X V i ə srd ə a V ra siy a m ə k a n m d a ciddi siyasi

Tarix

H in d ista n a   g e d ə n   d ə n iz   y o lu n u n   k ə ş f   o lu n m ası. 

o s m a n lıia n n  n ə z a ıə ı e ıd iy i A ralıq  d a n iz i tic a rə lin ə  

n ə z ə rə c a ıp a c a q   d ə rə c ə d ə   z ə rb ə   v u rm u ş  v ə   Şərq- 

Q ə rb   d ə n iz   tic a rə tin d ə   O sm a n lı  h e g em o n lu ğ u  

zəifləm işd i. 

O sm a n lı 

d ö v lə tin in  

stratcji 

p la n la n n d a n   biri  d ə   s ə f ə v ib r in   n ə z a rə tin d ə   olan  

B ə srə   k ö rfo z in i  э1э  k e c irm ə k lə   d ü n y a   o k ean ın a  

b irb a şa  ç ıx ış ə k lə  e tm ə k   idi.  B u b a x ım d a n  o sm a n h  

h a k im iy y ə tin in  S əfəv i d ö v lə tin ə  qar>ı d ü şm ə n ç ilik  

m ü n a sib ə ti d ini d ö şm ə n ç ih k d ə n  d a h a  ço x  O sm an lı 

im p e rıy a sın ın   siy a si  v ə   iq tisad i  m a ra q la n n d a n  

irəli  g əlird i.

T arix çi  M ü n ə ccim b aşı  bu  b arəd ə  y a z ı r   “ Y avuz 

S u ltan  S əlim  d ö v lə t a d a m la rın ı. y e n iç ə ri b a ş la n n ı. 

R um eli  b ə y lə rin i  to p la y ıb   q ə z a   v ə   c ih a d   etm ək  

a rz u su n d a   o ld u g u n u .  Ə rə b   d iy a n n ı  Ç ə rk ə z b rd ə n  

(M ə m lü k lə rin ).  Ə c ə m   d iy a n m   d a   Q ız ılb a ş la n n  

(S ə fə v ilə rin ) əlin d ə n   alm aq   isiə d iy in i. h ə tıa  H in d ə 

\ n  S in d ə  sə fə r cd ə c ə y in i  bildirdi'* [ 1 1 .6 7 ] .

A z ə rb a y c a n a   h ü cu m u   ə rə fə s in ə   S u ltan   S əlim  

sə fə v ilə rə   q arşı  b ir  ço x   siy asi.  iq tisa d i  v ə   hərbi 

tə d b irlə r  b ə y a ta   k eçird i.  İlk  n ö v b ə d ə   S ə fə v ila r 

d ö v lə ti  ilə  b ü tü n   sa h ə lə rd ə   ə la q a lə rə   so n   v e rə rə k . 

əh a lin in   g e d ış-g ə lişin ə   v ə   tic a rə t  ə la q ə lə rin ə  

q a d a ğ a   q o y u ld u . 

O sm an lı 

su lta n ı 

b irm ən alı 

şə k ild ə  S ə fə v ilə r dö v lə ti  ilə  ip ək  tic a rə tin ə  q a d a ^ a  

q o y d u   v ə   B u rsa d a  A z ə rb a y c a n lı  ta c irlə ri  h ə b s  et- 

d ird i.  E yni  z a m a n d a  O sm a n lı su lta n ı A n ad o lu d ak ı 

q ız ılb a ş-tü rk m a n la n   s iy a h ıy a   a ld ıra ra q   4 0   m in 

ə h a lin i  q ə tlə   y c tird i  v ə   y a x u d   sü rg ü n ə   g ö n d ərd i 

[11.  6 8 :  2 6 .  4 5 2 :  10.  9 1 ].  S u lıa ır  S ə lım ın   ö z  

h a k im iy y ə t m a ra q la n  n a m ın ə  A n a d o lu d a  q ızılb aş- 

tü rk m an  ə h a lisin ə  qarşı tö rə td iy i k ü tləv i qətllər. bu 

b ö ig ə d ə   b a ş  v c rən   siy a si  h a d isə lə rd ə   m ü h ö m   rol 

o y n a y a n  tü rk m a n   e tn o su n a  c o x  cid d i  z ə rb ə  v u rd u .

S u lta n  S əlim  s ə fə v ilə r?  q a rşı m ü b a riz ə d ə  ö zü n ə  

m üO əfiqlər  d ə   ta p m a ğ a   ç a lışırd ı.  Bu  m əq so d lə 

O sm a n lı  h a k im iy y ə d ,  h.  9 2 0 -c i  ilin  m ə h ərrəm  

a y m d a   M a v ə rə n n ^ h r  h a k im i  Ü b c y d u lla   x a n a   elçi 

M əh əm m o d   bəv  v a sitə silə   b ir  m ə k tu b   g ö n d ə rd i. 

V ləktubda  O sm an lı  su lta n ı  te z lik b   Ş ah  İsm ay ıla 

q a rşı  m ü h a rib ə y ə  b a şla y a c a ğ ın ı v ə  b u  m ü h a rib ə d ə  

Ö zb o k  h ö k m d a n n m  o n a  y a rd ım  e tm s s in i istəv ird i. 

Ö z b ə k  h ö k m d a n . h. 9 2 0 -ci il c ə m a d iü s-sa n i a y ın ın  

a x ırla n n d a   sə rk a rd ə si  X u rşu d   B a h ad u r  v a sitə silə  

g ö n d ə rd iv i  c a v a b   m n k tu b u n d a.  “   S iz  h ü cu m   ednn 

k im i  b iz   d ə   h ə rə k a tə   g ə lm əy i  q ə ra ra   a lm ışıq ..."  

y a z a ra q .  O sm a n lı  su lta n ın a   d ə s tə k   o ld u ^ u n u  

b ild irm işd i  [ 2 .9 9 :   7.  127-131;  11.  79-80].

S u lta n   S əlim .  1514-cü  il  a p rc l  a y ın ın   14-də 

A ğ q o y u n lu  bə y lərin d o n  F ə m ıx ş a d  bo y ə d ə  m ə k tu b  

g ö n d ə rm işd i. 

O sm a n lı 

su ltan ı 

b u  

m ək tu b d a  

q ısa c a :  **...  S iz lə rin   v ə   siz ə   u v a n la n n   d in d a rlığ ı.

Ə h li-S ü n n ə t 

y o lu n d a  

o ld u g u n u z  

m əlu m d u r... 

indi  b iz   Ş ah m   ü z ə rin ə   g e tm ə k d ə v ik ...  S iz   də 

ü z ə rin iz ə   d ü şən   v ə z ifə n i  y e rin ə   y e tirin "   y azaraq  

ağ q o y u n lu la rı  d a   S ə fə v ilə rə   q a rşı  m ü h a rib ə y ə  

ç a ğ ın rd ı  [ 11. 7 9 :  2 .9 9 ] .

O sm a n lı 

h a k im iv y ə tin in  

atd ıö ı 

d ip lo m a tik  

a d d ım la r  n ə tic ə sin d ə   M əm lQ k  d ö v lə ti  O sm a n lı- 

S ə fə v i  q a rşıd u rm a sın d a   b itə rə f q a ld ı  [1 0 .  9 2 :  17. 

284].

S ə fo \i 

h ak im iy y əti 

S u ltan  

S əlim in  

bu 

tə d b ir b r in ə  qarşı ə k s siy a si v ə  d ip lo m a tik  təd b irlə rə  

a l  atm a q   m ə c b u riv y a tin d ə   idi.  B u  səbəfcxbn  N u r 

Ə li  X ə lifə   R u m lu n u   A n a d o lu y a   göndnrorək. 

bu  ö lk ə d ə k i  su filə ri  to p la m a g ı  ə m r  etd i.  Q ısa  

m ü d d ə td ə   q ız ılb a ş -tü rk m a n la n   ö z   ə tra fın d a   to- 

p la y a n   N u r Ə li  X ə lifə   O sm a n lı  h ərb i  q ü w ə lə r in i 

m ə ü lu b  e d ə rə k  T oqatı  ələ  k eçird i.  B u a ra d a  S u ltan  

S ə lim ə  q a rşı  m ü x a lif o la n  ş a h z a d ə  0hm.*4iin  o ğ lu  

M u ra d   İm a m i-Q ız ılb a ş  tə riq ətin i  q ə b u l  ed ərək . 

q ız ılb a ş-tü rk m a n   o rd u su   ilə  b irlə şm iş  v ə   S u lta n  

S ə lim ə   q arşı  m ü b a riz ə y ə   b a şla m ışd ı  [11,  6 2 -6 3 : 

1 4 .2 5 3 ].

Ş ah  I  İsm ayıl  ev n i  z a m a n d a   o sm a n lıla ra   qarşı 

m ü b a riz ə   a p a n n a q   ü ç ü n   A v ro p a  d ö v lə tlə ri  ilə  d ə 

m ü təm a d i  d a n ış ıq la r a p a n rd ı.

S u ltan  

S əlim  

h ərb i 

h a z ırlıq la m ı 

başa 

ç a td ırd ıq d a n   so n ra   1514-cQ  il  m a n   a y ın m   16-da 

Ə d im n   şə h ə rin d ə   fö v q a lə d ə   b ir  d iv an   təşk il  etdi. 

B u d iv a n d a   Ş ah   İsm av ıl  S ə fə v ı  v ə  o n u n  a rd ıc ılla n  

ə le v h m ə   c ıh a d   e la n   ed ild i  v ə   b u n a   fitva  v erild i. 

O sm a n h   su lta n ı  h.  9 2 0 -ci  il  s ə fə r a y ım n  2 7 -d ə  (23 

aprel  1514)  O sm an lı  sara y ın d a n   S ə fə v i  saray ın a 

fa rsca  b ir  m ə k tu b   g ö n d ərd i  v ə   *'dö\,ü ş d ə n   q a b aq  

x əb ə rd a rlıq   e tm ə k   İslam ın   h ö k m ü   v ə  şəriətin  

tə lə b id ir"  d e y ə rə k  S ə fə v i d ö v lə tin ə  qarşı m ü h a rib ə  

elan  etd i  [7,  120:  1 1 .7 5 -7 8 ].

A z ə rb a y c a n a   h ü c u m u   ə rə fə sin d ə   S u ltan   S əlim  

Ş ah  I  İsm a y ıla   b ir-b irin in   a rd ın c a   öç  m ək tu b  

g ö n d ə rm  i şd ı. H əm  i n m ə k tu b la n n  ham  ısı təh q  i ram  iz 

x ita b  v ə  h;4İə-qorxu  ilə d o lu  ifa d ə iə rlə  y a z ılm ışd ı. 

O sm an lı 

su ltan ı 

bu 

m ə k tu b la n n d a  

S əfəvi 

h ö k m d a n n ı. ta x ta  çıx a rk ə n  o n u  təb rik  e tm ə m ə k d ə . 

ş ə riə t  q a n u n la n n ı  p o zaraq   m ü sə lm a r.la n   zü lm ə  

d ü ç a r  e tm ə k d ə   g ü n a h la n d ıra raq .  Ş ah   İsm a y ıla   -  ** 

Ə g ə r sən tö v b ə  ed ib  ə lin d ə k i ö lk ə n i o sm an lı ö lk əsi 

s a y sa n   ç o x   y a x şı.  yox  ə g ə r  b e lə   h ə rə k ə t  e tm əsən . 

A lla h m  istəd iy i n ə sə  о  da o la c a q d ır"  d e v ə rə k . tabe 

o lm a ğ ı  tə lə b  e tm iş d ir [2,  100].

Ş a h   I 

İsm ay ıl  O sm an lı  sara y ın d a n   gələn 

m ə k tu b la n n   y a ln ız   b irin ə   c a v a b   v a z d ı.  1514-cü 

il  iyul  a y ın ın   19-da  Ş a h   I  İsm ay ıl  elç isi  Ş ah q u lu  

A ğ a  v a s itə s ilə   S u lta n   S ə lim ə   g ö n d ərd iy i  c a v a b  

m ə k tu b u n d a   y a z ırd ı:  **...  M ə lu m u n u z   o lsu n   ki.

Qarapapaqlar.  2015,  Arqust. MfS (96)

---