38
6
Sual: Missisipi Ģtatını təsvir edərkən bütövlükdə Cənub haqqında nə dərəcədə
yazmısınız?
Folkner: Mən bu haqda yazmamıĢam. Ġnsanlar barədə yazmağa çalıĢmıĢam və bu vaxt
mənə məlum olan yeganə vasitədən faydalanmıĢam, yəni tanıdığım, bildiyim diyarı təsvir
etmiĢəm. Mən sosioloji tədqiqat yazmağa can atmamıĢam və belə bir Ģey yazmamıĢam. Sadəcə,
insanlar haqda yazmıĢam – mənim üçün baĢlıcası onlardı. Yalnız insan qəlbi haqqında
yazmıĢam, ideyalar haqda yox. Mənim ideyalardan baĢım çıxmır və onlara o qədər də
inanmıram. <...>
Ġkinci məĢğələ. 15 fevral 1957
<...> Sual: Sizin fikrinizcə, yazıçı üçün ali təhsil nə dərəcədə vacibdir?
Folkner: Bilirsiniz, bu, isti bir otağın yazıçı üçün nə qədər vacib olduğunu
müəyyənləĢdirməyə cəhd etmək kimi bir Ģeydi. Bəzi yazıçılar, yaxud ümumiyyətlə, insanlar
üçün universitet təhsili çox vacibdi, necə ki, soyuq otaqda iĢləyə bilməyən insanlar da var. Ancaq
bu suala cavab vermək mənim üçün çətindi: özüm belə bir təhsil almadığım halda, bu haqda necə
fikir yürüdə bilərəm?
Sual: Dünən bir kitab oxudum, orada deyilir ki, filoloq müəllimlər Amerika
ədəbiyyatının yaradıcı impulsunu boğmuĢ, onu toz basmıĢ akademik zirzəmilərdə gizlətmiĢlər.
Folkner: Məncə, doğru deyil. Mənə elə gəlir ki, insanlar kolleclərin malik olmadıqları
xüsusiyyətləri onlara aid etməyə meyillidilər. Əgər təhsil yazıçıya özünü, öz yolunu tapmaqda
kömək edirsə, bu
onun
üçün
vacibdi, ancaq kolleclər hər Ģeydən əvvəl humanist Ġnsan
yetiĢdirməlidi, çünki humanist olmayan kəs yazıçı ola bilməz, buna görə də əgər kollec insanda
humanizm tərbiyə edirsə, onda təhsil hədsiz dərəcədə vacibdi. Amma əgər yazıçı bu keyfiyyəti
kollec divarlarından kənarda özünə aĢılaya bilibsə, ona təhsil lazım deyil. Beləliklə, mənə elə
gəlir ki, təhsilin insanı sənətkar edə bildiyini, yaxud onun içindəki sənətkarı öldürə bildiyini
söyləmək düzgün deyil.
Sual: Deməli, yaradıcı maya bu və ya baĢqa Ģəkildə, onsuz da, özünü göstərəcək?
Folkner: ġübhəsiz. Mən deyərdim ki, təhsilin köməyi ola bilər, amma o, öz-özlüyündə
yazıçı ola bilməyəcək insanı yazıçı edə bilməz.... <...>
Sual: Siz yazarkən hansısa müəyyən bir oxucunu nəzərdə tutursunuzmu?
Folkner: Yox. Uzun illərdi, tanımadığım adamların məni oxuyacağı barədə
düĢünmədən yazmıĢam, özümü bu fikrə heç cür alıĢdıra bilməmiĢəm. Ġndi də o cür yazıram,
38
7
çünki məni narahat edən Ģeyləri kağız üzərində ifadə etməyə, onlardan azad olmağa məcburam.
<...>
Dördüncü məĢğələ. 25 fevral 1957
Sual: Mən bir qadın tanıĢımla müzakirə etdiyim məsələ barədə sual vermək istərdim. O,
yazıçıdı və çox vaxt bir əsəri əvvəlcə baĢdan ayağa bütöv Ģəkildə düĢünüb-daĢınır, sonra isə
demək olar ki, heç nəyi dəyiĢmədən onu kağıza köçürür. Siz də bu cür iĢləyirsiniz, yoxsa baĢqa
tərzdə?
Folkner: Bəzən mən də o cür iĢləyirəm. Amma mənə elə gəlir ki, necə yazmağın, yaxud
əsəri hansı Ģəkildə qurmağın ciddi, pozulmaz qaydası yoxdu. Əlbəttə, baĢlıcası odur ki, yazıçı,
necə deyərlər, yazmağın “xəstəsi” olsun. O, sadəcə, yazmalıdı, səbəbi məlum olmasa da
yazmalıdı, vəssalam. Bəzən o bu zərurətdən qurtulmaq istəyir, amma bacarmır. Əsər nədən
baĢlayır? Bəzən real hadisədən, bəzən də bir obrazdan. Mən heç vaxt ideyadan baĢlamıram,
çünki cürbəcür ideyalarla o qədər tanıĢ deyiləm, sadəcə olaraq, onlar məni maraqlandırmır. Məni
insanlar maraqlandır, hərçənd bir yazıçı kimi əsaslandığım təcrübə ola bilsin ki, xeyli
məhduddu. Ancaq məni hər Ģeydən əvvəl insanlar – özü ilə, baĢqaları ilə, öz dövrü, öz mühiti ilə
münaqiĢədə olan insan maraqlandırır. Belə hesab edirəm ki, necə yazmağın heç bir qaydası
yoxdu.
Sual: Yazıçı yenicə yazmağa baĢlayan müəlliflərə nəyi öyrədə bilər?
Folkner: Heç kəs heç kimə nəyisə öyrədə bilməz, yazıçı hər Ģeyi özü öyrənir və əgər o,
bu iĢin “xəstəsidirsə”, yazmaq istəyirsə, səbəbini özü də bilmədən yazmalıdı, bu yolda qarĢısına
çıxan hər Ģey onun üçün faydalı olacaq. O, özündən yaĢca böyük adamlardan öyrənəcək, digər
yenicə yazmağa baĢlayan müəlliflərdən öyrənəcək; amma məhz öyrənəcək, çünki yazıçı olmağı
öyrətmək mümkün deyil. Bundan əlavə, mənə elə gəlir ki, yazıçı insanlara nəsə demək istəyirsə,
onun dərs almağa vaxtı yoxdu, bütün fikri-zikri öz peĢəsini mənimsəməklə məĢğuldu, bilir ki,
ona nə lazımdı, instinkti isə kimdən nəyi götürməyi özü ona deyəcək. Yəni onun oturub ustad
dərsləri dinləməyə, sadəcə, vaxtı qalmır.
Sual: Üslub məsələsinə qayıdaq. MəĢğələlərin birində dediniz ki, 18 –19 yaĢlarınızda
Dostoyevskini, Konradı tez-tez oxuyurdunuz. Sizə elə gəlmirmi ki, ifadə quruluĢunda çox Ģeyi
Konraddan götürmüsünüz? Hekayələrinizdə, “Ayı” povestinin bəzi epizodlarında Konradı
xatırladan ritmlər eĢidilir. Mən onun “Yeniyetmə çağı” əsərindən “apaydın və qaĢqabaqlı,
təhdidedici və ümidverici” ifadəsini xatırlayıram. Sizin əsərlərinizdə də oxĢar sifət sıralamalarına
rast gəlmiĢəm.
38
8
Folkner: Bəli, bəli, tamamilə doğrudur. Mən Konraddan və siz cavanların, bəlkə də,
adını eĢitmədiyiniz bir adamdan çox Ģey götürmüĢəm. Bu, Tomas Birdi
43
. Bəlkə, bu ad sizə
məlumdu?
Sual: Mən tənqidçi Tomas Biri tanıyıram. “Çəhrayı onillik” əsərini o yazıb.
Folkner: Elədi. Ondan çox Ģey öyrənmiĢəm, mənə elə gəlirdi ki, onda düzgün fəndlər,
dəqiq tapılmıĢ sözlər, fakta düzgün yanaĢma var. Burda əvvəl də dediyim kimi, mən belə hesab
edirəm ki, yazıçı prinsipsiz Ģəxsiyyətdir. O, özünə lazım olan hər Ģeyi götürür, hardan istəsə
götürür, özü də bunu açıq-aĢkar Ģəkildə, vicdanla eləyir; ümidvardır ki, onun da kitabları
baĢqalarının istifadəsinə layiqdi, hətta bunu təĢviq etməyə də hazırdı, çünki bir Ģeyə əmindi:
özündən əvvəlki ən yaxĢı yazıçılar da onun onlardan nəsə götürməyini hökmən bu cür təĢviq
edərdilər.
Sual: Nə üçün siz “O gün Ģər qarıĢanda” hekayəsindəki zənci oğlanı Ġsus
44
adlandırmısınız?
Folkner: Bunda bir qədər də oxucunu qəsdən heyrətləndirmək arzusu vardı. Amma
Missisipi Ģtatında yaĢayan zəncilər arasında Ġsus, ümumiyyətlə, adi bir addı, yəni tez-tez rast
gəlinməsə də, onda müstəsna, qəribə heç nə yoxdu. Hətta bununla oxucunu heyrətləndirməkdən
daha çox, belə bir fikrimi vurğulamaq istəmiĢəm ki, özünü ağ ailəyə həsr etmiĢ zənci qadın bilir
ki, ağır məqamında köməyə ehtiyac duyarkən ağ adamlar ona kömək etməyəcəklər. <...>
Sual: Bu və ya digər personaj haqqında bütün həqiqəti söyləməyi zəruri hesab
edirsinizmi?
Folkner: Yox. Mənə elə gəlir ki, bir əsəri lazımi istiqamətdə inkiĢaf etdirə bilmək üçün
insan xarakterinin hansı cəhətinin mənə lazım olduğunu, təxminən on kitab yazandan sonra
anlamağa baĢladım, buna görə də bir əsər üçün xarakterin bir, o biri üçün isə digər xüsusiyyətini
götürə bilərəm. Bu mənim üçün eyni obrazdı, hərçənd oxucuya elə görünə bilər ki, onun
xarakteri dəyiĢib – mənim üçün isə o, eynilə əvvəlki kimi qalır. Sadəcə, həmin an personajda
mənə nə lazım olduğunu vurğulamaq üçün öz müəlliflik hüququmdan istifadə etmiĢəm.
Sual: Sizin fikrinizcə, yazıçının öz qəhrəmanlarının taleyinə olan marağı onun real
insanların həyatına real Ģəkildə cəlb olunması ilə bağlıdır?
Folkner: Mənə elə gəlir ki, bunun yaradıcılıqla heç bir əlaqəsi yoxdu. Yazıçı insanlarla
sıx Ģəkildə bağlı ola bilər; o, içki düĢkünü də, qumarbaz da – nə istəsən ola bilər, ancaq bu onun
yaradıcılığına heç cür təsir etmir. Mən lal-dinməz və Ģöhrətsiz Miltonun var olduğuna
43
Tomas Bir (1889-1940) – Amerika yazıçısı, Stiven Kreynin bioqrafiyası, həmçinin Kreyn və onun 1890-cı
illərdəki çevrəsi barədə “Çəhrayı onillik” kitabının müəllifi
44
Ġsa peyğəmbərin ingilis dilində adı Ġsus Kristdir (Jesus Christ)
Dostları ilə paylaş: |