10 Özer Çetin
Dicle Üniversitesi İlahiyat
Fakültesi
Dergisi, 2010/2, c. 12, sayı: 2
kişi ve guruplara karşı saldırgan bir tutum sergilemeye meyilli tip-
lerdir.
27
Günay, ateşli dindarlar, alaca dindarlar, mevsimsel dindarlar,
beynamaz dindarlar ve dine karşı ilgisizler olmak üzere beş ayrı
guruptan oluşan bir tipoloji geliştirmiştir. Ateşli dindarların dinin
emir ve yasaklarına sıkı bir bağlılık gösterdiklerini, alaca dindarla-
rın dine saygılı fakat dinî pratikleri yerine getirme konusunda yeter-
li duyarlılığı göstermediklerini, mevsimsel dindarların dinî inançla-
ra saygılı olmakla birlikte bireysel hayatlarında dini pratiklere yer
vermedikleri halde toplumda yoğun olarak uygulandığı dönemlerde
dini pratiklere ilgilerinin arttığını belirtmiştir. Beynamaz dindarları
dinî inançlara karşı kısmen saygı gösterip bazı özel şartlarda dinî
pratikleri yerine getirmelerinin dışında dinle fazla ilgileri olmayan-
lar, beşinci gurubu ise adlarından da anlaşılacağı üzere dine karşı
ilgisizler olarak tanımlamıştır.
28
Çelik, halk dindarlığı ve popüler dindarlık olmak üzere iki
dindarlık tipi ileri sürmüştür. O halk dindarlığını tarihsel ve yapısal
olarak kitabi olmayan, bilgi boyutu ve teolojik tartışmadan ziyade
ritüellere önem veren, karizmatik dini kişilikler etrafında şekillenen
bir dindarlık türü olarak görmektedir. Kırsal kesime özgü görülen
halk dindarlığının, modernleşme ile birlikte kentsel ve kırsal yaşam
tarzı arasındaki farkın azalmasına bağlı olarak her iki kesimi de
kapsayacak şekilde genişlediğini belirtmiştir. Halk dindarlığının
yapısal özelliklerinde öne çıkan bazı eğilimler değişmezlik gösterir-
ken, onunla ilgili uygulama ve bağlılık biçimleri toplumsal koşullar-
la birlikte değişebilmektedir. Ona göre halk dindarlığı popüler kül-
tür ortamında yeniden şekillenmektedir. Geleneksel kültürden gelen
27
Yapıcı, A. “Dini Yaşayışın Farklı Görüntüleri ve Dogmatik Dindarlık”,
Çuku-
rova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 2 (2), 2002, s. 75-117.
28
Günay, Ü,
Erzurum ve Çevre Köylerinde Dini Hayat, Erzurum Kitaplığı, İstan-
bul, 1999, s. 260-264.
Hasan Basri Çantay’ın Kişiliği 11
Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2010/2, c. 12, sayı: 2
bir takım inançlar ve uygulamalardan beslenen popüler dindarlık ise
değişim sürecine özgü bir boyuta sahiptir.
29
Görüldüğü gibi bazı araştırmacılar dindarlık tiplerinin tespi-
tinde dinden yola çıkarken bazı araştırmacılar ise kişilikten yola
çıkmışlardır. Yapılan çalışmalar din, dindarlık ve kişilik kavramla-
rının karşılıklı ilişki içinde olduklarını göstermektedir.
3.Araştırmanın Yöntemi ve Amacı
Psikolojide kişiliği ölçmek için çeşitli yöntemler uygulanmak-
tadır. Kişiliğe davranışsal açıdan yaklaşanlar daha çok otobiyografi,
anket ve self-report yöntemlerini benimsemektedirler. Kişiliğin sos-
yal yönüne dönük çalışmalar yapan araştırmacılar ise gözlem, mü-
lakat ve ölçekler kullanmaktadır. İçgüdüler ve ihtiyaçlar açısından
yaklaşan araştırmacılar ise daha çok projektif ölçme araçları tercih
etmektedirler. Bu kapsamda kullanılan cümle ve hikâye tamamla-
ma, resim yorumlama ve Rorschach Mürekkep Lekesi Testi uygu-
lanan başlıca yöntemlerdir.
30
Araştırmalarda konuyu incelemek için uygun yöntemin seçil-
mesi sağlıklı verilerin elde edilmesi için oldukça önemlidir. Bu ne-
denle seçilen yöntemin konuya uygun olması gerekir. Bir yerde
yöntemin seçimini konu belirlemektedir.
31
Araştırma, idiyografik
32
özellikte olduğu için öncelikle Hasan Basri Çantay’ın şahsi dokü-
manları sayılabilecek belgeler incelenmiştir.
33
Yazmış olduğu eser-
29
Çelik, C. ,“Türk Halk Dindarlığında Değişim ve Süreklilik, Ziyaret Fenomeni
Örneği”,
Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 4 (1), 2004, s. 211-
239.
30
Baymur, Feriha,
Genel Psikoloji, VII. baskı, İnkılâp Kitabevi, İstanbul, 1985, s.
261-266.
31
Egemen, Bedii Ziya,
Din Psikolojisi, Ankara İlahiyat Fakültesi Yayınları, An-
kara, 1952, s. 24.
32
Budak, Seçuk
, Psikoloji Sözlüğü, Bilim ve Sanat Yayınları, Ankara, 2000, s.
384.
33
Hökelekli,
Din Psikolojisi, s.10; Şentürk, Habil,
Din Psikolojisi, Esra yayınları,
Konya, 1997, s. 67; Certel Hüseyin
, Din Psikolojisi, Andaç Yayınları, Ankara,
2003, s. 78;
Peker Hüseyin,
Din Psikolojisi, Çamlıca yayınları İstanbul, 2003, s.
66; Armaner, Neda,
Din Psikolojisi, Ayyıldız Matbaası, Ankara, 1980, s. 43.