8
Bakы
HUQUQ
Jurnalы
haqda danışıq apara bilər. Demək ki, MMC-lərdə və
ortaqlıqlarda dövlətin müdaxiləsinə ehtiyac çox azdır,
çünki iştirakçılar bazar prinsiplərini rəhbər tutaraq öz
maraqlarına uyğun olaraq hərəkət edə bilərlər. Burada biz
deyirik ki, bazar özü-özünü tənzimləmək iqtidarındadır.
Konkret maddələrdən misallar
Mülki Məcəllənin 90-1.2-ci maddəsinə müvafiq olaraq
MMC-nin hər bir iştirakçısının nizamnamə kapitalındakı
paylarına uyğun olaraq mənfəət almaq hüququ vardır.
Burada “uyğun” sözü aydın deyildir, ancaq güman ki,
qanunvericilikdə “mütənasib” və ya “proporsional”
nəzərdə tutulmuşdur. Deməli, Mülki Məcəllə MMC-
nin iştirakçılarına MMC-nin mənfəətindən öz paylarına
mütənasib gəlir əldə etmək hüququnu təmin edir. Mülki
Məcəllənin digər bir MMC-lərə aid 90.6-cı maddəsinə
nəzər salaq. Bu maddəyə əsasən MMC-nin iştirakçıları
onların nizamnamə kapitalında olan payına propor-
sional həcmdə MMC-yə əlavə pay qoya bilər
15
. Bura-
da məqsəd, əlbəttə ki, aydındır: qanun bir iştirakçının
qoyduğu mayanın “yuyulmasından” və ya azalmasından
qoruyur. Misal üçün, “AB” MMC-si - 1 yanvar 2012-ci ildə
yaradılan “AB” MMC-nin nizamnamə kapitalı 100 AZN
olmuşdur və onun iştirakçıları, Alfa və Bettanın, payları
aşağıdakı kimi bölüşdürülür: Alfanın payı – 20 AZN
ödədiyi üçün 20 faiz, Bettanın payı – 80 AZN ödədiyi
üçün 80 faiz. Bir müddət sonra Betta özünün səs çoxluğu
hüququndan istifadə edərək nizamnaməyə əlavə pay
qoya və A-nın nizamnamə kapitalındakı paylarını azalda
bilər. Misal üçün, cəmi bir ay sonra 1 fevral 2012-ci ildə
Betta nizamnamə kapitalına əlavə 50 AZN əlavə etsə (və
bu qərar iştirakçıların səs çoxluğu ilə təsdiq olunsa), o
zaman payların nisbəti dəyişir: 150 AZN-lik nizamnamə
kapitalında A-nın payı 13.33 faizə kimi azalır
16
. 90.6-cı
maddə bunun qarşısını alır.
Hər iki maddə (90-1.2 və 90.6) əlbəttə payçıların
(adətən azlıqda olan payçıların) hüquqlarını qorumağa
yönəlmişdir və tənzimləmənin məqsədi budur. Yuxarıdakı
bazar və tənzimləmə haqqında müzakirələrimizə əsasən
biz ehtimal edirik ki, adətən gəlirin bölüşüdürülməsi və
nizamnamə kapitalının artırılması məsələlərində “bazar
işləmir” və ya bazar özü-özünü tənzimləyə bilmir və bu-
nun üçün də tənzimləməyə ehtiyac var.
Ancaq bu doğrudanmı belədir? Biz elə hallar və situ-
asiyalar təsəvvür edə bilərik ki, orada bu cür müddəalar
arzuolunmaz ola bilərlər.
Misal: Alfanın elektron kommersiyaya (internet
vasitəsi ilə kommersiya fəaliyyəti) dair potensial yüksək
gəlir vəd edən ideyası vardır. Bunun üçün ən azından
1000 AZN investisiya tələb olunur, Alfanın isə cəmi
200 AZN-i vardır. Biznes ideyası yeni və sınanmamış
olduğundan banklar ona kredit ayırmaqda çətinlik
çəkirlər və ayıra bilsələr belə, Alfa kredit götürmək
fikrində deyildir. Alfa Betta adlı bir investor tapır.
İnvestor Alfanın biznes ideyasına 800 AZN məbləğində
investisiya yatıra bilər. Onlar Azərbaycanda nizamnamə
kapitalı 1000 AZN olan MMC təsis etmək fikrindədirlər.
Onlar düşünürlər ki, nizamnamə kapitalının 200 AZN-i
Alfa, qalan 800 AZN-i isə Betta ödəsin və Alfa və Bettanın
nizamnamə kapitalındakı payları müvafiq olaraq 20 və 80
faiz həcmində bölüşdürülsün.
Bununla belə, tərəflər gəlirləri bərabər (50X50)
bölüşdürmək fikrindədirlər. Onlar hüquqi məsləhət üçün
yaxınlaşırlar hüquqşünas H-nın yanına. H onlara izah
edir ki, Mülki Məcəllənin 90-1.2-ci maddəsinə görə gəlir
paylara proporsional bölüşdürülməlidir və bu səbəbdən
də bu cür paylanma mümkün deyildir. Alfa bundan
narazıdır, çünki ideya məhz onunkudur və əgər buradan
gəlir götürə biləcəklərsə, o istəyir ki, Alfaya ən azından 50%
çatsın. Betta prinsip etibarı ilə buna etiraz etmir. H təklif
edir ki, onlar nizamnamədə nizamnamə kapitalının 50X50
bölünməsini nəzərdə tutsunlar. Ancaq Betta bununla razı
deyildir: biznesin uğursuz olduğu halda Betta istəyir ki,
o, MMC müflis elan olunan zaman onun MMC-nin yerdə
qalan əmlakının 80 faizinə hüquqları olsun. Bundan əlavə,
əgər Betta MMC müflis elan olunmazdan əvvəl öz payını
götürərək MMC-dən çıxmaq istəsə və ya digər şəxsə sat-
maq istəsə, Betta istəyir ki, o, qoyduğu investisiyanın bazar
qiymətindən aşağı olmayan qiymətini əldə edə bilsin
17
.
Bettanın bir qədər əsəbiləşdiyini görən H təklif edir
ki, Betta yatırdığı investisiyanın 200 AZN-i nizamnamə
kapitalı şəklində qoysun, qalan 600 AZN-i yaranmış
MMC-yə borc versin. Bununla Alfa razı deyil, çünki
digər məsələlərlə yanaşı, biznes uğursuz olduğu zaman
onun MMC-nin qalan əmlakından pay götürmək ehtimalı
azalır.
Bu misal sadəcə illüstrasiya məqsədi daşıyır və Alfa və
Bettanı tam və ya qismən razı salacaq mexanizmlər qur-
maq olar. Bununla belə ümid edirik ki, bu qısa misal bazar
və tənzimləmənin necə işlədiyi barədə ümumi təsəvvür
yarada bildi.
Azərbaycanın iqtisadiyyatı sürətlə inkişaf etdiyi bir
dövrdə liberal korporativ hüququn əhəmiyyəti böyükdür.
Əlbəttə, sahibkarlar ilk növbədə maliyyə və digər iqti-
sadi faktorları nəzərdən keçirərək qərarlar qəbul edirlər –
onların çox az hissəsini bazar və tənzimləmə nəzəriyyəsi
düşündürür. Ancaq heç şübhəsiz ki, korporativ hüquq
sahibkarların bu cür qərarlarına ciddi təsir göstərə bilər və
iqtisadi qərarların qəbulunda mühüm bir faktor kimi çıxış
edir.
15
Etiraf edək ki, 90.6-cı maddənin dili ciddi anlaşılmazlığa səbəb ola bilər – bu maddə MMC-lərin yeganə iştirakçısı olan halları üçün istisna nəzərdə tutulmalıdır.
Yeganə iştirakının payı adətən 100 faiz olur, və 100 faizə proporsional elə 100 faizdir. Nizamnamə kapitalı qiymətlə də ifadə olunur. Fərz etsək ki A MMC-nin
nizamnamə kapitalı 100 AZN-dir və A MMC-nin yeganə təsisçisi B 100 faizə malikdir, B nizamnamə kapitalını 100 AZN-nin 100 faizindən, yəni əlavə 100 AZN-
dən artıq artıra bilməz. Əslində bu maddə yalnız MMC-də iki və ya artıq şəxs olan hallarda tətbiqi üçün nəzərdə tutulmuşdur.
16
A-nın ödədiyi kapital 20 AZN olaraq qalır, və 150 AZN-də olan 20 AZN-nin faiz nisbəti (20 * 100) / 100 = 13.333
17
Bunun geniş izahı bizi bir sıra müasir maliyyə konsepsiyalarının müzakirəsinə aparacaqdır.