40
0
Sual: Bunda ümumi bir qayda yoxdumu: müəyyən yerin, mühitin adamları ədəbiyyata
gətirilməkdən həmiĢə narazı qalırlar?
Folkner: Elədi. Belə bir yerli özünüqoruma instinkti mövcuddu, amma digər tərəfdən,
bəyəm
Toro, yaxud Emerson
kimi adamların həmvətənləri onlara görə böyük iftixar hissi
keçirmirlərmi? Yoxsa belə bir hissi yalnız
Nyu Ġnqlədin
təhsilli ziyalıları keçirib? <...>
Sual: Mən bir Ģeyi soruĢmaq istərdim: cənub iqlimi, ölkənin coğrafi xüsusiyyətləri
ədəbiyyatın xarakterinə təsir edirmi?
Folkner: Ümumiyyətlə, hə, insanın istifadə etdiyi dil kimi onlar da eynilə bu və ya
baĢqa dərəcədə ədəbiyyatın xarakterini müəyyən edir. Amma hesab etmirəm ki, ədəbiyyatı təkcə
coğrafi xüsusiyyətlər doğurur, digərləri – yox. Hərçənd, əlbəttə... <...>
Sual: Bilirəm ki, Vulfu çox yüksək qiymətləndirirsiniz. Sizə elə gəlmirmi ki, yaxın
dövrlərin hadisələrinə müraciət etməklə o, bir romançı kimi xeyli əvvəllər baĢ vermiĢ hadisələrin
təsvir olunduğu əsərləri ilə müqayisədə çox Ģey itirib?
Folkner: Bilirsiniz, bütün bunlara səbəb çoxdan və ümumiyyətlə, təsadüfən dediyim
sözlərdi. Məsələ bundadı ki, mənim Vulfa qarĢı heç bir xüsusi münasibətim yoxdu. Bu hadisə
belə olub. Bir neçə il bundan qabaq bir gecədə məndən müasir yazıçılar haqqında nə
düĢündüyümü soruĢdular. Cavab verdim ki, hələlik bu barədə mühakimə yürütmək çətindi. Mənə
etiraz etdilər: bəyəm sizin onlar haqqında heç bir fikriniz yoxdu? “Axı onlar deyəndə kimləri
nəzərdə tutursunuz?” – dedim. Vulfun, Dos Pasosun, Erskin Kolduellin, Heminqueyin və bir də
mənim adımı çəkdilər. YaxĢı, olsun dedim, mən onları belə qiymətləndirərdim: Vulf, Folkner,
Dos Pasos, Kolduell, Heminquey. Hər Ģey burdan baĢladı və iyirmi ildi mən bunu izah etməyə
çalıĢıram.
Sual: Məcazi dillə desək, atlar cıdırın dördəbir hissəsini keçəndən sonra sizdən yarıĢın
necə nəticələnəcəyini soruĢublar. Ġndi isə cıdırın, demək olar ki, yarısı arxada qalıb. Siz indi
həmin ad sırasını dəyiĢərdinizmi?
Folkner: Yox, çünki mən əsərin uğurlu, yaxud dəyərli olmasını yox, yalnız edilən
cəhdin cəsarətliliyini nəzərə almıĢdım. Onların cəhdində cəsarət çatıĢmırdı. Fikrimcə, bütün
əsərlərim uğursuz nəticələnib, o qədər də yaxĢı alınmayıb və məni hər dəfə yeni bir kitab
yazmağa sövq edən yeganə Ģey də məhz budu. Çünki “yazıçılıq” öz-özlüyündə o qədər də xoĢ
məĢğuliyyət deyil, bunu deyərkən yaradıcılıq mexanizmini nəzərdə tuturam: hər Ģeyi kağız
üzərində sözlə ifadə etmək heç də xoĢ məĢğuliyyət deyil. Böyük məmnunluqla məĢğul olmaq
istədiyim çox iĢin adını çəkə bilərəm. Ancaq belə bir dəyiĢiklik üçün elə bir əsas görmürəm.
Əgər biz hamımız yazmağa son qoyandan sonra gələcəkdən keçmiĢə baxmaq mümkün olsaydı,
onda mən bizim iĢimiz haqqında öz Ģəxsi fikrimi söyləyə bilərdim. Ancaq elə bilirəm ki, indi
40
1
söyləsəm, bu, vaxtından qabaq olar. Vulf yazmağa son qoyub, vəfat edib, amma qalanları sağdı.
Mənə elə gəlir ki, Kolduell bir çox illər bundan əvvəl tükənib, əlbəttə, bunu onun ilk kitablarına
aid etmək doğru olmaz, ilk kitabları – “Ġlahi odun meĢəliyi” və qısa hekayələri isə az Ģey deyil.
Ġstənilən kəs yalnız bunlarla da məmnun ola bilərdi, amma yazıçıları tanıdığım üçün əminəm ki,
mən öz əsərlərimdən məmnun olmadığım kimi, o da məmnun deyil. Mən yalnız bunu demək
istəyirəm ki, Heminquey baĢqalarından daha ağıllıdı – o, elə bir metod tapıb ki, onu tam Ģəkildə
özünə tabe edə bilib, ona artıq güc sərf etmək lazım gəlməyib, belə bir məcburiyyət qarĢısında
qalmayıb, heç bir daxili səs onu daha böyük bir Ģey yaratmağa cəhd göstərməyə məcbur etməyib.
Buna görə də bizlərin arasında ən bitkin, ən bütöv əsərləri, bəlkə də, o yaradıb. Amma onlar
bəĢər ruhunun bütün tarixçəsini, necə deyərlər, bir iynənin gözündə yerləĢdirməyə çalıĢan
Vulfun yaratdığı dahiyanə və ağır, iri həcmli əsərlərə bənzəmir. <...>
On səkkizinci məĢğələ. 13 may 1957
<...> Sual: Heminquey haqqında hansı fikirdəsiniz?
Folkner: Bu adam yazıçı olmaq üçün zəruri olan bütövlüyə malikdi. Heminquey ona
yazmaq imkanı verən bir metodu çox erkən mənimsəyib və bir dəqiqə də olsun ondan imtina
etməyib, bu metod onu təmin edib, ondan çox asanlıqla yararlanıb. Gələcəkdə, bəlkə də, yaxĢı
yazacaq. Mənə elə gəlir ki, onun sonuncu kitabı – “Qoca və dəniz” ən uğurlu əsəridi; məhz ona
görə ki, əvvəllər tapmadığı bir Ģeyi – Allahı burda tapıb. Bu vaxta qədər onun qəhrəmanları
vakuumda fəaliyyət göstərirdilər, onların keçmiĢi yox idi, amma “Qoca və dəniz”də o, birdən-
birə, gözlənilmədən Allahı tapdı. O əsərdə iri bir balıq var – Allah tutulmaq üçün iri bir balıq
yaradıb, onu tutmalı olan qocanı da, o balığı yeməli olan akulanı da Allah yaradıb və Allah
onların hamısını sevir; əgər Heminquey bununla kifayətlənməsə, daha yaxĢı Ģeylər yazacaq –
buna isə heç də hər yazıçı ümid edə bilməz. Çoxları faciəvi dərəcədə çox erkən tükənirlər və
buna görə də onların həyatı baĢdan-ayağa iĢgəncəyə çevrilir. Fitsceraldın, ġervud Adresonun
aqibəti də belə olub. <...>
Sual: Hesab edirsinizmi ki, amerikan dili öz inkiĢafında getdikcə ingilis dilindən daha
çox uzaqlaĢır?
Folkner: Heç Ģübhəsiz. Onun neçə nəsildən, yaxud neçə əsrdən sonra tamamilə baĢqa
bir dilə çevriləcəyini demək çətindi, amma əgər dil inkiĢaf etmirsə, o, məhvə məhkumdu.
ĠnkiĢaf və tərəqqinin yeganə alternativi ölümdü. Hərçənd bunun əksi də baĢ verə bilər: müasir
sürət sayəsində dünyada hər Ģey bir-birinə yaxınlaĢır, yəni bizim dillərimiz arasındakı fərq də
azala bilər. Amma hər halda, düĢünürəm ki, dəyiĢmə prosesi davam edəcək və müəyyən vaxtdan