Uġlyam folkner
Yüklə 4,05 Mb. Pdf görüntüsü
|
37 9 Axı tənqidçi də bunu deməyə çalıĢır: “Kilroy burda olub” 39 . Amma onun fəaliyyəti birbaĢa yaradıcılıqla bağlı deyil, sənətkar tənqidçidən tam bir pillə yüksəkdə durur, çünki sənətkar tənqidçini həyəcanlandıran bir Ģey yaradır, tənqidi əsərlər isə kimi desən həyəcanlandıra bilər, ancaq sənətkarı yox. S u a l: Deməli, siz öz əsərinizi kimləsə müzakirə etməyə ehtiyac duymursunuz? F o l k n e r: Yox, mən ancaq öz iĢimlə məĢğulam. ÇalıĢıram ki, özüm razı qalam və əgər yazdığım məni qane edirsə, onu kimləsə müzakirə etməyə ehtiyac görmürəm. Qane etməsə belə, heç bir müzakirə onu yaxĢılaĢdırmayacaq, çünki onu yaxĢılaĢdırmağın yeganə yolu yenidən üzərində iĢləməkdi. Mən ədəbiyyatçı deyiləm, yalnız və yalnız yazıçıyam, peĢəkarlıq məsələlərini müzakirə etmək mənə ləzzət vermir. S u a l: Bəzi tənqidçilər bildirirlər ki, personajlar arasında qan qohumluğu sizin üçün çox böyük əhəmiyyət kəsb edir. F o l k n e r: Bu, tənqidi fikirlərdən biridir, ancaq dediyim kimi, mən tənqidçiləri oxumuram. Məncə, insanlardan yazmaq istəyən yazıçı üçün qan qohumluğu, qəhrəmanın burnunun hansı formada olmasından – əlbəttə, bu əlaqənin süjetin inkiĢafında rol oynadığı hallar istisna olunmaqla – çox da əhəmiyyətli deyil. Əgər yazıçı fikrini maraqlanmalı olduğu Ģeydə – bu isə hər Ģeydən əvvəl həqiqət və insan ruhudu – cəmləyibsə, onun müxtəlif ideyalar, yaxud burun quruluĢu və ya qan qohumluğu kimi baĢqa Ģeylərlə maraqlanmağa vaxtı qalmır; Ģəxsən mənim təsəvvürümdə ideya və faktların həqiqətlə yalnız çox cüzi dərəcədə bağlılığı var. S u a l: Bundan əlavə, tənqidçilər həm də belə hesab edirlər ki, sizin qəhrəmanlarınız xeyirlə Ģər arasında heç vaxt Ģüurlu seçim eləmirlər. F o l k n e r: Real həyatın xeyir və Ģərə dəxli yoxdu. Xeyirlə Ģər arasında daim Don Kixot seçim edir – o da yalnız öz xəyali dünyasında. Don Kixot dəli-divanənin biridi. O, gerçək həyatla üzləĢəndə və insanları tanımağa çalıĢanda, xeyirlə Ģəri bir-birindən heç cür ayıra bilmir. Ġnsanlar isə gerçək həyatda yaĢayırlar və onların bütün gücü, sadəcə, yaĢamağa sərf olunur. Həyat hərəkətdi və yalnız insanı hərəkətə gəlməyə məcbur eləyən Ģeylər – Ģöhrətpərəstlik, hakimiyyət, həzz –əhəmiyyətlidi. Ġnsan öz mənəviyyatının təmiz qalmasına sərf etdiyi vaxtı, bir hissəciyi olduğu həyatın ümumi hərəkətindən kəsib qoparır. Əlbəttə, insan gec, ya tez xeyir və Ģər arasında seçim etməli olur. Çünki bunu ondan əxlaqi borc tələb edir, ayrı cür olsa, insan yaĢaya bilməz. Əxlaqi borc isə insanın arzulamaq haqqı almaq üçün tanrılardan qəbul etməyə məcbur qaldığı lənətdi. S u a l: Söhbət sənətkardan gedəndə, «hərəkət» məfhumuna nə anlam verdiyinizi izah edə bilərsinizmi?
39
“Kilroy burda olub” – Amerika əsgərlərinin Ġkinci dünya müharibəsində azad edilən Ģəhərlərdə evlərin divarlarına cızdıqları yazı 38 0 F o l k n e r: Hər bir sənətkarın məqsədi sənət üsulları vasitəsilə hərəkəti, həyatı dayandırmaqdı, ancaq bu elə olmalıdı ki, 100 ildən sonra kənar bir adam həmin mənzərəyə baxanda o, dərhal «canlansın», yenə hərəkətə gəlsin. Ġnsanlar ölürlər və ölümsüzlüyün yeganə mümkün forması özündən sonra daim hərəkətdə və buna görə də ölümsüz olan bir Ģey qoyub getməkdi. Ġnsanın əzəl-axır keçməli olacağı axirət və labüd unudulma qapılarına sənətkar bunları yazır: “Kilroy burda olub”. S u a l: Malkolm Kauli 40 deyib ki, sizin qəhrəmanların hamısı taleyinə boyun əyən adamlardı. F o l k n e r: Bu, Malkolm Kaulinin fikridi. Mənsə deyərdim ki, qəhrəmanlarımın bəziləri öz taleyinə boyun əyir, bəziləri isə yox. Misal üçün, mənə elə gəlir ki, «Avqust iĢığı» romanındakı Lina Qrouv öz taleyini özü çox gözəl qurur. Ərinin kim – Lukas Berç, ya baĢqa bi- risi olacağının onun üçün, taleyi üçün, ümumiyyətlə, əhəmiyyəti yoxdu. Onun qismətinə yazılıb ki, əri və uĢaqları olacaq, o buna qəti əmindi, buna görə də evdən çıxıb gedir, heç bir kənar kömək olmadan öz həyatını qurmaqla məĢğul olur. O, öz taleyinin kapitanıdı. Ümidsizliyə qapılmıĢ Bayron Banç zorla ona yiyələnmək istəyəndə, o, tövrünü pozmadan, çox sakitcə, mənim öz qəhrəmanlarımdan heç vaxt eĢitmədiyim ən ağıllı sözləri dilinə gətirir: “Ayıb deyil. Axı körpəni yuxudan oyada bilərdiniz”. O heç də çaĢmır, qorxmur. Hətta insanların ona yazığı gəlib-gəlməyəcəyi, ümumiyyətlə, bunun ona lazım olub-olmayacağı barədə də düĢünmür. Misal üçün, elə onun son sözlərini götürək: “Sən bir iĢə bax, gör adam haralara gəlib çıxa bilərmiĢ. Alabamadan çıxdığımız heç ikicə ay olmaz, amma biz indi artıq burda – Tenessidəyik”. Ya elə «Mən öləndə» romanındakı Bandreni götürək. Arvadını itirmiĢ ailə baĢçısına, təbii ki, baĢqa birisi lazımdı və o, onu əldə eləyir. Dərhal özünə belə bir qadın tapır, bu qadın onların hamısına yemək biĢirəcək, üstəlik onun qrammofonu da var, ona görə də bu tapıntı hamı üçün xoĢdu: iĢdən sonra qulaq asmağa nəsə olacaq. Düzdü, hamilə qızı hələ uĢaqdan qurtula bilməyib, amma heç o da kefini pozmur. O, bunun üçün yenə nəsə eləyə bilər, əgər alınmasa, heç alınmasın, burda nə var ki, uzaqbaĢı bir uĢaq da artıq olacaq – vəssalam. S u a l: Malkolm Kauli deyir ki, sizin üçün iyirmi-qırx yaĢ arasında insani baxımdan cəlbedici qəhrəmanlar yaratmaq çətindir. F o l k n e r: Ġyirmi-qırx yaĢ arasındakı adamlar o qədər də cəlbedici deyillər. UĢaq çox Ģeyə qadirdi, ancaq o, eyini zamanda, çox Ģeyləri anlamır. Ġnsan qırx yaĢından sonra – artıq fiziki gücünün azaldığı vaxtlarda çox Ģeyləri baĢa düĢməyə baĢlayır. Ġyirmi-qırx yaĢ arasında insanın iradəsi möhkəmlənir, o, təhlükəli olur; ancaq hələ həyatı tam dərk etmir, heç buna yaxınlaĢmayıb da. Mühitin və Ģəxsi istəklərinin təzyiqi altında onun fəaliyyəti fəlakətli formalar ala bilər: insan mənəvi keyfiyyətlərdən əvvəl gücə yiyələnir. Dünyanı böyük bəlalara məhz iyirmi-qırx yaĢ ara-
40
Yüklə 4,05 Mb. Dostları ilə paylaş:
|