22 Özer Çetin
Dicle Üniversitesi İlahiyat
Fakültesi
Dergisi, 2010/2, c. 12, sayı: 2
4.6. Pratik ahlakın önemini savunan bir kişi olarak Hasan
Basri Çantay
Bireysel ve toplumsal hayatta ahlakın önemini her fırsatta
vurgulamıştır. Ahlakın felsefi yönünü çok iyi bilmesine karşın fazla
önemsemeyip pratik yönüne ağırlık vermiştir. Alçak gönüllü, nazik,
az ve öz konuşan, insanları kırmayan, onları önemseyen, merhamet-
li, çevresine duyarlı model bir kişi olarak güvenli bir toplum için
ahlakın temel şart olduğunu savunmuştur.
Ona göre son iki asır İslâm dünyasının yaşamış olduğu musi-
betlerin nedeni ahlaksızlıktır. Ahlaki yozlaşma sonucu toplumun
dengesi bozulmuş, insanları birbirine bağlayan değerler kaybolmuş-
tur. Bütün felaketlerin altında yatan temel neden olarak ahlaki zafi-
yeti görmüştür. 7 Kasım 1918 yılında Ses gazetesinde yazdığı yazı-
sında en büyük düşmanı şöyle tarif etmiştir: “En büyük düşmanımız
ne Moskof, ne Fransız, ne Alman ne de İngiliz’dir. Bizim en büyük
düşmanımız kendi ahlaksızlığımızdır.” Bu yazısında I. Dünya Har-
binin en zor anlarında insanların milli fedakârlıktan kaçıp kendi
ihtirasları peşinde koştuklarını, haram lokma yediklerini, sınır bo-
yunda savaşan askerlerin eşlerine tasallutta bulunanların olduğunu,
Mehmetçik ailelerinin çaresizlik içinde bırakıldıklarını belirtmiştir.
Aynı yazısında Peygamberimizin mukaddes beldelerinin, İmam-ı
Azam’ın manevi ocağının düşman ayakları altında çiğnenmesinin
altında yatan yegâne sebebin ahlaki zafiyet olduğunu ifade etmiş-
tir.
58
Mecliste görev aldığı yıllarda kumar ve içkinin toplum ahlakı-
na zarar verdiğini belirterek yasaklanması için çaba sarf etmiş, ha-
yatı boyunca yazdığı birçok yazısında insanları güzel ahlaka teşvik
edip, kötü ahlaktan sakındırmıştır.
4.7. Nebevi tip dindar bir kişi olarak Hasan Basri Çantay
Din Psikolojisi alanında en yaygın olarak kullanılan dindarlık
tiplerinin başında Allport’un geliştirdiği iç ve dış güdümlü yaklaşı-
mı gelmektedir. Ona göre iç güdümlü dindarlar dini inançlarını kişi-
sel beklentilerinin üstünde tutup çıkarları için kullanmaktan kaçınır-
58
7 Aralık 1918,
Ses Gazetesi, Balıkesir.