X V i ə srd ə a V ra siy a m ə k a n m d a ciddi siyasi

Tarix

so n   z a m a n la r  g ö n d a rd iv in iz   üç  m ə k tu b   yetişd i. 

O n la n n   m ə z m u n u   d ü şm ə n ç ilik d ə n   x ə b ə r  v e rird i. 

h ə c ə  v ə  k o b u d iu q la  d o lu  idi. lak in  b u n u n  səb əb i v ə  

m ən şəy i  n ə d ir  b ilm irə m ...  C ə n n ə tm ə k a n   ata n ız ın  

z a m a n m d a   Ə la ü d d ö v lə   Z ü lq ə d ə rin   h əy a sızlığ ı 

səb ə b in d ə n   b iz   R um   ö lk ə sin ə   h ə rə k ə t  etdik  v ə  о  

v a x t  ta rə flə r  a ra s ın d a   d o stlu q   v ə   b irlik d ə n   b aşq a 

b ir  şe y   g ö rü n m ə d i...  İndi  b u   k in -k ü d u rə tin   səb əb i 

a n laşılm ır...  B u c a v a b ı d o stc a  y a z d ıq  v ə  siz ə  qarşı 

ç ıx m a q   üçün  h az ırlığ a   b aşla d ıq .  Ə Ii  ö v la d la n  

ilə   s a v a şa n la r  ö zləri  y o x   o lu b   g edər.  İş  sa v a şla  

so n a   ç a ta c a q s a   o n u   g e c ik d irm ə k   d o ğ ru   o lm az. 

V ə ssa la m ...”  [6.  2 7 :  1 1 .8 5 ;  7.  148).

N ə h a y ə t  S ə fə v i  d ö v lə tin in   sə rh ə d lə n n i  keçən  

O sm a n lı  o rd u su   ı!ə  S əfəv i  o rd u su   a ra sm d a .  h. 

9 2 0 -ci  il  rə c ə b   a y ın tn   2 -d ə   (2 3   a v q u st  1514) 

\ l a k u   y a x m lıg m d a   Ç a ld ıra n   d ü z ö n d ə   şid d ətli 

d ö y ü ş   o ld u .  B u  d ö y ü şd ə   to p la rd a n   istifa d ə   ed ən  

o s m a n lıla r  S əfəv i  q o şu n u   ü z ə rin d ə   q ə lə b ə   çald ı. 

B u  q ə lə b ə d ə n   so n ra   T ə b riz   ş ə b ə n n ə   g irən   S u lian  

S əlim  o ra d a  8  g ü n  q ald ıq d a n   so n ra y e n iç ə ri q o şu n  

h issə lə rin in  tək id i  ilə şə h ə ri tərk  etdi  v ə  A m asy ay a 

d ö n m ə k  ü ç ü n  h ə rə k ə t etdi  [5 ,  197-203:  1 6 .6 9 ].

O sm a n lı 

İm p eriy a sı 

Ç a ld ıra n  

q ələb əsi 

n o tic əsin d ə S əfəv i h ak im iy v ə tin i a ra d a n  q a ld ıra ra q  

B ə srə  k ö rfəzi  v a sitə silə  d ü n y a  o k e a n m a  ç ıx ış ə ld ə  

e d ə   b ilm ə d i.  lakin  sə fə v ilə rin   irsi  to rp a q la n   o la n  

Ş ərqi  A n ad o lu n u n   b ö y ü k   b ir  h issəsi  ə lə   keçirild i. 

$ ə rq i  A n a d o lu n u n   o sm a n lıla r  tərəfm d ən   işğalı, 

istə r  e tn o - s i\a s i.  ıstə r  stra tc ji.  istərsə  d ə   iqiisadi 

b a x ım d a n  S ə fə v i d ö v lə tin ə  cid d i  z ə rb ə   idi.

Ç a lc ıra n   d ö > ü şü n d ən   so n ra  Ş ah   I  İsm a y ıl  h ər 

iki d ö v lə t a ra s m d a  m ü n a sib ə tlə ri n o rm a llaşd ırm aq  

ü çü n .  h.  9 2 0 -ci  ilin  şəv v al  a y m d a   (n o y a b r  1514) 

M ir 

N u rə d d in  

Ə b d ü lv a h a b  

b aşd a 

o lm a q la . 

Q a z i  İsh aq ,  M ö v la n a   Ş ü k rü llah   M u ğ a n i.  X ə lifə 

H e y d ərd ə n   ib arət  b ir  n ü m a y ə n d ə   h ey ətin i  m ək rn b  

v ə   h ə d iy v ə lə r b   A m a s y a d a   o la n   S u ltan   S əlim in  

y a n ın a  g ö n d ə rd i.  L akin  1514 -c ö  ılin n o y a b r ay ın m  

2 9 -d a   S u ltan   S ə lim in   h ö z u n ın a   g ə lə n   səfəv i 

elçilə ri  h ə b s o lu n d u   [1 2 .  1 1 2 -1 1 3 :7 .  1 7 3 -174].

Şah  I  İsm ay ıl  h.  9 2 1 -c i  ilin  a x ırla n n d a   (d e k - 

a b r  1515)  K ə m a la d d in   H ü se y in   b ə y   v ə   B əhram  

ağ a d an   ib arət  y e n i  b ır  elçi  h e y ə ü n i  İstan b u la 

g ö n d ərd i.  S ə fəv i  elçiləri  h ə m in   ılin  ş ə w a l   a y ın m  

3 -d ə  su lta n  S əlim  tə rə fin d ən  q əb u l  e d ilsə lə r d ə . bu 

e lç ilə r d ə  su ltan   S ə lim in   g ö s tə n ş i  ilə h ə b s o lu n d u - 

la r [11.  1 1 1 :2 .1 0 2 ; 7.  184].

S ə fəv i 

d ö v lə ti 

O sm an lı 

h a k im iy y ə ti 

ilə 

d a m ş ıq la n n   n ə tic ə siz   q a ld ığ ın ı  g ö rə rə k .  m ö v cu d  

O sm a n lı  tə h lü k ə sm ə   qarşı  V lisir  N ləm lük  d ö v ləti 

ilə  d a n ışıq la ra   b a şla d ı.  S ə fə v i  d ö v lə ti  ilə  M isir 

M əm lü k   d ö v iə ti  a rsın d a   e lç ilə r v a sitə silə  a p a n la n

El-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

I  Qarapapaqlar. 2015,  Arqust. Л*8 (%>

d a m şıq la r  h ə r  iki  d ö v lə tin   o sm a n lıla ra   q arşı  it- 

tifaq   y a ra tm a sı  ilə   n ə tic ə lə n d i.  T ə rəfiər  a ra sın d a  

1 5 14-cü ilin d e k a b r a y ın d a  o sm a n lıla ra  qarşı  b irg ə 

m ü b a n z ə   a p a n n a q   ü ç ü n   ra zıiıq   əld ə  o lu n d u .  Ə ld ə  

o lu n a n   ra z ılıg a   g ö rə ,  tərəfiərd ən   biri  o sm a n lıla ıa  

qarşı  m ü h a rib ə y ə   b a şla v a c a ğ ı  to q d ird ə  d ig ərı  o n a  

h ərb i  v a rd ım  g ö stə rə c ə k d i.  H ə m ç in in   ra z ıla şm a d a  

g ö stərilird i  ki.  tərəflərd ən   h e ç   biri  O sm an lı 

h a k im iy y ə ti  ilə d a n ışıq   a p a rm a y a c a q   və  d ip lo m a - 

tik   ə la q ə   sax la m a v a c aq d ır.  S əfəv i  h a k im iy y ə tin in  

ap a rd ığ ı  d a n ış ıq la r  n ə ticəsin d ə.  Z ü lq ə d ə r  bəyi 

Ə la ü d d ö v lə   v ə   K artli  ç a n   X   D a \ id  d ə   b u   ittifaq a 

q o şu ld u   [ 3 0 .9 8 : 2 8 .6 4 - 6 5 ;  2 1 .  76].

O sm a n lı  d ö v lə d n ə   qarşı  y e n i  b ir   ittifaq m  

v a ra n m a sı  S u lta n   S əlim i  hərbi  y ü rü şləri  d av am  

e td irm ə y ə   sö v q   e d ird ı.  1515-ci  ilin  iy u n   a y ın d a  

O sm ar.lı  q o şu n u   Z ü lq ə d ə r  b ə y liy m ı  işğal  etd i  v ə  

ed am   e d ilm iş  Ə laQ d d ö \ lə  b ə y in   v ə   o ğ lu n u n   başı 

M isir  su lta m n a   g ö n d ə rild i.  B u  h a d isə  O sm an lı- 

M ə m lü k   m ü n a sib ə tlə rin d ə   c id d i  siy a si  g ə rg in lik  

v a ra td ı. 

Z ü lq ə d ə r 

b ə v liy in in  

işğal 

ed ilm əsi 

M əm lü k   sa ra y m d a   tə ş v iş ə   səb o b   o ld u .  O sm an lı 

tə h lü k əsin i 

a ra d a n   q a ld ırm a q   ö çü n  

M əm lü k  

s u lta n ı  s ə fə v ilə rlə   ra z ılaşm am   p o zaraq   O sm a n lı 

saray ı  ilə  gızli  d a n ışıq la ra   b a şla d ı.  Bu  m əq sə d lə  

M əm lü k   su ltan ı  Q a n s u  Q u ri  ə l- Ə ş r ə f  (1501 -1 5 1 6 ) 

S u ltan   S ə lim ə   elçi  g ö n d ə rə rə k .  "   h e ç   o lm a sa  

Z ü lq ə d ə r  b ə y liy in in   bəzi  əra z ilə rin i  Ə la ü d d ö v lə  

b ə y in  o ğ la n la n n a  v erilm əsin f*   x ah iş etd i. O sm an lı 

su lta n ı  “   Q ılın c la   a ld ığ ım   y criə ri  a n c a q   q ılm c la  

tə slim   ed ərəm "'  d e y ə rə k   bu  x ah işi  rəd d   etd i  '1 6 . 

1 0 1 :2 7 .3 5 2 ;  17.2*84].

M ə m lü k   d ö v lə d n in   s ə fə v ilə rlə   razılaşm an ı 

p o z m a sı  o sm a n lıla ra   q arşı  y a ra d ıla n   ittifaqm  

d a ğ ılm a sın a  sə b ə b  old u .

O sm a n lı 

im p e riy a sı 

ilə 

.Vləmlük 

d ö v ləti 

ara sm d a   d a v a m   ed ən   n ə tıc ə si  bəlli  o lm a y an  

d a n ış ıq la n n  so n u   tə rəflər a ra sın d a  h ərb i  to q q u şm a  

ilə  n ə tic ə lə n d ı.  O sm a n lıla rla   m ə m lü k lə r  a rasın d a . 

h.  9 2 2 -c i  ilin   rə c ə b  a y m m  2 6 -d a  (2 4  a v q u s t  1516) 

H ə lə b  

y a x m lığ ın d a  

M e rc id a b u k  

döy'üşündə 

m ə m lü k lə r m ə ğ lu b  o ld u  v ə  S u lta n   Q a n su  Q u ri  əl- 

Ə ş r ə f  q ə tlə  v e tirild i.

T ə rə flə r  a ra sm d a   h.  9 2 2 -ci  il  z ilh ic c ə   a y ın ın  

2 9 -d a   (2 2   y a n v a r  1517)  Q a h irə   y a x m lığ m d a  

R id an i> y əd ə 

b aş 

\e r ə n  

h ə lle d ic i 

d ö y ö şd ə  

o s m a n lıla r  q ə lə b ə   q a z a n d ıla r  v ə   p a y ta x t  şohəri 

Q a h irə  ələ  k e ç ırild i. O sm a n lıla rın  b u  q ə lə b ssin d ə n  

so n ra   N lisir M ə m lü k  d ö v lə ti  sü q u t etdi  v ə d ö v lə tin  

əra z isi  O sm an lı  ım p e riy a sın ın   tə rk ib in ə  q a tıld ı  [8. 

311;  18.  1 6 4 - 1 6 5 :2 7 ,3 5 3 ; 2 1 , 7 6 -77J.

S u lta n   S ə lim in   M is ir  sə fə rin d ə n   so n ra .  Ş ah   I 

İsm ay ıl  o sm a n lıla rla   d ip lo m a tik   əla q ə lə ri  bərpa

---