28
Bayron Banç yalnız bunu bilir: üç il əvvəl cümə günü səhər tezdən yonqar sexində dəzgah
altında iĢləyənlər baĢlarını qaldıranda, tanımadıqları bir adamın dayanıb onlara baxdığını
gördülər. Onlar onun burada çoxdan dayanıb-dayanmadığını bilmirdilər. Avaranın birinə
oxĢayırdı, amma həm də oxĢamırdı. Çəkmələrini toz-torpaq basmıĢdı, Ģalvarı tamam kir
içindəydi. Ancaq xeyli bahalı diaqonal parçadan tikilmiĢdi və ütülüydü, köynəyi çirkli olsa da,
ağ köynək idi; boynunda qalstuku vardı və baĢındakı təptəzə, qıraqları möhkəm qatlı həsir
Ģlyapanı sırtıq və məĢumcasına əzib lap sifətinin üstünə salmıĢdı. Daim sərgərdan yaĢayan əsl
səfilə də bənzəmirdi, amma sur-sumbatından o qədər ev-eĢiksizlik tökülürdü ki, sanki, nə doğma
bir Ģəhəri, nə kənd-kəsəyi, nə küçəsi, nə dörd divarı, nə də bir ovuc torpağı vardı. Bu görünüĢü o,
öz müstəqilliyini, amansızlığını, az qala, məğrurluğunu ifadə edən bir bayraq kimi daim özüylə
gəzdirirdi. “Sanki, – sonralar adamlar dedilər, – uğursuzluq zolağına düĢmüĢdü, amma orada çox
qalmaq fikrində deyildi və bu zolaqdan hansı yolla çıxacağına tüpürmək belə istəməzdi.” Xeyli
cavan idi. Bayron bu adamın ağzının qırağında siqaret, bir əzələsi belə tərpənməyən, qaĢqabaqlı,
siqaret çəkməkdən azca yana əyilmiĢ sifətinə nəzər salanda, onun tər kəsmiĢ kombinezonlarda
iĢləyən fəhlələrə necə ikrahla baxdığını gördü. Sonra o, ağzındakı siqareti, əlini belə
toxundurmadan, yerə tüpürdü və kontora tərəf getdi, bozarmıĢ, çirkli iĢ paltarındakı adamlar isə
qeyzli bir çaĢqınlıqla onun arxasınca baxdılar.
– Onu bu miĢardan keçirmək heç də pis olmazdı, – usta dedi. – MiĢar onun bu lovğa
qırımını birdəfəlik yonub atardı.
Onlar bu adamın kim olduğunu bilmirdilər. Heç biri əvvəllər onu görməmiĢdi.
– Amma bu ədalı sir-sifətnən camaat arasında gəzmək o qədər də təhlükəsiz deyil, – digəri
dedi. – BaĢqa bir yerdə də özünü unudub bu sifətini göstərsə, kiminsə bundan xoĢu gəlməyə
bilər.
Sonra onu yaddan çıxardılar; hər halda, daha ondan danıĢmadılar. Hərə öz iĢ yerinə –
Ģkivlərin, ötürücü qayıĢların hay-küyü arasına qayıtdı. Ancaq heç on dəqiqə keçməmiĢ sex rəisi
həmin adamı geri gətirdi.
– Ona bir iĢ verin, – sex rəisi ustaya dedi, – dediyinə görə, bəd ayaqda bellə, kürəklə rəftar
etməyi yaxĢı bacarır. Ona taxta kəpəyini yığmağı da tapĢıra bilərsiniz.
Qalan fəhlələr əllərini iĢdən saxlamasalar da, çirkli Ģəhər geyimindəki bu yad adamdan,
onun qaĢqabaqlı, dözülməz sifətindən, som-soyuq və ətrafa nifrət püskürən ədasından gözlərini
çəkə bilmirdilər.
– Bəyəm bu paltarda iĢləyəcək?
– Öz iĢidir, – sex rəisi cavab verdi. – Mən onun paltarını iĢə götürmürəm.
– Sizə də, ona da bu cür əl verirsə, mənim üçün də fərqi yoxdur, – usta dedi. – Hə, mister,
bax, ora get, kürək beli götür, o kəpəyi yığıb atmaqda uĢaqlara kömək elə.
29
Təzə gələn bir söz demədən dönüb göstərilən yerə getdi. Qalanlar onun kəpək topasının
arxa tərəfinə necə keçdiyinə və oradan kürək beli götürüb necə iĢləməyə baĢladığına tamaĢa
edirdilər. Sex rəisi ilə usta qapının ağzında dayanıb nəsə danıĢdılar. Sonra rəis çıxıb getdi, usta
yerinə qayıtdı.
– Onun adı Kristmasdır, – o dedi.
– Necədi? – iĢçilərdən biri təkrar soruĢdu.
– Kristmas.
– Xaricidi, nədi?
– Sən heç eĢitmisən ki, ağ adama Kristmas adı qoyalar? – usta dedi.
– Mən, ümumiyyətlə, kiməsə belə ad qoyduqlarını eĢitməmiĢəm, – o biri dedi.
Və budur, xatırladığı qədər, Bayronun ilk dəfə ağlına belə bir fikir gəldi ki, insanın adı,
sadəcə, onu baĢqalarından fərqləndirməyə xidmət edən bir səs, bir iĢarə deyil, həm də o adamın
nə törədəcəyinin müjdəçisi ola bilər; əlbəttə, əgər baĢqaları onun mənasını vaxtında anlaya
bilərlərsə. Ona elə gəldi ki, təzə gələnin adını eĢitməyənə qədər burdakıların heç biri ona elə də
ciddi diqqət yetirmirdi. Ancaq eĢidəndə onlarda belə bir təsəvvür yarandı ki, sanki, bu ad bu
adamdan nə gözləməyin mümkün olduğuna iĢarədir: sanki, çiçək öz ətrini, zınqırovlu ilansa öz
zınqırovunu özüylə daĢıdığı kimi, o da taleyi haqqında faciəvi xəbərdarlığı öz adının üstündə
gəzdirir. Amma bu iĢarəni anlamağa heç kimin ağlı çatmadı. Onlar, sadəcə, bu qərara gəldilər ki,
bu adam hansısa xarici ölkədən gəlib və həmin cümə gününün qalan hissəsini onun, boynunda
qalstuk, baĢında həsir Ģlyapa, əynində ütülü Ģalvar necə iĢlədiyinə göz qoydular, öz aralarında,
bəlkə də, onun vətənində hamının bu cür paltarda iĢlədiyindən danıĢdılar; doğrudur, bəziləri
buna Ģübhəylə yanaĢdı və “Əzəl-axır paltarını dəyiĢəcək. Sabah iĢə o, bu bayram libasında
gəlməyəcək” dedilər.
ġənbə səhəri açıldı. Fit səsi çalınanda isə özünü iĢə güclə yetirənlər qapıdan içəri girməyə
macal tapmamıĢ soruĢdular: “Noldu o?... Hardadır?...Harda?...” O biriləri dərhal onu göstərdilər.
Təzə gələn kəpək yığınının böyründə dayanmıĢdı, kürək beli yerdə atılıb qalmıĢdı, özü isə
dünənki paltarda, dünənki sırtıq Ģlyapada dimdik dayanıb siqaret çəkirdi. “Biz gələndə o artıq
burdaydı, – əvvəl gələnlər izah etdilər. – Elə beləcə dayanmıĢdı, vəssalam. Sanki, heç gedib
yerdə yatmayıb da”.
O heç kimlə bir kəlmə də kəsmədi. Heç kim də onunla danıĢmağa cəhd eləmədi. Ancaq
onun burada olduğunu, kürəyinin inamla qalxıb-endiyini (heç də pis iĢləmirdi, qaĢqabaqlı və
mütəvazi bir səylə çalıĢırdı) və əllərinin hərəkətini hamı yaxĢı hiss edirdi. Günorta gəlib çatdı.
Bayrondan baĢqa iĢçilərin heç biri bu gün özüylə nahar gətirməmiĢdi, bazar ertəsinədək istirahətə
buraxıldıqları üçün əĢyalarını toplamağa baĢladılar. Bayron, adətən, nahar elədikləri yerə –
nasosxanaya təkcə getdi və içəri girən kimi oturdu. Birdən nəsə onu baĢını qaldırmağa vadar