VəLİyev dünyamali əMİr oğLU
Yüklə 3,58 Kb. Pdf görüntüsü
|
37 başa ifadəsini məşğulluq və peşə strukturunun dəyişməsində tapır. Məlum olduğu kimi, məşğulluğun strukturu hər bir cəmiyyətin siyasi, iqtisadi və mədəni mühitinə uyğun olaraq müxtəlifdir. Bu müxtəliflik qloballaşma dövründə spesifik xarakter alır. Postsənaye cəmiyyəti haqqında klassik nəzəriyyəyə uyğun olaraq məşğulluğun strukturu aşağıdakı kimi dəyişir: 1. M ə hsuldarl ı q v ə iqtisadi art ı m ı n m ə nb ə yi informasiyan ı n i ş l ə nm ə si v ə t ə tbiqi vasit ə sil ə iqtisadi f ə aliyy ə tin b ü t ü n sah ə l ə rin ə yay ı lan bilikdir. 2. Iqtisadi f ə aliyy ə t m ə hsul istehsal ı ndan xidm ə t g ö st ə rilm ə sin ə t ə r ə f d ə yi ş ilir. Kənd təsərrüfatı sahəsində məşğulluğun azalması sənaye istehsalında da məşğulluğun azalması ilə müşayiət edilir. Xidmət sahəsində isə iş yerləri sürətlə artır və məşğulluğun əsas hissəsini təşkil edir. İqtisadiyyat nə qədər çox inkişaf edirsə, məşğulluq da bir o qədər çox xidmət sahəsində cəmlənmiş olar. Yeni qlobal iqtisadiyyatda xidmət sahəsinin təmsilçilərinin informasiya və bilik sahəsində yüksək səviyyədə təmərküzləşməsi ilə əlaqədar peşələrin əhəmiyyəti diqqət mərkəzində olacaqdır. Xüsusi vurğulamaq lazımdır ki, bütün digər növ məşğulluğa nisbətən menecerlərə, mütəxəssis və texniklərə tələbat daha sürətlə artacaqdır. Onu da göstərmək lazımdır ki, qlobal iqtisadiyyatda məşğulluğun əsasını təşkil edən «xidmət sahəsi» anlayışının dəqiqləşdirilməyə ehtiyacı vardır. Həmin anlayış çox vaxt birmənalı başa düşülmür. Məşğulluq haqqında statistikada o çox vaxt «qalıq» anlayışı əsasında müəyyən edilirdi. Yəni kənd tə- sərrüfatı, dağ-mədən sənayesi, inşaat, kommunal müəssisələr və yaxud emaledici sənayeyə daxil olmayan hər şey «xidmət» anlayışına aid edilirdi. Beləliklə, xidmət kateqoriyası tarixən müxtəlif sosial struktur və istehsal sistemində meydana gəlmiş hər növ fəaliyyəti əks etdirir. Bu kateqoriyanın elə bir vahid ümumi cəhəti yoxdur. Onun «maddiliyə» əks anlayış kimi başa düşülməsi də düzgün deyildi. Kompüter proqramı təminatı, videoistehsal, mikroelektronikanın layihələşdirilməsi, biotexnikaya əsaslanan kənd təsərrüfatı və s., habelə inkişaf etmiş iqtisadiyyat üçün xarakterik olan bir çox digər mühüm proseslər özünün informasiya məzmununu məhsulun maddi tərəfi ilə birləşdirir, mal və xidmətlər arasında dəqiq sərhəd qoyulmasına imkan vermir. Bununla yanaşı informasiya iqtisa- diyyatında da xidmətin hər bir spesifik növü əvvəlki industrial iqtisadiyyatda mövcud olan sənaye və xidmətin mühüm və müstəqil maddəsi kimi vacibdir. Bunları nəzərə alaraq M. Kastels xidmət sahəsində fəaliyyəti bir-biri ilə sıx əlaqədar olan bir neçə növə bölür. [188, s. 205] Onun fikrinə görə, bölgü sahəsində olan xidmət kommunikasiya, nəqliyyat və ticarət xidməti (topdan və pərakəndə satış) şəbəkələri sahəsində fəaliyyəti özündə birləşdirir. İstehsalçılara xidmət iqtisadiyyata həlledici kapital qoyuluşları sahəsində göstərilən xidmətlərdir. Onlar da biznesə yardımçı xidmətləri özündə birləşdirir. Bu sahədə yüksək ixtisas tələb olunmur. Sosial xidmətlər hökumət fəaliyyətinin bütün sahələrini, habelə kollektiv istehlakla əlaqədar işləri əhatə edir. Məişət xidməti fərdi istehlak ilə əlaqədardır. Yuxarıda qeyd edildiyi kimi, qlobal iqtisadiyyatda yeni peşə strukturunun özəyini informasiya sahəsində iş yerləri, menecerlər təşkil edir. Lakin bununla yanaşı sosial pilləkənlərin aşağı hissələrində xidmət sahəsində məşğul olan ixtisassız işçilərin sayının artması da müşahidə olunur. Bu artımın sürəti zəif olsa da, ixtisassız işçi tələb edən iş yerləri mütləq sayına görə postindustrial sosial strukturun mühüm hissəsini təşkil edə bilər. Bu, o deməkdir ki, informasiya cəmiyyətinin sosial strukturunda getdikcə daha çox qütbləşmə özünü göstərir. Yəni orta təbəqələr hesabına yuxarı və aşağı təbəqələrinin xüsusi çəkisi artır. Əmək bazarının transformasiyası. Qlobal iqtisadiyyatın mövcudluğu qəbul edilirsə, ilk baxışda qlobal əmək bazarının mövcudluğu da qəbul edilməlidir. Lakin bu aldadıcı bir təsəvvürdür. Çünki liberallaşma nəticəsində əmtəə, xidmət və pul kapitalı bütün dünyada nisbətən sərbəst hərəkət etsə də, işçi qüvvəsinin hərəkəti qarşısında ciddi məhdudiyyətlər qalmaqda davam edir. Belə ki, 90-cı illərin ortalarında qlobal işçi qüvvəsinin cəmi 1, 5% öz ölkələrindən kənarda işləyirdilər, onun da yarısına yaxını Afrikada toplanmışdır. Hətta Avropa Birliyi kimi ən liberal iqtisadi coğrafiyada da ümumi işçi qüvvəsinin cəmi 2%-i öz ölkəsindən kənarda işləyirdi. Buna baxmayaraq, inkişaf etmiş sənaye ölkələrində belə bir ictimai fikir yaranmışdır ki, bu ölkələrə Cənub və Şərqdən güclü immiqrant axını mövcuddur. Qloballaşma əleyhinə hərəkətin əsasında da çox vaxt bu amil dayanır. Beynəlxalq işçi qüvvəsi axını ölkələr üzrə təhlil edildikdə ciddi fərq özünü göstərir. ABŞ-da bu axın tarixən həmişə güclü olduğu halda, Avropa ölkələri haqqında bu fikri söyləmək mümkün deyildir. Avropada işçi qüvvəsi axını Birlik ölkələri arasında nisbətən yüksəkdir. İqtisadiyyat üzrə Nobel mükafatı laureatı Moris Alle «Qloballaşma: məşğulluq və iqtisadi artım şərtlərinin dağılması» adlı əsərində belə bir nəticəyə gəlir: [130, s. 17]Avropa Birliyinin yeritdiyi ümumdünya ticarət azadlığı siyasəti kütləvi işsizliyin çoxalmasının və iqtisadi artımın zəiflənməsinin əsas və ən mühüm səbəbidir. Himayəçiliyin əsaslandırılması, bəraət qazandırılması və zəruriliyi dünya Yüklə 3,58 Kb. Dostları ilə paylaş:
|