C
ədvəl 8. Kodlaşdırmanın 6-cı simvolu. Histoloji dərəcə və ya diferensiasiya
(h
əmçinin bax: XBT-O-3, səhifə 30, Cədvəl 21)
Kod
1
I d
ərəcə
Yüks
ək diferensiasiyalı
Diferensiasiya
olunmuş, ƏGO
2
II d
ərəcə
Orta diferensi
asiyalı
3
III d
ərəcə
Aşağı diferensiasiyalı
4
IV d
ərəcə
Diferensiasiya
olunmamış
Anaplastik
9
Diferensiasiya d
ərəcəsi müəyyən edilmir, qeyd edilmir və ya aid deyil
Ona gör
ə də “aşağı diferensiasiyalı sahələrə malik orta
diferensiasiyalı yastı hüceyrəli xərçəng”in kodlaşdırılması üçün III
histoloji d
ərəcə istifadə edilməlidir. Tam kod belə olmalıdır:
8070/33.
Əgər diaqnozda diferensiasiya dərəcəsi qeyd olunursa, XBT-O-da
göst
ərilən bütün bədxassəli şişlər üçün bu dərəcənin kodlaşdırılması
aparıla bilər. Məsələn, “anaplastik yastı hüceyrəli karsinoma”nın tam
kodlaşdırılması üçün morfoloji koda – 8070/3-ə “4” əlavə edilməlidir
(8070/34). H
əmin kodun 8070/39 kimi göstərilməsi yanlış olardı,
çünki bu kodda diferensiasiya d
ərəcəsi qeyd edilmir.
Qeyd etm
ək lazımdır ki, “anaplastik”, “yüksək diferensiasiyalı”
v
ə “diferensiasiya olunmamış” kimi ifadələr təxminən 15 histoloji
terminin
(limfomaların təsviri üçün istifadə edilənlərə əlavə)
ayrılmaz hissəsi kimi istifadə edilir. Misallara aiddir: “bədxassəli
anaplastik
teratoma”
(9082/34),
“diferensiasiya
olunmuş
retinoblastoma” (9511/3l) v
ə “yüksək diferensiasiyalı follikulyar
adenokarsinoma” (8331/31).
Kodlaşdırma aparan mütəxəssis müvafiq morfoloji kodu lazımi
diferensiasiya d
ərəcəsini müəyyən edən kod ilə (misallarda
göst
ərildiyi kimi) birlikdə istifadə etməlidir.
32
Hematopoetik fenotip
kodları
6-
cı simvol eyni zamanda leykemiya və limfomalarda
hüceyr
ələrin mənşəyini müəyyən etmək üçün də istifadə edilə bilər
(C
ədvəl 9) (həmçinin bax: XBT-O-3, səhifə 31, Cədvəl 22). Bu,
XBT-O-nun üçüncü v
ə ikinci nəşrinə əsasən kodlaşdırılmış
m
əlumatların müqayisəsi zamanı faydalı ola bilər. Limfomalar
bölm
əsində göstərildiyi kimi hüceyrə mənşəyi dörd simvollu histoloji
kodda
artıq əks olunur və diferensiasiya dərəcəsini əlavə etmək (6-cı
simvol)
t
ələb olunmur. Lakin bəzən xərçəng registrləri
immunofenotipik müayin
ə ilə təsdiq edilmiş halları ayrıca
kodlaşdırmaq üçün həmin 6-cı simvoldan istifadə edə bilər. Bu kimi
v
əziyyətlərdə immunofenotipik kod dərəcə və ya diferensiasiyaya
malik dig
ər diaqnostik terminlər (məsələn, yüksək diferensiasiyalı və
ya III d
ərəcə) üzərində üstünlük təşkil edir.
C
ədvəl 9. Limfoma və leykemiyalarda immunofenotipin müəyyənləşdirilməsi
üçün 6-
cı simvolun istifadəsi
(h
əmçinin bax: XBT-O-3, səhifə 31, Cədvəl 22)
Kod
5
T-hüceyr
əsi
6
B-hüceyr
əsi
Pre-B
S
ələf B hüceyrə
7
Sıfır hüceyrə
N
ə T, nə B
8
NK hüceyr
əsi
T
əbii killer hüceyrə
9
Hüceyr
ənin növü müəyyən edilməyib, göstərilmir və ya aid deyil.
33
Nahiy
əyə aid morfoloji terminlər
QAYDA H. Diaqnozda topoqrafik nahiy
ə göstərilmirsə, təyin
edilmiş topoqrafik koddan istifadə edin. Əgər şişin başqa
nahiy
ədə meydana gəlməsi məlumdursa, həmin topoqrafik
koddan istifad
ə edilməməlidir.
Yenitör
əmələr üçün istifadə edilən bəzi terminlər şişin mənşəyini
v
ə ya əmələ gəldiyi toxumanın növünü bildirir. Buna misal 10-cu
C
ədvəldə verilir (həmçinin bax: XBT-O-3, səhifə 32, Cədvəl 23).
Bel
ə terminlərin kodlaşdırılmasını asanlaşdırmaq üçün həm
morfoloji
kodların rəqəmli siyahısı, həm də əlifba sırası indeksində
lazımi yerlərdə mötərizə içərisində topoqrafik kod əlavə edilmişdir.
B
əzən topoqrafik kod üç simvollu başlıqla verilir və həmin başlıq
altında verilən bütün terminlərə aid edilir. Bazal hüceyrəli
karsinomada (C
ədvəl 10) dərinin topoqrafik kodu (C44._) verilir və
dördüncü simvol
boş buraxılır. Nöqtədən sonra aşağıdan xəttin (_)
qoyulması altkodların olmasını bildirir. Buraya nahiyə üçün qeyd
edil
ən müvafiq dördüncü simvol əlavə edilməlidir. Nahiyələr üçün
spesifik
altkodların müəyyən edilməsində kodlaşdırma aparan
müt
əxəssis rəqəmli siyahı və ya əlifba sırası indeksinə müraciət
etm
əlidir. Məsələn, üzün bazal hüceyrəli karsinomasının nahiyə kodu
C44.3 (üz d
ərisi), yuxarı ətraflardan birinin bazal hüceyrəli
karsinoması isə C44.6 (yuxarı ətraf dərisi) kimi kodlaşdırılmalıdır.
Analoji olaraq
meningiomanın topoqrafik kodundakı dördüncü
simvol (C70._)
boş saxlanılır, çünki meningeal qişa həm baş beyinə
(C70.0), h
əm onurğa beyinə (70.1), həm də “meningeal qişa, ƏGO”-
ya (C70.9) aid ola bil
ər.
Diaqnozda topoqrafik nahiy
ə qeyd edilmədikdə morfoloji
terminin
yanında verilən topoqrafik kod istifadə edilə bilər. Bir çox
morfoloji terminl
ərin topoqrafik kodu olmur, çünki şişlər çox vaxt
bird
ən artıq orqan və ya topoqrafik nahiyədə meydana gəlir.
M
əsələn, “adenokarsinoma, ƏGO” heç bir topoqrafik koda malik
deyil, çünki birincili adenokarsinoma bir çox orqanlarda meydana
g
ələ bilər.
Ola bil
ər ki, diaqnozda qeyd edilən nahiyə topoqrafik kodda qeyd
edil
ən nahiyədən fərqli olsun. Məsələn, bazal hüceyrəli karsinoma
d
əridən başqa orqanlarda da yarana bilər.
34
Birincili nahiy
ə fərqli olduqda, XBT-O-da verilən topoqrafik
kod n
əzərə alınmamalı və diaqnozda qeyd edilən nahiyə üçün
spesifik olan topoqrafik kod istifad
ə edilməlidir. Məsələn,
“infiltrasiyaedici axacaq
karsinoması” morfoloji termininin yanına
topoqrafik kod olaraq C50._ (süd v
əzi) əlavə edilir, çünki bu termin,
ad
ətən, süd vəzində meydana gələn karsinoma üçün istifadə edilir.
Lakin,
əgər “infiltrasiyaedici axacaq karsinoması” termini mədəaltı
v
əzdə yaranmış birincili karsinomanı ifadə etmək üçün istifadə
edilmişdirsə, o zaman kodlaşdırma aparan şəxs təklif edilən
topoqrafik kodu (süd v
əzinə aid olan) nəzərə almamalı və bunun
əvəzində düzgün kodu – C25.9-u (mədəaltı vəzi, ƏGO) istifadə
etm
əlidir.
C
ədvəl 10. Nahiyəyə aid morfoloji terminlərə misallar
(h
əmçinin bax: XBT-O-3, səhifə 32, Cədvəl 23)
Morfologiya
Termin
XBT-O-d
ə
topoqrafiya
(standart birincili
nahiy
ə)
Dig
ər birincili nahiyələr
9510/3
Retinoblastoma
C69.2
Torlu
qişa
-
8170/3
Hepatosellülyar
karsinoma
C22.0
Qaraciy
ər
-
8090/3
Bazal hüceyr
əli
karsinoma
C44._
D
əri
C51._
Vulva
C60._ Penis
C63.2
Xayalıq
9530/0
Meningioma
C70._
Beyin
qişaları
-
938-948
Qliomalar
C71._
Baş beyin
C72.0
Onurğa beyni
8500/3
İnfiltrasiyaedici
axacaq
karsinoma,
ƏGO
C50._
Süd v
əzi
C07.9
Qulaqyanı vəzi
C08._
Ağız suyu
v
əzi
C25._ M
ədəaltı
v
əzi
C61.9 Prostat v
əzi
8470/3
Musinli
sistadenokarsi-
noma,
ƏGO
C56.9
Yumurtalıq
C25._
C34._
M
ədəaltı vəzi
Ağciyər
35
Yadda
saxlayın ki, morfoloji terminə əlavə edilmiş olan, nahiyə
üçün spesifik topoqrafik kodlar konkret yenitör
əmənin mənşəyini
t
əşkil etdiyi qəbul edilmiş olan nahiyəni bildirir. Lakin qeyri-adi
variantlar da mümkündür. M
əsələn, böyrək osteosarkoması üçün
C41.9 (sümük,
ƏGO) əvəzinə C64.9 (böyrəyin topoqrafik kodu)
istifad
ə edilməli, lakin bu zaman sümük osteosarkomasının böyrəyə
metastaz verm
ədiyi diqqətlə yoxlanmalıdır. Sümük xərçənginin
(osteosarkoma) böyr
əyə metastaz verməsi halında kodlaşdırma C41.9
(sümük), 9180/3 kimi
aparılır.
Psevdotopoqrafik morfoloji terminl
ər
B
əzi yenitörəmələr nahiyə üçün spesifik adlara malikdir, lakin
onların məhz həmin nahiyələrə uyğun kodlaşdırılması mütləq deyil.
M
əsələn, öd axacağının karsinoması (8160/3) spesifik histoloji növ
olub, h
əm qaraciyərdaxili öd axacaqlarında (C22.1), həm də
qaraciy
ərdənkənar öd axacaqlarında (C24.0) müəyyən edilir, ona
gör
ə də avtomatik olaraq C24.0 kimi kodlaşdırılmamalıdır.
Kiçik
ağız suyu vəzilərinin yenitörəmələrinə ağız boşluğunun hər
yerind
ə və qonşu orqanlarda rast gəlinə bilir və bunlara bir neçə
histoloji növ daxildir (m
əsələn, adenoid sistli karsinoma, bədxassəli
qarışıq şiş və əlavə göstəricisi olmayan adenokarsinoma). Ona görə
d
ə kiçik ağız suyu vəzinin karsinomasını kodlaşdırmaq üçün vahid
morfoloji kod yoxdur.
Ağız və ya ağız boşluğunun bütün
adenokarsin
omaları kiçik ağız suyu vəzilərindən törəndiyinə görə,
m
əsələn, “sərt damağın kiçik ağız suyu vəzilərinin adenosistli
karsinoması” diaqnozunda qeyd edilən “kiçik ağız suyu vəzi”
ifad
əsinə diqqət yetirilməməlidir. Bu misalda “adenosistli
karsinoma” (8200/3) topoqrafik nahiy
ə olaraq “sərt damağa” (C05.0)
aid edilm
əlidir. Əgər diaqnozda, məsələn, “kiçik ağız suyu vəzinin
adenokarsinoması” kimi hallarda törəmənin inkişaf etdiyi topoqrafik
nahiy
ə göstərilmirsə, bu törəmənin kodlaşdırılması zamanı ağız
boşluğunun topoqrafik kodu (C06.9) istifadə etməlidir. Həmin
topoqrafik koda h
əmçinin “kiçik ağız suyu vəzi, ƏGO” da daxildir.
36
Mür
əkkəb morfoloji diaqnozlar
QAYDA J.
Əgər mürəkkəb termin XBT-O-da qeyd edilmirsə,
h
əmin terminin kök sözlərinin ardıcıllığını dəyişin.
B
əzi şişlər birdən artıq histoloji xüsusiyyətə malik olur. XBT-O-
da
ən çox rast gəlinən kombinasiyalar, məsələn, “qarışıq
adenokarsinoma v
ə yastı hüceyrəli karsinoma” (8560/3), “papilyar və
follikulyar adenokarsinoma” (8340/3) v
ə “qarışıq bazal-yastı
hüceyr
əli karsinoma” (8094/3) qeyd edilir.
Mür
əkkəb termin olan “fibromiksosarkoma” XBT-O-da 8811/3
kodu il
ə verilir, lakin miksofibrosarkoma termini burada mövcud
deyil. “Miksofibrosarkoma” “fibromiksosarkoma” il
ə eynidir. Bu
terminl
ərin ikisi də eyni şeyi ifadə etdiyi üçün (sadəcə, söz köklərinin
ardıcıllığı dəyişdirilmişdir) eyni kodla da göstərilməlidir (8811/3).
Bel
ə mürəkkəb terminlərin bütün mümkün kombinasiyalarının
siyahıda sadalanması qeyri-mümkündür. Kodlaşdırma aparan şəxs
axtardığı termini XBT-O-da tapmadıqda, həmin mürəkkəb termini
t
əşkil edən sözləri fərqli ardıcıllıqla kombinə etməklə aldığı yeni
terminl
əri təkrar axtarmalıdır.
Çoxsaylı morfoloji terminlərə malik diaqnozun kodlaşdırılması
QAYDA K. Bir
şişin diaqnozunda müxtəlif kodlara malik iki
modifikasiyaedici sif
ətdən istifadə edildikdə bir kod bütün
diaqnostik terminl
əri əhatə edə bilmirsə, daha əvvəl verilən
yuxarı koddan istifadə edin.
Bir yenitör
əmə müxtəlif kodlara malik iki modifikasiyaedici
sif
ətlə birlikdə ifadə edilərsə, kodlaşdırmada yeni bir çətinlik
meydana
çıxır. Misal kimi “keçid (tranzitor) hüceyrəli epidermoid
karsinoma”
nı göstərmək olar. Burada iki müxtəlif karsinoma növü
deyil, eyni yenitör
əmədə hər iki hüceyrə növünün olması göstərilir.
“Keçid (tranzitor) hüceyr
əli karsinoma, ƏGO” 8120/3, “epidermoid
karsinoma,
ƏGO” isə 8070/3 kimi kodlaşdırılır. Diaqnozun bütün
elementl
ərini əhatə edən vahid kod yoxdursa, kodlaşdırma aparan
şəxs daha yuxarı rəqəmlərlə ifadə edilən kodu, yəni verilən misalda
8120/3-ü istifad
ə etməlidir, çünki həmin kod daha spesifikdir.
37
ÇOXSAYLI
BİRİNCİLİ YENİTÖRƏMƏLƏR
Çoxsaylı yenitörəmələrin kodlaşdırılmasında bir çox çətinliklər
olur. Ç
ətinliklər aşağıdakılarla bağlıdır:
1.
müxt
əlif topoqrafik nahiyələrdə yaranan iki və ya daha artıq
yenitör
əmə
2.
çoxsaylı şişlərlə səciyyələnən xüsusi vəziyyətlər
3.
diaqnoz qoyulan vaxt
artıq bir neçə limfa düyünü və ya orqanı
əhatə edən limfomalar
4.
eyni nahiy
ədə yaranan, müxtəlif morfologiyaya malik iki və ya
daha çox yenitör
əmə
5.
d
əqiq mənşəyi müəyyən edilə bilməyən və bir neçə nahiyəni əhatə
ed
ən yenitörəmə.
Müxt
əlif yerlərdə çoxsaylı şişlər fərqli qaydada təsvir edilir və
burada bütün probleml
ər üçün spesifik həll yolları təqdim edilə
bilm
əz.
XTBC-nin
işçi qrupu beynəlxalq müqayisə üçün xərçəng
x
əstəliyi hallarının qeydə alınması məqsədilə çoxsaylı
yenitör
əmələrin müəyyən edilməsini tövsiyə etmişdir. Onların
tövsiy
ələrinə aşağıdakılar aiddir:
1.
İki və ya daha artıq birincili xərçəngin aşkar edilməsi zamandan
asılı deyil.
2.
Birincili x
ərçəng bir lokalizasiyada və ya toxumada əmələ gələn
tör
əmədir və hər hansı törəmənin yayılması, residivi və ya
metastazı deyildir.
3.
H
ər hansı tək və ya cüt orqanda, yaxud da toxumada əmələ gələn
yalnız bir törəmə qeydə alınır. Əmələgəlmə nahiyəsi XBT-O-nun
birinci n
əşrində (və ya XBT-9) kodlaşdırılan şişlərdə orqan və ya
toxuma üçsimvollu topoqrafik kod
kateqoriyası ilə müəyyən
edilir. XBT-10 v
ə XBT-O-nun ikinci və üçüncü nəşrlərində
topoqrafik kodlar daha t
əfsilatlı şəkildə verilir. Bu nahiyələr
çoxsaylı şişlərin eyniləşdirilməsi məqsədilə eyni orqan hesab
edil
ən kodlar qrupu vasitəsilə əhatə edilir. Çoxocaqlı şişlər eyni
birincili nahiy
ə və ya toxumada yaranan və bir-birinin davamı
olmayan birincili x
ərçəng kütlələri (məsələn, sidik kisəsində),
vahid bir tör
əmə hesab edilir.
38
4.
Aşağıda qeyd olunan iki halda 3-cü qayda tətbiq edilmir:
a)
Bir çox müxt
əlif orqanları əhatə edə bilən sistem və ya
çoxocaqlı xərçəng prosesləri üçün dörd histoloji qrup –
limfomalar, leykemiyalar,
Kapoşi sarkoması və mezotelioma
n
əzərdə tutulmuşdur. Eyni şəxsdə bunlar yalnız bir dəfə
qeydiyyata
alınır.
b)
Müxt
əlif morfoloji xüsusiyyətlərə malik yenitörəmələr
çoxsaylı bədxassəli yenitörəmələr kimi hesab edilməlidir.
Bel
ə ki, eyni orqanda rast gəlinən və fərqli histoloji
xüsusiyy
ətlərə malik yenitörəmələr fərqli yenitörəmələr
hesab edilir.
39
Ədəbiyyat
1. “Onkoloji X
əstəliklərin Beynəlxalq Təsnifatı, 3-cü nəşr, 1-ci
baxış”. Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatı – Bakı, 2015.
2. “Become a Cancer Registrar”. National Cancer Registrars
Association. –
ABŞ, 2014.
3. “The Cancer Registry and the Registrar”. National Cancer
Registrars Association. –
ABŞ, 2014.
40
Document Outline - Xərçəng registri nədir?
- Xərçəng registrləri dünyanın digər ölkələrində
- Xərçəng registri Azərbaycanda
- XBT-O-3 nədir?
- Xərçəng registrində XBT-O-3 təsnifat sisteminin tətbiqi
- XƏRÇƏNG REGİSTRİNDƏ XBT-O-3 TƏSNİFAT
- SİSTEMİNDƏN İSTİFADƏ ETMƏKLƏ
- KODLAŞDIRMANIN ƏSAS QAYDALARININ XÜLASƏSİ
- TOPOQRAFİK VƏ MORFOLOJİ
- KODLAŞDIRMA ÜZRƏ
- TƏLİMATLAR
- TOPOQRAFİYA
- Giriş
- Sifət formaları
- Xüsusi topoqrafik kodlar
- Topoqrafik regionlar və dəqiqləşdirilməmiş nahiyələr
- Periferik sinirlər və birləşdirici toxumalar
- Sözönləri
- Bir neçə nahiyənin hüdudlarını əhatə edən bədxassəli yenitörəmələr
- Limfomalara aid topoqrafik kodlar
- Leykemiyaların topoqrafik kodlaşdırılması
- MORFOLOGİYA
- Giriş
- Xərçəng və karsinoma
- Davranış
- İn situ karsinoma və uşaqlıq boynunun epiteldaxili yenitörəməsi (UEY) III
- Patoloji laboratoriyalarda davranış kodunun istifadəsi
- MORFOLOJİ KOD MATRİKSİNİN MAHİYYƏTİ
- Histoloji dərəcə və diferensiasiya kodları (6-cı simvol)
- Hematopoetik fenotip kodları
- Nahiyəyə aid morfoloji terminlər
- Psevdotopoqrafik morfoloji terminlər
- Mürəkkəb morfoloji diaqnozlar
- Çoxsaylı morfoloji terminlərə malik diaqnozun kodlaşdırılması
- ÇOXSAYLI BİRİNCİLİ YENİTÖRƏMƏLƏR
- xbt cover.pdf
Dostları ilə paylaş: |