м ость  (XVI-XYШ в в .) .  М осква:  Н аука. 

319 с.

24. 


Ш ах м а л и ев  

Э .М . 


Д и п л о м ати ч еск и е 

отнош ен ия 

И спани и 

с 

С еф еви дски м  



государством  во  в ю р о й   половин е  XVI  века 

/ /  


« У ч ен ы е 

зап и ски » 

А зербайдж анского 

Г осударственн ою   У н иверситета,  С ер и я  истории 

и  ф илософ и и.  1955. -Vs7. с.117-127.

25. 


Э ф енднев 

О . 


А. 

О б разован ие 

А зербай дж анского  государства  С еф еви дов  в 

н а ч а л е Х М  в ек а. Б ак у : Изд. АН. А зербайдж анской 

С С Р.  1961.207 с.

26.  M lnorskv  V. T h e  M iddle  E ast  in  th e  W estern 

Politics  in  13-th.  15- th   an d   17- th C e n tu rie s 

J o u r ­

nal  o f  Royal  A siatic  Society,  1940,  vol.  27.  p.  427- 

461.


27.  Stanley  L.  P.  H istory  o f E gypt  in  the  m iddle 

ages.  L o n d an :  M etuen  an d  C o.  1901.357 p.=

28.  T ravels  o f  the  V enetians  in  P ersia:  A  N ar­

ra tiv e   o f Italian   T ravels  in  P ersia  in  the  15-th  and 

16-th  centuries.  T ran slated   an d   edited  by  C. Grey. 

L ondon:  H akluyt Society,  vol. 49.  1873.

29.  Berchet  G .  **  La  R espubblica  di  Venezia  e  la 

P ersia.  T orino:  T ip o q rafia  G .  B.  P a r a \ia   E  C om p. 

1865. 294 p.

30.  Z aqlam a  Ə.  Ə1  M am alik  fi  M isra.  Q a h ira: 

1415 h.,  192 s.

Qarapapaqlar,  2015.  Avqust

.Ys8 (96j



Yüklə 255,78 Kb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4   5




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©www.genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə