8
емиссийа ямялиййатлары бир банкда cямляшдирилир, банкын рящбяри мяркязи вя йа
йерли щакимиййят органлары тяряфиндян тяйин едилир.
Бюлцшдцрцcц мяркязляшдирилмиш банк системиндян фяргли олараг базар
принсипли банк системиндя дювлятин банк системи цзяриндя инщисарчылыьындан сющбят
эетмир. Бу системдя банк рягабяти ясас амиллярдяндир. Бу системдя банкнот
емиссийасы мяркязи банкын табелийиндя кредит емиссийасы ися коммерсийа
банкларында cямляшдирилир. Йяни мцяссисялярин вя ящалинин кредитляшдирилмяси
фяалиййятдя олан мцхтялиф банклар тяряфиндян – коммерсийа, инвестисийа,
инновасийа, ипотека, яманят вя с. банклар тяряфиндян щяйата кечирилир.
Коммерсийа банклары дювлятин ющдяликляри цзря cавабдещлик дашымыр вя щямчинин
дювлят дя коммерсийа банкларынын ющдяликляри цзря щеч бир cавабдещлик дашымыр.
Банк инфраструктурунун елементляриня ашаьыдакылар аиддир:
Ганунвериcилик нормалары (кредит тяшкилатынын статусуну, онун йериня
йетиря биляcяйи ямялиййат нювлярини мцяййян едян нормалар)
Ямялиййатларын йериня йетирилмясинин дахили гайдалары (ганунвериicлик
актларынын йериня йетирилмясини тямин едян, яманятcилярин, банкын мцштяриляринин
марагларыны горуйан, бцтювлцкдя банкын юз марагларыны горуйан гайдалар,
методики тяминат)
Учот, щесабат, аналитик базанын дцзцлцш тяртиби (эюстяриcилярин
компйцтердя ишлянмяси, банкын фяалиййятинин мцасир коммуникасийа системиня
уйьун идаря едилмяси)
Банкын идаряетмя апаратынын гурулушу
Беляликля, банк – сянайе мцяссисяси дейил, васитячи, тиcarət мцяссисясидир.
Банкын тicарятля ялагяси тясадцфи дейилдир. Банк щягигятян дя ещтийатлар «алыр»,
онлары «сатыр», ещтийатларын йенидян бюлцшдцрцлмяси сащясиндя фяалиййят эюстярир,
малларын мцбадилясиня йардым едир. О «сатыcыларына», анбарларына, «хцсуси ямтяя
ещтийатларына» маликдир вя онун фяалиййяти бир чох щалларда дювриййядян асылы олуr.
1.2 Müasir bank sisteminin xüsusiyyətləri
9
Hələ qədim zamanlardan xalq dilində, düşüncəsində bank pul saxlanan bir anbar
kimi təsəvvür edilirdi. Lakin bu cür dərk olunma nə bankların mənasını tam izah
etmir, nə onun təsərrüfatdakı təyinatını tam açır, nə də ki, bütövlükdə onun
mahiyyətini aydınlaşdırmır. Çünki, banklar təkcə pul dövriyyəsini təşkil etmək və
kreditləşməni həyata keçirmək deyil, eyni zamanda iqtisadiyyatın müxtəlif
sahələrinin və ayrı-ayrı layihələrin maliyələşməsi, sığorta işlərinin aparılması,
qiymətli kağizların alqı-satqısı, vasitəçilik əməliyyatlarının həyata keçirilməsi,
əmlakm idarə edilməsi, məsləhət xarakterli işlərin aparılması, irimiqyaslı layihələrin
müzakirəsi, bazarların öyrənilməsi və sair fəaliyyət növləri ilə də məşğul olurlar.
Bank iqtisadi idarəetmə orqanı kimi xarakterizə olunur. Belə təsəvvürlər öz izahı
ilə bir qədər keçmişə, şəxsi, kooperativ bankların dövlət orqanlanna çevrilməsi, bank
mülkiyyəti üzərində dövlət inhisarınn bərqərar olunduğu dövrə gedib çıxır. Bu
hadisələrin XX əsrin əvvəllərində baş verməsi, banklann dövlət nəzarət orqanı kimi
fəaliyyət göstərməsi təsəvvürünü yaratdı. Nəzarət funksiyasını yerinə yetirmək,
dövlət
idarəetmə
aparatının
bir
hissəsinəçevrilmək
təsərrüfatda
buraxılmışçatışmamazlıqlar barədə məlumat toplaması və tədbirlər görülməsi həmin
dövrlərdən başlayaraq banklarm fəaliyyətmin əsas təyinatını müəyyənləşdirdi. Məhz
elə buradan da bankların üstqurum kimi qəbul edilməsi yarandı. Mərkəzi idarəetmə
sisteminin mövcud olduğu, dövlət idarəetmə aparatmm bank aparati ilə vəhdət təşkil
etdiyi bütün dövrlərdə bu təsəvvürlər mövcud olmuşdur. Belə bir şəraitdə kreditləşmə
normativ, direktiv bölüşdürmə qaydasi ilə yuxarıdan həyata keçirilir, müəssisələr
arasındakı nağdsız hesablaşmalar direktiv xarakter daşıyırdı. Bütün müştərilər üçün
vahid bankın olması bank sistemində kommersiya münasibətlərinin inkişafına imkan
vermirdi. Bazar iqtisadiyyatına keçidləəlaqədar olaraq bankların xarakteri dəyişdi,
onların artıq dövlət idarəetmə aparatının bir hissəsi olmaq missiyasına son qoyuldu.
Bazara keçid və bazar şəraitində isə bankların yeni xarakter kəsb etməsi onların
maliyyə bazarının subyekti kimi yeni iqtisadi münasibətlər sistemində pul vəsaitləri
iləəlaqədar çoxsaylı vəçoxşaxəli əməliyyatları idarə edən bir orqan kimi təzahür
etməsi ilə bağlıdir. Bu şəraitdə banklar müstəqil iqtisadi subyektlər kimi
10
özünəməxsus idarəetmə funksiyalanm yerinə yetirirlər. Bu idarəetmə ancaq pul
vəsaitləri ilə bağlı olur.
Bank sistemindəötən əsrin 80-cı illərinin sonlarından başlamış və indi də həyata
keçirilən dəyişikliklər o qədər vacib və qaçılmazdir ki, müasir bankların inkişafındakı
bu yeniliyi, meyllərı "bank inqilabi" adlandırırlar. Getdikcə təkmilləşən inkişaf
istiqamətləri keyfiyyətcə yeni, müasir banklardan fərqii "yeni nəsil bankların"
yaranmasına şərait yaratmışdır. Bank sistemini, bank işini köklü surətdə dəyişən
mühüm meylləri və istiqamətləri araşdıraq.
Məlum olduğu kimi, banklar hüquqi və fiziki müştərilərə göstərdikləri xidmət
toplusunu getdikcə genişləndirirlər. Yeni xidmət sahələrinin yaranması və
genişlənməsi son zamanlar yeni maliyyə qurumlarının təsiri altında baş verir. Banklar
tərəfindən göstərilən yeni xidmət növləri əsasən vergi xidməti üzrə məsləhətləşmələr,
şəxsi maliyyə planlaşması, pensiya-müavinət təminatı, yerli özünüidarəetmə
orqanlarına borcların verilməsi, əmlak üzrə broker xidmətləri, qarşılıqlı fondlara
investisiya və qiymətli kağızların qoyuluşu üzrə broker xidmətləri, sığorta
agentliklərinin idarə edilməsi, forma vəməzmunca yeni növ kreditlərin tətbiq edilməsi
və bu barədə izahat işinin təşkilindən və sairədən ibarətdir.
Banklar tərəfindən həyata keçirilən, maliyyə xidmətlərısahəsində rəqabətin
səviyyəsi və intensivliyi banklar və bank olmayan təşkilatlar tərəfindən bu tip
xidmətlərin genişləndirilməsi iləəlaqədar yeni vüsət aldı. Son illərin təcrübəsi göstərir
ki, bankların həyata keçirdiyi istehlak krediti, müəssisəvəşirkətlərə kreditlər, əmlakin
maliyyələşməsi, qiymətli kağizlar və maliyyəməsələləri üzrə məsləhətlər və sair bu
kimi xidmətlər digər kredit təşkilatları vəya broker, maliyyəşirkətləri, siğorta
agentliklərinin fəaliyyət istiqamətləri iləüst-üstə düşə bilər. Belə vəziyyət bankları
yeni xidmət sahələri axtarıb tapmağa, onları hazırlayib həyata keçirməyə məcbur edir
ki, bu da əlavə xərclər tələb edir. Beləliklə, banklar mənfəət əldə etmək üçün yeni
risklərəəl atmalı olur. Bu isə eyni zamanda banklar arasında rəqabətin
kəskinləşməsinə səbəb olur.
Dostları ilə paylaş: |