184
Brian M. D’Onofrio,Lindon J. Eaves, Lenn… (Çev: Celal Çayır)
Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2010/2, c. 12, sayı: 2
Plomin, R., & Daniels, D. (1987). Why are children in the
same family so different from each other? Behavioral and Brain
Sciences, 10, 1–16.
Plomin, R., DeFries, J. C., McClearn, G. E., & Rutter, M.
(1997). Behavior genetics (3rd ed.). New York:W.H. Freeman and
Co.
Potvin, R. H., & Sloane, D. M. (1985). Parental control, age,
and religious practice. Review of Religious Research, 27, 3–14.
Rowe, D. C., & Plomin, R. (1981). The importance of
nonshared environmental influences in behavioral development.
Developmental Psychology, 17, 517–531.
Scarr, S. (1992). Developmental theories for the 1990’s:
Development and individual differences. Child Development, 63,
1–19.
Scarr, S.,&Weinberg,R.A. (1978). Attitudes, interests, and
IQ.Human Nature, 1, 29–36.
Thornton, A., & Camburn D. (1989). Religious participation
and adolescent sexual behavior and attitudes. Journal of Marriage
and the Family, 51, 641–653.
Truett, K. R., Eaves, L. J., Meyer, J. M., Heath, A. C., & Mar-
tin, N. G. (1992). Religion and education as mediators of attitudes:
A multivariate analysis. Behavior Genetics, 22, 43–62.
Truett,K. R., Eaves, L. J.,Walters, E. E., Heath,A. C., Hewitt,
J. K.,Meyer, J. M., Silberg,
J., Neale, M. C., Martin, N. G., & Kendler, K. S. (1994). A
model system for analysis of family resemblance in extended
kinship of twins. Behavior Genetics, 24, 35–49.
Udry, J. R.(1988)Biological predisposition and social control
in adolescent sexual behavior. American Sociological Review, 709–
722.
Vernon, P. E. (1979). Intelligence: Heredity and environment.
San Francisco: W. H.
Freeman and Company.
Dini Bağlılık, Tutum, ve Davranışlar Üzerindeki Biyolojik ve Sosyal. 185
Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2010/2, c. 12, sayı: 2
Waller, N. G., Kojetin, B. A., Bouchard, T. J., Jr., Lykken, D.
T., & Tellegen, A. (1990). Genetic and environmental influences on
religious interests, attitudes, and values: A study of twins reared
apart and together. Psychological Science, 1, 138–142.
ULUSLAR ARASI ŞIRNAK VE ÇEVRESİ
SEMPOZYUMU
Editör: M. Nesim DORU, Uluslararası Şırnak ve Çevresi
Sempozyumu Bildirileri, Şırnak Üniversitesi Yayınları, Ankara,
2010, ss,1246.
Mesut DÜZCE
1
Şırnak Üniversitesi’nin Şırnak Valiliği, Şırnak Ticaret ve Sa-
nayi Odası ve Dicle Kalkınma Ajansı ile birlikte düzenleyerek, 14-
16 Mayıs 2010 tarihleri arasında gerçekleştirdiği “Uluslararası Şır-
nak ve Çevresi Sempozyumu’’nda sunulan bildiriler aynı zamanda
Sempozyum Düzenleme Kurulu’nun başkanlığını da yapan M. Ne-
sim DORU editörlüğünde kitaplaştırılarak bilim ve kültür hayatına
kazandırıldı.
Sempozyum Şırnak yöresini ilk defa böylesine derinlikli ve
çeşitli yönleri ile ele aldığı için önem arz etmektedir. Öte yandan
henüz kurulma aşamasında olan Şırnak Üniversitesinin uluslararası
niteliğe sahip böylesi bir etkinliği gerçekleştirmesi ve yöreyi geniş
kapsamda ve farklı birçok disiplin açısından ele almış olması dikkat
çeken diğer hususlardır. Ayrıca sunulan tebliğlerin basılarak yayın-
lanması ve düşünce hayatına sunulması altı çizilmesi gereken diğer
önemli bir noktadır.
Şırnak ve çevresini konu edinen sempozyumda sunulan bildi-
riler kitabının içerik açısından oldukça zengin bir eser olduğunu
teslim etmek gerekir. Şırnak ve çevresini tarih, sosyo-kültürel yapı,
kentsel ve mimari yapı, siyasi ve idari yapı, yörenin önemli simala-
rı, eğitim, dil ve edebiyat, etnik ve dini gruplar, ekonomik potansi-
yel, turizm, tarım ve hayvancılık gibi çeşitli açılardan inceleyen bu
çalışma, bölgeyle ilgili birçok konuyu gün yüzüne çıkartan bildiri-
lerle doludur.
Eserde, öncelikle bölgeyi tarihi açıdan ele alan bildirilere yer
verilmiştir. Bu bölüm, bölgenin en önemli simgeleri olarak bilinen
Nuh Tufanı ve Cudî Dağı konuları dini kaynaklar, arkeolojik bulgu-
1
Şırnak Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Din Sosyolojisi ABD.
188
Mesut Düzce
Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2010/2, c. 12, sayı: 2
lar ve mitolojik unsurlar açısından ele alan bildiriler ile başlamakta-
dır. Ayrıca Şırnak ve Çevresinin Sâsâniler, Eyyubiler ve Osmanlılar
dönemindeki durumu ele alınarak bölgenin tarihsel seyir içindeki
konumu tespit edilmiştir. Yine Cizre Buhtî Beyliği, Bedirhan
Bey’in Cizre Mütesellimliği ve Miran Aşireti Reisi Mustafa Paşa
gibi tarihi olay ve kişilikler de bu bölümdeki bildirilerde ele alın-
mıştır.
Bölgeyi sosyo-kültürel yapı açısından ele alan bildirilerin yer
aldığı ikinci bölümde bölgenin sosyo-ekonomik ve kültürel özellik-
leri, göç, kentsel yapı, modernleşme sürecinde aşiret ve akrabalık
ilişkileri, şiddet ortamında boşaltılan köylerin yeniden yerleşime
açılması gibi konuları ele alan tebliğlerde Şırnak bölgesinin sosyo-
ekonomik açıdan Türkiye’nin diğer bölgeleri ile mukayese edilmiş
ve Devlet Planlama Teşkilatının verileri ışığında bölgenin Türkiye
ortalamasının oldukça altında kaldığı vurgulanmak suretiyle Şırnak
ilinin Türkiye ölçeğinde gerek bölge illeri gerekse tüm iller arasın-
daki yeri tespit edilmiştir. Ayrıca göç meselesi bir problem olarak
ortaya konulmaya çalışılarak göçün sosyo-kültürel ve ekonomik
anlamdaki sonuçları ve göç eden ailelerin kentle uyumu tartışılmış-
tır. Yine göç meselesi ile ilgili olarak boşaltılan köylerin yeniden
yerleşime açılmasıyla birlikte geri dönüşler konusunda yapılan araş-
tırmalar değerlendirme konusu yapılmıştır. Bölümün dikkat çeken
çalışmalarından birisi bölgenin toplumsal yapısında önemli bir yer
işgal eden aşiret yapılarının ve bununla bağlantılı olarak akrabalık
ilişkilerinin modernleşme sürecinde uğradığı kırılmaları ve dönü-
şümleri ele almaktadır. Bu çerçevede modernizmin geleneksel yapı-
lara nüfuz ederek onları nasıl bir çözülme sürecine tabi tuttuğunun
aşiretler ve akrabalık ilişkileri bağlamındaki seyri tartışan bildiri,
şiddet ortamı nedeniyle kırsaldan kente zorunlu olarak yapılan göç-
lerin bu yapıyı çözmedeki rolü üzerinde durmaktadır.
Şırnak yöresinin kültür unsurları arasında yer alan müzik,
mimari, kıyafet vb. konular da kitaptaki bildirilerde tartışılmıştır.
Bu çerçevede kültürel bir miras olarak değerlendirilen “Şal-
Uluslar Arası Şırnak ve Çevresi Sempozyumu
189
Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2010/2, c. 12, sayı: 2
şepik/Şırnak Şalı” hammaddesi, yapım işleri, yeniden üretimi, mü-
zelerde ili temsili ve dokumacılık haritasındaki katkısı gibi birçok
açıdan ayrıntılı bir şekilde ele alınıp değerlendirilmiştir. Bölgenin
tarihsel süreç içerisinde olduğu gibi şimdi de farklı kültürlere ve
inanç gruplarına ev sahipliği yaptığının en önemli göstergesi olarak
mimari yapılar gösterilebilir. Dolayısıyla bölgeyi konu olan bir
sempozyum kaçınılmaz olarak bu konuyu işleyecekti. Konuyu işle-
yen bildirilerin gerek tarih içinde mimarinin aldığı seyir gerekse
birer kültür mirası olarak devralınan yapıların kültür tarihi ve kültü-
rel değerler açısından önemi üzerinde durdukları gözlenmektedir.
Bu çerçevede özellikle Süryani kiliseleri, türbe ve medreseler ile
mezar taşlarının ön plana çıktığı ve halkın büyük ilgisine mazhar
olduğu ifade edilmiştir.
Bölgenin siyasi ve idari yapısını inceleyen bildirilerde Şırnak
ve çevresinin Türkiye içindeki yeri ve jeopolitik konumu gözden
geçirilerek bu konumun uluslar arası konjonktürdeki değişimler ile
bölgenin ve ülkenin gücüne nasıl bir etki yaptığı tartışılmıştır. Ayrı-
ca küreselleşme sürecinde yaşanan kültürel ve sosyal değişmelerin
Şırnak’taki izdüşümü bildirilerde ayrıntılı olarak işlenmiştir. Siyasi
ve idari yapı çerçevesinde Türkiye-Kuzey Irak ilişkilerinde Şırnak
ilinin rolü, Irak’ta yerel yönetim ve demokrasi gibi konuların tartı-
şıldığı bildirilerde Türkiye’nin son dönem dış politikasının “Strate-
jik derinlik” ve “komşularla sıfır sorun” ilkeleri bağlamında Irak ve
özellikle Kuzey Irak’taki Kürdistan Bölgesel Hükümetine yönelik
politika değişimleri ve Türkiye-Irak arasındaki tek sınır kapısının
bulunduğu Şırnak bölgesinin rolü değerlendirilmektedir.
Şırnak yöresi başta Cizre olmak üzere âlim yetiştirme açısında
mümbit bir coğrafyaya sahiptir. Cezerî mahlasıyla hendeseden ta-
savvufa, edebiyattan mitolojiye değin birçok âlim, edebiyatçı ve
bilim adamı bilinmektedir. Sempozyum yörenin önemli simaları
olan bu şahısların kişiliklerini, hayatlarını ve görüşlerini araştıran
bildirilere önemli oranda yer ayırmıştır. Dolayısıyla bu alanda araş-
190
Mesut Düzce
Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2010/2, c. 12, sayı: 2
tırma yapacak olanlara zengin bir kaynak sağlandığı söylenebilir.
Özellikle dünyaca ünlü Cizreli mühendis ve bilim adamı Ebu’l Îz
el-Cezerî çeşitli açılardan ele alınırken, nispeten daha az tanınan ve
henüz gerektiği şekilde araştırmalara konu olamayan şair mutasav-
vıf ve tarihçiler de inceleme konusu yapılmıştır. Bu çerçevede Mol-
la Ahmed el-Cezerî’nin vahdet-i vücut, felsefesindeki ontolojik aşk,
kelami görüşleri vb. gibi konulardaki düşünceleri, Şeyh Seyda’nın
tasavvufî görüşleri, Seyda el-Cezerî’nin hayatı ve tasavvufi anlayışı
ve bölgenin diğer bir takım bilginlerinin hayatları ve anlayışları ve
bu şahısların yetiştiği çevre hakkında bilgi veren bildiriler de eserde
yer almıştır. Bütün bunlar bölgenin tarihinde zengin bir bilimsel ve
kültürel mirasa sahip olduğunu göstermesi bakımından önem arz
etmektedir.
Eğitim dil ve edebiyat başlığı altında Şırnak ilinin eğitim ala-
nında yaşadığı sorunlar ve çözüm önerilerinin yanı sıra tarih içeri-
sinde bölgede faaliyet gösteren eğitim kurumları ve yörenin Kürtçe
yazan şairleri içeren bildirilere yer verilmiştir. Bu çerçevede eğitim
kurumları olarak bölgenin geleneksel yapısında önemli bir yere sa-
hip olan medreselerin bölgenin eğitim ve kültür seviyesine yapmış
olduğu katkı üzerinde durulmuştur. Aynı şekilde yörede Kürtçe ya-
zan şairlerin isim listesi, kronolojisi, yerleşim yerleri ve eserleri
hakkında bilgi verilmiştir.
Şırnak bölgesi etnik köken ve dini inanç açısından çeşitlilik
göstermektedir. Başta Müslümanlık olmak üzere Süryanilik, Yezidi-
lik ve Yahudilik bölge insanının paylaştığı inançlar olarak dikkat
çekmektedir. Tebliğler içerisinde bu çeşitliliğin bir arada nasıl tec-
rübe edildiğini araştırma konusu yapan bir bildirinin olmamasının
eksikliği yanında bölgenin etnik açıdan da çeşitliliği barındırdığı
vurgusuna rağmen bu konuyu tartışan bir tebliğin bulunmaması
göze çarpmaktadır. Bununla birlikte bölgede azınlık durumunda
bulunan İslâm dışındaki unsurlar gerek yabancı gerekse de yerli
yazarlar tarafından çeşitli açılardan ele alınmıştır. Bu bağlamda Şır-
nak bölgesindeki Doğu Süryani toplumu, geç Osmanlı döneminde
Uluslar Arası Şırnak ve Çevresi Sempozyumu
191
Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2010/2, c. 12, sayı: 2
Botan bölgesindeki Hıristiyan yerleşim birimleri ve popülasyonu,
Osmanlı resmi sayımları ile Nesturi, Keldani ve Ortodoks Süryani
kiliselerinin verileri ışığında, analiz konusu yapılmıştır. Bunun yanı
sıra İdil ilçesi, Süryani kaynaklarından hareketle tanıtılmış ve Cizre
Süryanilerinin tarihsel süreç içerisindeki durumu çeşitli verilere
dayanılarak aydınlatılmıştır. Şırnak bölgesinin inanç çeşitliliğinin
önemli bir parçası olan Yezidilik’in kaybolmaya yüz tuttuğu değer-
lendirmesi ile Tufan Mitosu ve Cudî Dağı’nın Yezidî kimliğinin
inşasında oynadığı rolün irdelenmesi de bildirilerde yer alan konular
arasındadır. Sonuç olarak Şırnak bölgesinde özellikle dinsel çeşitli-
lik ile ilgili bilinmeyen yönlerin araştırıldığı, tartışıldığı ve değer-
lendirildiği bildiriler konuya ilgi duyan araştırmacılar için önemli
referans noktaları sunmaktadır.
Bölgenin ekonomik potansiyeline ilişkin bildirilerde genel
olarak Şırnak ilinin gelişmişlik düzeyi, kalkınma stratejisi, Türki-
ye’deki sosyo-ekonomik göstergeler açısından değerlendirilmesi
yapılmış ve bölge ekonomisine katkısı açısından doğal kaynakların
kullanılabilirliği üzerinde durulmuştur. Ayrıca bölgenin önemli bir
gelir kaynağı olarak Habur Sınır Kapısı’nın gerek bölge gerekse
ülke için önemi vurgulanmıştır. Yine bu minvalde mayınlı arazilerin
tarıma kazandırılmasının İlin ekonomisi ve kalkınması bakımından
taşıdığı öneme dikkat çekilmiştir.
Şırnak ve çevresinin sahip olduğu doğal, beşeri, inanç ve kül-
türel turizm kaynakları ile zengin bir turizm potansiyeline sahip
olduğu ve bu potansiyelin kullanılmamasının önemli bir kayıp ol-
duğu vurgusunu içeren bildiriler bölgenin turizm potansiyelini orta-
ya koyan verilerden yola çıkarak bu problemin aşılması için çözüm
önerileri sunmakta ve bilmeyenler için bölgeyi bu yönüyle tanıt-
maktadırlar.
Sempozyum Bildirileri kitabının son bölümü bölgede yaşayan
canlı türleri ile tarım ve hayvancılığa ayrılmıştır. Bu çerçevede Şır-
nak bölgesinin biyo-çeşitliliği, doğa hayatı ve buradaki canlı türleri
192
Mesut Düzce
Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2010/2, c. 12, sayı: 2
ayrıntılı bir şekilde ele alınmıştır. Buna ilaveten, Şırnak’ta tarım
sektörü, toprak özellikleri ve hayvancılık ile ilgili konular da bildiri-
lerde yer almıştır.
Şırnak ve Çevresi Sempozyumu Bildiriler kitabı bölgeyi he-
men her yönüyle araştıran, dolayısıyla disiplinler arası bildirilerin
yer aldığı bir eser olarak araştırmacılar için önemli ve zengin bir
kaynak niteliğindedir. Kitap içeriği kadar şekilsel olarak da dikkat
çekmekte ve yoğun bir çabanın ürünü olduğu anlaşılmaktadır. Böy-
le olmasına rağmen yer yer yazı içinde değinilen eksiklerin yanında
yabancı dilde sunulan tebliğlerin çevirisinin yapılmamış olması
önemli bir eksiklik olarak dikkat çekmektedir.
Ancak sonuç olarak kısa bir geçmişe sahip olan Şırnak Üni-
versitesinin böylesi bir etkinliği gerçekleştirebilmiş olması önemli
bir başarı olarak görülmelidir ve Sempozyumun yapılmasında oldu-
ğu gibi bildirilerin kitaplaşmasında da başta Sempozyum Düzenle-
me Kurulu Başkanı ve Kitap Editörü Yrd. Doç. Dr. M. Nesim DO-
RU olmak üzere emeği geçenleri tebrik etmek gerekir.
Dostları ilə paylaş: |