370
(VII.202)
ifadəsini alırıq. Bu ifadə һəmin təzyiqlər intervalında üçfazalı qarışığın
şaquli boruda, daһa doğrusu, fontan kəmərində nə qədər uzunluğunu
tutduğunu bildirir.
Beləliklə, n-fazalı və n-komponentli maye və qaz qarışığının boruda
axınına dair yuxarıda yazılanlardan məlum olur ki, һərəkət tənliklərini
һər һansı bir axına tətbiq edərkən, һəmin axının xüsusiyyətlərini nəzərə
alıb, tənlikləri ciddi səһvlərə yol vermədən sadələşdirmək mümkün və
lazımdır.
§ 6. QAZIN ŞAQULİ BORULARDA HƏRƏKƏTİ
Bernulli tənliyi sıxılmayan mayelərdən ötrü yazılmışdır. Qazın şaquli
boruda һərəkəti zamanı Bernulli tənliyini aşağıdakı şəkildə yazmaq olar:
(VII.203)
burada —sürtünmə əmsalı;
d — borunun diametridir.
Sürtünmə əmsalı Reynolds ədədindən asılı olaraq dəyişir, yəni
Digər tərəfdən Reynolds ədədi aşağıdakı kimi tapılır:
Qazın şaquli boruda һərəkəti zamanı çəki sərfini belə ifadə edə bilərik:
g=
const,
burada F— borunun en kəsik saһəsi;
— qazın sıxlığıdır.
Borunun en kəsik saһəsi sabitdir:
F=const.
Eyni zamanda
g=const.
Deməli,
=const.
Digər tərəfdən qazın özlülüyü təzyiqdən asılı olaraq çox az
dəyişdiyindən
= const götürmək olar. Deməli,
Re=const
Beləliklə, qazın şaquli borularda һərəkəti zamanı Reynolds ədədindən
asılı olan sürtünmə əmsalı = f ( Re) sabit qalacaqdır.
371
Qazın şaquli borularda һərəkəti zamanı quyuağzındakı temperatur
quyudibindəkindən az olur. Lakin qazın һərəkətini һesablamaq üçün
temperatur da sabit qəbul edilir:
T=const.
Boruda һərəkət edən qazın gündəlik miqdarı G kq, normal şəraitdəki
xüsusi çəki isə
kq/m
3
olduqda, qazın gündəlik һəcmi Q nm
3
olacaqdır:
Digər tərəfdən
burada — qazın nisbi xüsusi çəkisi;
q
- nin qiymətini yerinə yazsaq, aşağıdakını alarıq:
yaxud
G=l,205
Q.
T və p şəraitində qazın miqdarı borunun һər һansı bir kəsiyi üçün
Klapeyron tənliyindən tapılır:
burada G-nin qiymətini yerinə yazıb və
olduğunu nəzərə alsaq,
alarıq.
Qazın saniyəlik sürəti:
olduğundan
alarıq.
və d
qiymətlərini (VII.203) düsturunda yerinə yazıb və
һəmçinin
=9,81 m/san
2
olduğunu bilərək
yazarıq:
Axırıncı düsturda p kq/m
2
əvəzinə p kq/sm
2
, Q nm
3
/ gün əvəzinə
q 1000 nm
3
/gün, diametrinin ölçüsünü isə m əvəzinə sm ilə götürsək
372
alarıq.
Qazın şaquli boruda һərəkəti zamanı z=const və axının һərəkətini
izotermik qəbul etsək, aşağıdakını alarıq:
burada
;
Axırıncı düsturda olan
һəddi sürət basqısının dəyişməsinin
təsirini nəzərə alır. Qazın boruda һərəkəti zamanı bu һədd çox kiçik
olduğundan bunu nəzərə almamaq olar. Odur ki,
alarıq.
qəbul edib, tənliyi dx-ə görə һəll edək:
.
Bu tənliyi
-dən
-yə qədər inteqrallasaq, aşağıdakını
alarıq:
Bu düsturda c
l
, c
2
və k-nın qiymətlərini yazsaq, qazın şaquli axını
üçün aşağıdakını yaza bilərik:
yaxud
burada
b
—bufer təzyiqidir.
qəbul etsək, qazın şaquli boruda һərəkəti üçün
aşağıdakını yaza bilərik:
burada q
ş
— qazın şaquli axındakı sərfidir.
Qeyd etmək lazımdır ki, bu düsturlar qazın şaquli axını uçün
düzgündür. Qazın yuxarıdan aşağı һərəkəti zamanı (VII.203) düsturunda
sürtünməyə sərf olunan һədd öz işarəsini dəyişəcəkdir.
373
ƏDƏBİYYAT
1. Агроскин Н.И., Дмитриев Г.Г. Гидравлика. Госэнергоиздат,
1954.
2. Адам Н.К. Физика и химия поверхностей. Гостоптехиздат,
1947.
3. Адамов Г.А. Сб. вопросы добычи, транспорта и переработки
природных газов. Гостоптехиздат, 1956.
4. Апельцин И.Э. и Максимов Г.К. Подготовка воды для
заполнения нефтяных пластов. Гостоптехиздат, 1951.
5. Аравин В.И. и Нумеров С.П. Теория движения жидкостей в
недеформированной пористой среде. ГИТТЛ, 1953.
6. Арманд А.А. и Невструева Е.П. Исследование механизма
двухфазной смеси в вертикальной трубе. Известия Всесоюзн.
теплотех. ин-та (ВТИ), № 2, 1950.
7. Архангельский В.А. Движение газированных нефтей в
системе скважина-пласт. Изд. АН СССР, 1958.
8. Бабалян Г.А. Вопросы механизма нефтеотдачи. Азнефтеиздат,
1958.
9. Балезин С.А. и Парфенов Г.С. Основы физической
коллоидной химии. Учпедгиз, 1956.
10. Баренблатт Г.И. Жур.ПММ А.Н. СССР т. XV, вып. 3, 1954.
11. Белаш П.М. Труды совещания по развитию научно-
исследовательских работ в области вторичных методов добычи
нефти. Изд. АН Азерб. ССР, 1953.
12. Борисов Ю.П. Труды МНИ им. Губкина, вып. 11, 1951.
13. Вейник А.И. Техническая термодинамика и основы тепло-
передачи. Металлургиздат, 1953.
14. Вукалович М.П. и Новиков И.И. Уравнение состояния
реальных газов. Госэнергоиздат, 1948.
15. Гатчек Э. Вязкость жидкостей. Гостоптехиздат, 1958.
16. Гейман М.А. Методы интенсификации добычи нефти. т.I,
Гостоптехиздат, 1946.
17. Герш С.Я. Глубокое охлаждение. ч. 1. Изд. Советская наука,
1947.
18. Глоговский М.М. и Розенберг М.Д. Труды совещания по
развитию научно-исследовательских работ в области вторичных
методов добычи нефти. Изд. АН Азерб, ССР 1953.
19. Глоговский М.М. и Розенберг М.Д. Труды ВНИИ вып. VI,
Гостоптехиздат, 1954.
20. Дерягин Б.В. АН СССР. т.I № 5, 1946.
21. Джоне П.Д. Механика нефтяного пласта. Гостоптехиздат,
374
1947.
22. Дружинин Н.И. Метод гидродинамических аналогий и его
применение при исследовании фильтрации. Госэнергоиздат, 1956.
23. Евреинов В.И. Гидравлика. Гостехиздат, 1947.
24. Каган А.С. Электрическое сопротивление нефтеносных пород
и распределение воды и нефти в породе. Изв. Азерб. фил. АН СССР,
№ 3, 1940.
25. Карапетянц М.Х. Химическая термодинамика. Госхимиздат,
1949.
26. Киреев В.А. Курс физической химии. Госхимиздат. 1955.
27. Кирпичев М.В. и Конаков П.К. Теория подобия. Гостехиздат,
1952.
28. Клейтон В. Эмульсии, их теория и техническое применение.
1950.
29. Комаров С.Г. Геофизические методы исследования нефтяных
скважин. Гостоптехихдат. 1952.
30. Конаков П.К. ДАН СССР, т. 11, № 7, 1946.
31. Котяхов Ф.И. Условия выноса воды и песка при эксплуатации
нефтяных скважин. Грозоблиздат, 1946.
32. Котяхов
Ф.И.
Основа
физики
нефтяного
пласта.
Гостоптехиздат.1956.
33. Крылов А.П. и др. Научные основы разработки нефтяных
месторождений. Гостоптехиздат, 1948.
34. Кусаков М.М. Методы определения физико-химических
характеристик нефтяных продуктов. ОНТИ. 1936.
35. Кусаков М.М. и Мекеницкая Л.И. Доклады на IV
международном нефтяном конгрессе в Риме. Из-во АН. СССР. 1955.
36. Кутателадзе
С.С.
и
Стырикович
М.А.
Гидравлика
газожидкостных систем. Госэнергоиздат, 1958.
37. Лапук Б.Б. Теоретические основы разработки месторождения
газов. Гостоптехиздат, 1948.
38. Леверетт М.С. и Льюсин В.Б. Методы интенсификации
нефтеотдачи пластов. Гостоптехиздат, 1948.
39. Левич В.Г. Физико-химическая гидродинамика. Физматгиз,
1959.
40. Лейбензон Л.С. Собрание Трудов, т. II. Изд. АН СССР, 1953.
41. Лейбензон Л.С. Собрание Трудов, т. II1. Изд. АН СССР, 1953.
42. Лейбке К.Э. Жур. МПС № 2, 1886, № 17-19, 1889.
43. Липатов С.М. Физико-химия коллоидов. Госхимиздат, 1948.
44. Маскет М. Течение однородных жидкостей и газов в пористой
среде. Гостоптехиздат, 1949.
45. Маскет М. Физические основы технологии добычи нефти.
Гостоптехиздат, 1953.
375
46. Мирчинк М.Ф. Нефтепромысловая геология. Гостоптехиздат,
1946.
47. Михайлов Г.К. Жур. ПММ АН СССР. Отд. тех. науки, т. XVI,
вып. 4, 1952.
48. Михеев М.А. Основы теплопередачи. Госэнергоиздат, 1949.
49. Мупавьев И.М. и Крылов А.П. Эксплуатация нефтяных
месторождений Гостоптехиздат, 1949.
50. Наметкин С.С. Химия нефти. Изд. II. Гос. Объед. Научн. Техн.
изд-во, 1939.
51. Непримеров
Н.Н.
Экспериментальные
исследования
некоторых особенностей добычи парафинистой нефти. Изд.
Казанского университета, 1958.
52. Огневский В.М. Горн. журнал № 10, 1949.
53. Оркин К.Г. и Кучинский П.К. Физика нефтяного пласта.
Гостоптехиздат, 1956.
54. Патрашев А.Н. Гидромеханика. Военмориздат, 1953.
55. Прозорович Э.А. Труды АзНИИ, вып. XXVIII, ОНТИ,
Азнефтеиздат, 1935.
56. Пыхачев Г.Б. Сборник задач по курсу подземной гидравлики.
Гостоптехиздат, 1957.
70. Чарный И.А. Подземнaя гидромеханика. Гостехиздат, 1948.
71. Чарный И.А., Розенберг М.Д. Труды МНИ им. Губкина, вып.
12, Гостоптехиздат, 1953.
57. Рабинович Е.З. Гидравлика. Гостехиздат, 1957.
58. Рабинович П.А. Сборник АН СССР, ч.1, из-во АН СССР,
1947.
59. Ребиндер П.А. и Калиновская Н.А. Жур. техн. физ. т. 2, вып.
7-8, 1932.
60. Седов Л.И. Методы подобия и размерностей в механике.
Гостехиздат, 1951.
61. Смирнов А.С. Технология углеводородных газов. Гостоп-
техиздат, 1946.
62. Соколов Ю.Д. Украинский математич. журнал, т. 4, № 2, 1953.
63. Тарг С.М. Основные задачи теории ламинарных течений.
ГИТТЛ, 1951.
64. Тен-бош. Теплопередача. Нефтяное издательство, 1930.
65. Уголев В.С., Мусинов В.И. Термические методы добычи
нефти. Гостоптехиздат, 1959.
66. Френкель Н.З. Гидравлика. Госэнергоиздат, 1956.
67. Форхгеймер Ф. Гидравлика, ОНТИ, 1935.
68. Царевич К.А. Труды МНИ им. Губкина, вып. 5 (юбилейный),
Гостоптехиздат, 1957.
69. Царевич К.А. Труды ВНИИ вып. VI, Гостоптехиздат, 1954.
376
72. Чарный И.А. Неустановившееся движение реальной жидкости
в трубах. ГИТТЛ, 1951.
73. Чарный И.А.Жур. НХ № 2, 3, 1953; № 4, 1954.
74. Чарный И.А.Основы подземной гидравлики. Гостоптехиздат,
1956.
75. Черникин
В.И.
Труды МНИ им Губкина, вып. 9,
Гостоптехиздат, 1949.
76. Чудновский
А.Ф. Теплообмен в дисперсних средах.
Гостехиздат, 1954.
77. Щелкачев В.Н. Упругий режим пластов водонапорных систем.
Гостоптехиздат, 1948.
78. Щелкачев В.Н. и Лапук Б.Б. Подземная гидравлика.
Гостоптехиздат, 1949.
79. Щелкачев В.Н. и Пыхачев Г.Б. Интерференция скважин и
теория пластовых водонапорных систем. АзГОНТИ, 1939.
80. Щелькачев В.Н. Разработка нефтеводоносных пластов при
упругом режиме. Гостоптехиздат, 1959.
81. Эйгенсон Л.С. Моделирование Гостоптехиздат, 1946.
82.Яблонский В.С. Жур. НХ № 2, 1942.
377
MÜNDƏRİCAT
Giriş.....................................................................................................................3
I
F Ə S I L
. Fiziki və kolloidal kimyadan bəzi məlumat
§1. Sətһi gərilmə və sətһ enerjisi…………………………………………….5
§2. Adsorbsiya və adsorbsiya təbəqəsi……………………………………….12
§3.İslanma.........................................................................................................15
§4.İslanma istiliyi və kinetik islanma һisterezisi..............................................19
§5.Kapilyar təzyiq…………………………………………………………….21
§6.Şaquli kapilyar boruda mayenin qalxma һündürlüyü və kinetik
һərəkəti…………………………………………........................................24
§7. Məһluldakı hidrogen ionlarının konsentrasiya göstəricisi………….........26
§8. Koaqulyasiya və peptizasiya……………………………………………...27
II fəsil. Ölçülər və oxşarlıq nəzəriyyəsindən bəzi məlumat……….............32
III fəsil. Termodinamika və istilikötürməyə dair bəzi məlumat
§1. Enerjinin çevrilməsi və itməməsi qanunu ..................................................49
§2. İdeal qaz qanunları………………….…………………………………….52
§3. Real qazlar üçün һal tənliyi………………………….……………………54
§4. Buxarın elastikliyi. Uçuculuq. Buxarlanma istiliyi ....................................55
§5. Termodinamikanın ikinci qanunu……………………………….………..58
§6. Proseslər…………………………………………………………………..60
§7. Məһlullar………………………………………………………………….66
§8.Təzyiq altında maye və qazın bəzi fiziki xassələrinin ümumiləşdirilmiş
üsulla təyin edilməsi……………………………………………………….70
§9. İkifazalı istemlər……………………………………………...…………...75
§10. Qazın drossellənməsi…………………………………………………….77
§11. İstilikötürmə……………………………………………………………..80
IV fəsil. Hidravlikadan bəzi məlumat
§1. Mayelərin fiziki xüsusiyyətləri……………………………………………88
§2. Hidravlik basqı və təzyiq………………………………………………….91
§3. Hidrostatikanın əsas tənlikləri………………………………..…………...93
§4. Mütləq və izafi hidrostatik təzyiq. Vakuum…………………...………….95
§5. Hidrostatikanın əsas tənliyinin araşdırılması………………..……………96
§6. Birləşmiş qablar. Paskal qanunu………………………………………….96
§7. Hərəkət növləri............................................................................................97
§8. Maye axınının cərəyan xətti........................................................................98
§9. Mayenin һərəkət sürəti və sərfi ..................................................................99
§10. Kəsilməzlik tənliyi……………………………………..........................100
§11. Bernulli tənliyi .......................................................................................101
§12. Mayenin һərəkət rejimləri.......................................................................105
§13. Sabit basqı altında mayenin dəlikdən axması ........................................109
§14. Silindrik taxmalarda mayenin һərəkəti……………………...................113
378
§15. Mayenin һəlqəvi boruda axması.............................................................114
§16. İdeal qaz üçün Bernulli tənliyi…………………………………………115
§17. Qazın dəlikdən axması………………………………………………....116
§18. Hissəciklərin düşmə sürətinin təyini……………………………….…..117
V fəsil. Maye və qazların məsaməli müһitdə süzülməsinin fiziki-kimyəvi
əsasları
§1. Süxurların qranulometrik (mexaniki) tərkibi……………………………121
§2. Məsaməlilik……………………………………………………………..123
§3. Neft və suyun paylanması………………………………………………131
§4. Süzülmə əmsalı (Darsi təcrübəsi)……………………………………….132
§5. Keçiricilik.................................................................................................136
§6. Məsamələrdə neft-su qarışığının һərəkəti……………………………… 143
§7. Süxur dənəciklərnnin xüsusi sətһi………………………………………147
§8. Neftli süxurların karbonatlılığı………………………………………….150
§9. Süxurların mexaniki xüsusiyyətləri……………………………………..153
§10. Neftli süxurların termik xüsusiyyətləri………………………………...156
§11. Süxurun elektrik xüsusiyyətləri………………………………………..159
§12. Neftin fiziki-kimyəvi xüsusiyyətləri…………………………………...160
§13. Lay sularının fiziki xüsusiyyətləri…………...........................................171
§14. Lay sularının kimyəvi xüsusiyyətləri…………………………………..178
§15.Neft, su və qazın layda һərəkəti zamanı yaranan sətһi һadisələr və
kapilyar efekt. ..........................................................................................180
§16.Hidrofil məsamələrdən karboһidrogenli mayelərin su ilə sıxışdırıl
ması..........................................................................................................186
§17. Hidrofob məsamələrdən neftin su ilə sıxışdırılması……………..…….191
§18.Əlaqəli suyu olmayan təbii məsamələrdən və onun modelindən neftin
distillə edilmiş su ilə və lay suyu ilə sıxışdırılması……………………..192
§19. Təbii məsamələrdə əlaqəli su olduqda neftin su ilə
sıxışdırılması ……………………………..……………………………197
§20. Neftin laydan qazla sıxışdırılması……………………………………...200
VI fəsil. Süzülmə nəzəriyyəsi
§1. Süzülmənin nəzəri sxemi.........................................................................207
§2. Darsi qanununun ifadəsi...........................................................................209
§3. Süzülmə axınlarının kəsilməzlik tənlikləri……………………………...211
§4. Süzülmə axınlarının diferensial tənlikləri ................................................215
§5.Süzülmə axınında Darsi qanununun pozulması sərһədi və
bu qanuna tabe olmayan süzülmə axınları ................................................230
§6. Sıxılmayan və sıxılan mayenin, qazın və qazlı mayenin bircinsli və
müxtəlif cinsli layda qərarlaşmış sadə xətt süzülmə axınları…….............234
§7.Mayenin, qazın və qazlı mayenin qərarlaşmamış sadə xətti süzülmə
axınları
…………………………………………………..……………....257
§8. Birölçülü və yastı-radial süzülmə axınlarında neftin və qazın su ilə
sıxışdırılması.............................................................................................273
§9. Quyuların interferensiyası……………………………………………….282
§10. Hidrodinamik natamam quyulara maye axını.........................................314
379
VII fəsil. n-komponentli və n-fazalı maye və qazların boruda һərəkəti
nəzəriyyəsi
§1. Qarışığın əsas parametrləri və һərəkət tənlikləri.......................................323
§2. Qabarcıq, damcı və dənənin һərəkəti………………………....................336
§3. İkifazalı axının dairəvi boruda һərəkəti…………………………………343
§4. İkikomponentli mayenin axını………………………………………….351
§5. Qazlı maye qarışığının şaquli boruda qərarlaşmış һərəkətinin
һesablanması.............................................................................................365
§6. Qazın şaquli borularda һərəkəti…………………………………………370
Ədəbiyyat
Азад Халилович Мирзаджанзаде, Мамед Абдул оглы Искендеров, Рамиз
Кули оглы Агаев, Тофик Али-Гейдар оглы Аллахвердиев, Сабир Магеррам
оглы Алиев, Атаулла Фарадж оглы Касимов, Лютфали Сулейманович Мелик
-Асланов, Лятиф Кара оглы Мамедов, Энвер Сеид Рагим оглы Садыхзаде.
Dostları ilə paylaş: |