Вцгар ящмяд
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
17 bədii əsərdə sözün meydanını dar, fikrin meydanını vüsətli görmək istədiyini elan edirdi. Estetik qənaətlərin poeziya əsasında inikası Azərbaycan ədəbiyyatında uzun müddət davam edən, bu gün də özünü ara-sıra büruzə verən bir ənənədir. Nəsimi (XIII-XIV əsrlər), Saib (XVII əsr), Qövsi (XVII-XVIII əsrlər), S.Ə.Şirvani (XIX əsr) və digər şairlərimizin yaradıcılığında poeziyanın forma xüsusiyyəti hansı şəkildə olmalıdır ifadəsinə tez-tez rast gəlmək olar. XIX əsrdə Azərbaycanda bir tərəfdən poetikanın müxtəlif məsələləri M.Ş.Vazeh, S.Ə.Şirvani kimi dövrün müqtədir şairlərinin əsərlərində qaldırılır, digər tərəfdən M.F.Axundovun yaradıcılıq timsalında Azərbaycanda ilk professional ədəbi tənqidin yaranması prosesi başlayır. Bədii ədəbiyyat haqqında elm, ədəbiyyat nəzəriyyəsi, ədəbiyyatşünaslığın bölmələrindən olan, qədim dünya yazıçıları Aristotelin «Poetika», Horatsinin «Poeziya sənəti haqqında», yaxud «Pizonlara məktub» əsərləri ilə məhşur olan poetika elmi tarixin müxtəlif dövlərində müxtəlif vəzifələrlə gah müstəqil elm, gah fəlsəfə və yaxud estetikanın bir hissəsi kimi fəaliyyət göstərərkən göründüyü kimi, Azərbaycanda da hələ qədim dövrlərdən bizim sənətçilər poetika yaradıcılının spesifikasını təyin etməklə bədii əsərin quruluşunu, onun ideya-estetik məzmununu, kompozisiya və süjetini, surətlər sistemini, şeir və nəsr dilinin xüsusiyyətlərini öyrənməklə, ədəbi prosesin qanunauyğunluqlarının, ədəbi metodların, ədəbi növlərin orijinal şəkildə nəzəriyyəsini yaratmışlar. Ədəbiyyatşünaslıq qədim yunan alimi Aristotelin vaxtından bizim zəmanəmizə qədər böyük inkişaf yolu keçmiş, Azərbaycan ədəbiyyatçılarının yaradıcılıq axtarışı ilə əlaqədar daha da inkişaf etmiş və zənginləşmişdir. Azərbaycan ədəbi-mədəni mühitindəki tendensiyalar klassik ədəbi ənənə ilə çox bağlı olmuşdur, bütün dövrlər üçün zəruri olan qanunauyğunluq, eləcə də ərəb mədəniyyətinin özü 18 ilə gətirib gəldiyi bir sıra nümunələr, məsələn yunancadan tərcümə olunmuş elmi, ədəbi və fəlsəfi əsərlər, eyni zamanda Qurani-Kərim işığında yazılmış olduqca möhtəşəm sənət inciləri və s. onlardan öyrənmək və bəhrələnmək əlamətlərini İslamdan Antik dövrə dönüş səviyyəsində geriyə qayıtmağın faktları və hadisələri kimi qiymətləndirmək doğru olar. Qeyd etmək lazımdır ki, orta əsrlərin Şərq mühitində böyük poeziya klassiklərinin yarıdıcılığında islam ideologiyasının tərənnümü, xoşbəxt cəmiyyət, bərabərlik, ədalət axtarışları, bütün səmavi dinlərə ehtiram və insan tərbiyəsi təlimi, eyni zamanda humanizmin poetik təsdiqi öz əksini tapmışdır. Bu ideoloji və etik-əxlaqi təlimləri Azərbaycanda orta əsrlərin bütün davamı boyu izləmək mümkündür. Azərbaycanda daha sonrakı əsrlərin klassik poetik fəlsəfəsində də islam dininin təsiri açıq-aşkar görünməkdədir. Bilavasitə Azərbaycan poeziyasının mövqeyi dini və elmi bir təlim kimi öz bəhrəsini vermişdir. Təsadüfi deyil ki, Azərbaycan klassikləri öz əsərlərini münacatla başlamış, bu münacatlarda Allahın qüdrət və ülviyyəti, kainatın yoxdan var edilməsi, ilahi ehkamlar və s. tərənnüm edilmişdir. Dahi şairimiz Nizami Gəncəvinin «Xəmsə»sində münacatın klassik, məzmun və formaca çox mükəmməl, gözəl nümunələrinə rast gəlinir. «Leyli və Məcnun» dastanındakı münacatdan bir parçaya (tərcümə Səməd Vurğunundur) nəzər salaq: Ey adı ən gözəl başlanğıc olan, Adınla başlanır yazdığım dastan. Sən, ey xatirəsi könlümə həmdəm, Adın düşməmişdir dilimdən bir dəm. Bütün varlıqları özün yaratdın Bağlı qapılara açardır adın. …Ey bütün varlığın həyat təməli, Yetməz dərgahına bir insan əli, 19 Sənin tərifindir «təbarəkallah» Alqış camalına, feyzinə, Allah! İran alimi doktor Əhməd Əhmədi münacatı ilahi dərgahına mənəvi yaxınlaşma üçün bir vasitə olmaqla yanaşı, şairin din, fəlsəfə, üslubiyyat, ürfan və şeir meydanında hünər və sənətkarlıq nümayiş etdirmək üçün ən yaxşı zəmin hesab etmişdir. Çox təəssüflər olsun ki, Sovetlər birliyi dövründə klassiklərimizin əksər əsərləri münacat hissəsi çıxarılaraq çap olunmuş və bu da ateizm təbliğatı aparan bir sıra tədqiqatçıların əlinə demək olar ki, bütün klassiklərimizi ateist kimi qələmə verməyə əsas vermişdir. Lakin onların bu uydurma təbliğatı nəinki islam dinini gözdən salmadı, əksinə bir sıra həqiqətləri meydana çıxardı. Müqəddəs Qurani-kərim Həzrəti-Muhəmməd səlləllahu əleyhi və alihi vəssələmin ən böyük möcüzələrindən olub öz dili və dini ehkamları ilə indi də get-gedə daha çox bəşər övladının ağlını və qəlbini fəth edir. Təsadüfi deyil ki, görkəmli alman şairi Göte Qurani- Kərimin fəzilətlərindən danışaraq yazmışdır ki, Biz elm və mədəniyyət istiqamətində irəlilədikcə, yersiz təəssüb və cəhalət pərdəsini yırtdıqca, müqəddəs Quranın hökmlərinin əzəməti qarşısında artıq heyrətlənirik. Bununla belə qənaətə gəlmək olur ki, nəinki Şərq klassikləri, hətta bəzi Avropa sənətkarları da xalis etiqadca İslam dininin ehkamlarına tabe olmuş, Qurani-kərimdən bəhrələnmiş bəşər ədəbi- ictimai fikrinə böyük töhfələr vermişlər. Bunu da qeyd etmək lazımdır ki, qədim yunan fəlsəfəsi Avropadan əvvəl öz rolunu Şərqdə oynamışdır, Şərq humanizmi Orta əsrlərə qədərki bəşər mədəniyyətinin nailiyyətləri ilə hazırlanan, eyni zamanda sonralar İslam dininin gətirdiyi mədəniyyət və yüksək əxlaqi təlimi ilə mənəvi bir zəmində ucala bilmişdir. Bütün bunlar sənət əsərlərində estetik Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|