Təhsil xərcləri:
şəffaflıq və səmərəliliyin gücləndirilməsi
istiqamətləri
Rəşad Həsənov, Nərmin İbrahimova
Səhifə 8 / 23
İSİM
İqtisadivə Sosial İnkişaf Mərkəzi
Yaxşı Tədqiqat, Yaxşı Siyasət, Yaxşı İslahat
nominal olaraq artıb. 2014-cü il üçün bu istiqamətdə proqnozlaşdırılan büdcə xərcləri 2005-ci ilə
nisbətən təxminən 4.4 dəfə artıb. Hazırda təhsil xərclərinin büdcə xərcləmələrindəki payı 8.0%-
ni büdcənin sosial xərclərinin isə 31%-ni təşkil edir.
Diaqram 2: Son 10 ildə dövlət büdcəsinin təhsil xərclərinin dinamikası
Mənbə:
http://www.maliyye.gov.az/sites/default/files/2014-1.pdf
Ötən on il ərzində təhsil xərclərinin orta artım sürəti təxminən 19.7% olub. Xüsusilə 2007-ci ildə
təhsilə ayrılan büdcə xərcləri 2006-cı illə
Qrafik 1: Büdcənin təhsil xərclərinin artım dinamikası
müqayisədə 51% artırılıb ki bu ölkənin
müstəqillik tarixində ilklərdən sayılır. Lakin,
2008-ci il dünya maliyyə böhranından sonra
bu sahəyə ayrılan xərclərin artım tempi
nisbətən azaldı. Lakin, bütün bunlara
baxmayaraq bu illər ərzində təhsil xərclərinin
artım tendensiyası davam etdirilib. Beləliklə
2014-cü ildə büdcənin təhsil xərcləri bölümü
hesabat ili ilə müqayisədə 8% artaraq 1.65
milyard manata çatdırılıb.
.
Mənbə:
http://www.maliyye.gov.az/sites/default/files/2014-1.pdf
Müstəqilliyin ilk illərində ölkənin ağır iqtisadi vəziyyəti 2003-cü ildə Azərbaycan neftinin dünya
bazarlarına birbaşa çıxış əldə etməsi ilə ciddi divident əldə etmişdi. Dünya bazarlarında 2005-ci
ildən etibarən neft və neft məhsullarının qiymətindəki fantastik bahalaşma ölkəmizə
gözlənildiyindən də artıq vəsait axınına səbəb oldu. Bu vəsaitlərin böyük bir qismi
infrastrukturun bərpasına yönəldilsə də sosial sferanın digər sahələri kimi təhsil də öz payını
alırdı. Diaqram 2-də təhsil xərcləri dövlət büdcəsinin ümumi xərcləmələri ilə birlikdə təqdim
edilmişdir.
372.5
479.1
723
979.7
1147.9
1180.8
1268.5
1453.2
1530.5
1653.4
0
500
1000
1500
2000
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2011
2012*
2014*
Milyon manatla
26.7
28.6
50.9
35.5
17.2
2.9
7.4
14.6
5.3 8
0
10
20
30
40
50
60
Artım %-lə
Orta artım tempi
Təhsil xərcləri:
şəffaflıq və səmərəliliyin gücləndirilməsi
istiqamətləri
Rəşad Həsənov, Nərmin İbrahimova
Səhifə 9 / 23
İSİM
İqtisadivə Sosial İnkişaf Mərkəzi
Yaxşı Tədqiqat, Yaxşı Siyasət, Yaxşı İslahat
Diaqram 2: Dövlət büdcəsi və büdcənin təhsil xərcləri müqayisəli şəkildə
Mənbə: Azərbaycan Respublikası Maliyyə Nazirliyi
Qrafik 2: Təhsil xərclərinin dövlət büdcəsinin
ümumi xərcləmələrində xüsusi cəkisi
Ötən illər ərzində dövlət büdcəsinin xərcləri
sürətlə artsa da, təhsilə ayrılan xərclərin
artım tempi büdcənin artım tempindən xeyli
geri qalıb. Nəticədə təhsil xərclərinin
büdcədə xüsusi çəkisi 2005-ci ildə 17.4%
olduğu halda 2013-cü ildə 7.7%-dək
azalıb.Təbii ki, təhsil xərclərinin büdcə
Mənbə:
http://www.budget.az/budget/main?content=520
xərclərindəxüsusi çəkisinin azalması sonda
büdcənin sosial ağırlığını azaldıb. Lakin, 2014-cü ilinbüdcə layihəsində bu nüans nəzərə alınıb
və bu istiqamətdə ayrılan xərclər hesabat ili
ilə müqayisədə 8% artırılıb. Nəticədə
Diaqram 3: Təhsildə illər üzrə orta aylıq əməkhaqqı
2014-cü ildə təhsil xərclərinin ümumi
büdcə xərcləmələrindəki payı 2013-cü ilə
nisbətən 0.5% bəndi artaraq 8.2%-ə
yüksəlib. Artım xüsusilə iki istiqamətdə
hiss edilib. Birincisi, təhsil xərclərində
əməkhaqqı maddəsi üzrə ayrılmalar ölkə
prezidentinin
2013-cü
ildə
təhsil
işçilərinin maaşlarının artırılması və
pensiya
təminatının
yaxşılaşdırılması
haqqında sərəncamının tələblərinin təmin
edilməsi məqsədi ilə 162.1 milyon manat
vəsait nəzərdə tutulub. İkincisi isə, “Ali
təhsil müəssisələrində yeni maliyyələşmə
0
5
10
15
20
25
2005 2006
2007 2008
2009
2010
2011
2012
2013*
2014*
2.14 3.79
6.06
10.68 10.57
11.77
15.4
17.42
19.85
20.06
0.37 0.48 0.72 0.98 1.15
1.18
1.27
1.45
1.53
1.65
Dövlət büdcəsi(milyard manatla)
Təhsil xərcləri milyard manatla
17.4
12.6 11.9
9.1 10.9 10
8.2 8.7
7.7 8.2
0
5
10
15
20
Təhsil xərclərinin büdcə xərcləmələrində payı(faizlə)
0
100
200
300
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
51.3
66
87
145.4
214.4
260
271.8
283.4
283.4
21.3
28.7
31.8
67.1
47.5
21.3
4
4
0
Artım faizləri
Orta aylıq əməkhaqqı