4
tanınmış investisiya şirkətləri, investisiya reytinqi olan ölkələrdə işləməyə maraqlı
olur.
Tədqiqatın məqsədi xarici sərmayənin ölkənin bank sektorunda iştirak payını
artırmaq məqsədilə əsaslı islahatların aparılmasına diqqəti artırmaq, xarici
sərmayənin ölkəyə gətirilməsini stimullaşdırmaq məqsədilə dövlət mülkiyyətində
olan obyektlərin şəffaflıqla özəlləşdirilməsinə başlamaqla, xarici investorlar üçün
əlverişli şəraitin yaradılmasına nail olmaqdır.
Yaxın gələcəkdə dünyanın aparıcı investisiya şirkətlərinin Azərbaycanın
bank sektoruna marağının bir şərti də ölkənin tranzit ölkə kimi tanıdılmasıdır.
Artıq Avropadan yüklər Azərbaycan üzərindən Xəzər-Qazaxıstan-Çin marşrutu ilə
hərəkət edəcəkdir. Avropanın enerji təhlükəsizliyində Azərbaycanın fəal iştirakı
bank xidmətləri bazarının fəallaşmasına səbəb olacaqdır. Bunun nəticəsi kimi
yaxın gələcəkdə Bakıda regional maliyyə mərkəzinin yaradılması, eləcə də islam
bankçılığının regional mərkəzinin işə başlaması mümkündür.
Tədqiqatın predmeti və obyekti – ölkənin bank sektorunda bank faizi,
onların növləri, depozit faizi məsələlərini hərtərəfli təhlil etməklə, onların optimal
bölüşdürülməsini xarici sərmayədarların da maraqla nəzərə alınmaqla həyata
keçirməkdən ibarətdir. Azərbaycan Respublikasının Mərkəzi Bankının normativ
sənədləri, kommersiya banklarının hesabatları, eləcə də Azərbaycan Respublikası
Banklar Assosiasiyasının aylıq və illik hesabatları təşkil edir.
2015-ci ildə milli valyuta manatın iki dəfə devalvasiyası (ucuzlaşması)
ölkənin bank sektorunda yeni yanaşmanı qaçılmaz etmişdir. Bunlardan başlıcası
bank sistemində konsolidasiya və zəif bankların tədricən aradan götürülməsinə nail
olmaqdan ibarətdir.
Qeyd etmək lazımdır ki, Azərbaycanın kommersiya bankları da xarici
ölkələrdə fəaliyyət göstərir. Bunlara əyani misal kimi Azərbaycan Beynəlxalq
Bankını göstərmək olar. Bu bankın Rusiya və Gürcüstan filialları, Sankt-Peterburq,
Yekaterinburq, London, Frankfurt, Nyu-York, Dubay və Luksemburqda
nümayəndəlikləri fəaliyyət göstərir.
5
Belə əlaqələrin gələcəkdə daha da genişləndirilməsi mümkündür.
Tədqiqatda elmi yenilik bank sektorunda mövcud durumu ətraflı təhlil
etməklə, bank-müştəri münasibətlərini öyrənmək, bank qanunvericiliyində onların
tətbiq edilməsi xüsusiyyətlərini yaxşılaşdırmaq üçün tövsiyyələr verməkdir.
Qloballaşma şəraitində bank sistemində baş verən dəyişikliklər;
-faiz dərəcələri, valyuta mübadilə kursları, əmtəə qiymətlərinin müqayisəli
olmasına çalışmalı;
-maliyyə və əməliyyat şəffaflığının, informasiya texnologiyalarının
mənimsənilməsinin xarici sərmayəli banklar üçün xüsusi rolunun əhəmiyyəti;
-kapitallaşma səviyyəsinin yüksəldilməsi, müştəri uğrunda mübarizə, risk
dərəcələrinin gözlənilməsi və digər amillər xarici sərnayəli bankların fəaliyyətində
əsas rol oynamalıdır.
Maliyyə xidmətləri üzrə innovasiyalar davam etdirilməli, banklararası
rəqabət gücləndirilməli, xarici sərmayəli banklarda elektron bankçılığın
təkminləşdirilməsi vacibdir.
Beynəlxalq reytinq almış banklarının sayıını (10) daha da artırılması
uğrunda işlər davam etdirilməlidir.
Tədqiqatın praktiki əhəmiyyəti – magistr dissertasiyasında irəli sürülən
təkliflərin Mərkəzi Bank və kommersiya bankları tərəfindən öyrənilərək tətbiqi
xarici sərmayədarların ölkənin bank sektorunda iştirakını yaxşılaşdırmaqla,
bütövlükdə banklararası rəqabətin gücləndirilməsinə, bankların real sektorla
əlaqələrinin gücləndirilməsinə səbəb ola bilər.
Magistr dissertasiyası yazılarkən məlum oldu ki, bank sektorunda vəziyyəti
yaxşılaşdırmaq üçün bir neçə bankın lisenziyası geri çağırılmış, bəziləri arasında
birləşmək haqqında danışıqlar getməkdədir.
7
FƏSİL 1. AZƏRBAYCANIN BANK SİSTEMİ, ONUN ƏSAS XÜSUSİYYƏTLƏRİ
1.1. Bankların yaranması, onların mahiyyəti haqqında nəzəriyyələr
Müxtəlif dövrlərdə yaşamış tədqiqatçılar, rəsmi dövlət məmurları, bankların
yaranması haqqında müxtəlif fikirlər söyləmiş, bankların təsərrüfat subyektləri
arasında çoxşaxəli fəaliyyəti ilə əlaqəli olduğunu qeyd etmişlər.
Hələ qədim zamanlardan xalq arasında bank pul saxlanan bir məkan-anbar
kimi təsəvvür edilirdi. Bankların fəaliyyəti o qədər çoxşaxəlidir ki, onun
mahiyyətinin açılması və iqtisadi baxımdan tam izah edilməsi asan məsələ deyildir.
Hal-hazırda banklar həddən artıq çox əməliyyatlar yerinə yetrirlər ki, bu da
iqtisadiyyatın müxtəlif sahələrində ayrı-ayrı layihələrin maliyyələşməsi, kredit
əməliyyatları, sığora işlərinin aparılması, qiymətli kağızların alqı-satqısı,
vasitəçilik əməliyyatlarının icrası, əmlakın idarə edilməsi, məsləhət xarakterli
işlərin aparılması və s. əlaqədardır. Banklar müstəqil iqtisadi subyektlər kimi
özünəməxsus idarəetmə funksiyalarını yerinə yetirirlər.
Banklar həm kreditor, həm borcalan, həm də onlar arasında vasitəçi kimi
çıxış edir. Bank fəaliyyətinin rüşeymləri lap qədim vaxtlardan məlum idi. İlk bank
təcrübəsi kimi pul dəyişən sərrafların və məbədlərin pul saxlaması fəaliyyətini
göstərmək olar. Sonralar bu fəaliyyət bir qədər təkmilləşərək sələm kapitalının və
sələmçiliyin meydana gəlməsinə səbəb olmuşdur. Artıq orta əsrlərdə Şimali
İtaliyanın şəhərlərində, daha sonralar Niderlandın və Almaniyanın ticarət
mərkəzlərində bank xüsusiyyətlərini özündə əks etdirən müəssisələr yaranmağa
başlanmışdır. Klassik xarakterli banklar ilk dəfə XVII əsrin sonunda İngiltərədə
meydana gəlmişdir.
Artıq XIX əsrdə banklar iqtisadiyyatda aparıcı mövqeyə malik idilər. Onlar
sərbəst surətdə birja əməliyyatlarında iştirak edir, qiymətli kağızlarla əməliyyatlar
aparırdılar.
Bütün ölkələrin bank sisteminin əsasını Mərkəzi Banklar təşkil edir.
Müxtəlif ölkələrdə mərkəzi banklar müxtəlif illərdə yaranmışdır. Onlardan birincisi
təqribən üç əsr əvvəl İsveçrədə 1668-ci ildə yaranmışdır. İngiltərədə Mərkəzi Bank
Dostları ilə paylaş: |