Ü m u m m IL l is a vad qa yğIS1

1.  Ən qədim -  sumer  (şumer) tiirk dilinin  qonşu,  ərəb,  fars, 

müəyyən  qədər də  rusiya  xalqlarının  idarəçilik,  diplomatik  və 

hərbi dil keyfiyyətində istifadə etdikləri ən böyük üstünlüyünü 

-  birmənalılığını korlamaq, məhv etmək.

Bu  məqsəd əsasən əldə olunub -  indiki Türkiyə türkcəsi nə­

inki birmənalılığını itirmiş, həm də Qərb səviyyəli elmi və Şərq 

səviyyəli  bədii-poetik  əsərlərin  yazılması  və  şərhi  üçün  lazım 

olan zənginliyə və gözəlliyə də malik deyil. Ən qanuni dil çevri­

lib, olub ən qanunsuz dil...

2.  Üç  böyük  Şərq  xalqı  -   türklər,  ərəblər,  farslar  arasında 

süni  surətdə  yaradılan,  Qərb  tərəfindən  həmişə  qızışdırılan 

düşmənçiliyi saxlamaq və artırmaq.

Bu  məqsədə  də  müəyyən  dərəcədə  nail  olunub.  Ərəb,  fars 

sözlərindən  «təmizlənmiş»  «türk  dili»  o  dillərdən  tamam  ara­

lanıb.  Fəqət,  xoşbəxtlikdən  son  zamanlar,  xüsusən  Türkiyə 

rəhbərliyinin  mənim  ürəyimdən  xəbər  verən  müdrik  siyasəti 

sayəsində,  üç  böyük  Şərq  xalqı  arasında  münasibətlər  yaxşı­

laşmağa  doğru  gedir.  İslamın  və  dünyanın  xilası  üçün  bu,  ən 

vacib amildir.

3.  Türkiyəni  Şərqdən  uzaqlaşdırmaq,  Qərbə  istiqamətlən­

dirmək  -   Şərqdən  qoparmaq  (Qərbə  isə  yapışlırmamaq!),  dil 

(xüsusən  fransız  dili)  faktorunun  köməyi  ilə  türklərdə  Şərq 

(tolerantlıq) mədəniyyəti  yerinə  Qərb (eqoistik)  sivilizasiyasını 

bərqərar etdirmək.

Bunun  üçün  xeyli  fransız  sözünü  türk  lüğət  fonduna  daxil 

edərək,  ərəb,  fars və  hətta  xeyli türk  sözlərini  kənardaşdırmış- 

lar.  Məsələn,  mədəniyyəti  eləyiblər  «kültür»,  siyasəti  -   «poli- 

tik»,  iqtisadiyyatı  -   «ekonomik»;  türk  sözləri  -   yol  olub  -  

«trafik»,  ev  -   «apartman»,  zəlzələ  -   «beprem»  və  s.  Bu  əmə­

liyyat bəzən hətta qəribə bir şəkil  alır:  a la-france «türkləşdiri- 

lib»,  olub «alafranqa»;  royal  «türkləşdirilib» -  «kuyruklu  pia­

no»...

Bu əməl həm də türkü mədəniyyətdən  uzaq, kobut «köçəri» 

sifətində Avropaya göstərmək məqsədi daşıyır.

Başqa məqsədlər də var.

26

Ümumilikdə  Martayanm  türk  dilinə  vurduğu  zərbə,  letal 

olmasa  da,  ağır,  ifliclik  vəziyyəti  yaradıb.  Fonetikada  pəltək­

lik,  sintaksisdə  qanunsuzluq,  qrammatikada  çaşbaşlıq  alınıb. 

Ümumilikdə  türk  dili  balta  ilə  yonulub,  çəkiclə  döyülüb, 

«düzəldilib» və olub «yaxşı» bir protez.

XX  əsrin  20-ci  illərində  sadəlövh  türklərin  gözəl  dilində 

alim-iblis erməninin  icra  etdiyi  bu  lazımsız və qanunsuz  «isla- 

hat»ın «elmi» nəticəsi nə oldu?

Təşəbbüs sahibi  düşmənlər  üçün:  türkün  ən güclü  silahının 

-   təkmil,  gözəl,  iti  dilinin  təkmilliyini  xaosa,  gözəlliyini  eybə­

cərliyə,  itiliyini  kütlüyə  çevirmək  niyyətini  reallaşdırdı.  Bir 

erməni o boyda türk xalqını,  o qədər ağır fəlakətə düçar etmiş 

oldu.

Türk millətini:

1) dünya  poeziyasının  zirvəsi  olan  Şərq  bədii  yaradıcılığına 

yeni  töhfələr  vermək  imkanından  məhrum  etdi.  Erməni-türk 

dilində Füzulilər, Güntəkinlər, Cavidlər...  olmayacaq;

2)  türk  dilinin  böyük  və  zəngin  lüğət  fondunu  şaqqalayıb 

doğradı,  «təmizlədi»,  ixtisar edib kiçik, Afrika və ya  Dağıstan 

xalqlarının  dili  həcmindəki  bir  «sözlük»  dəftərçəsi  həcminə 

qədər azaltdı;

3)  türkün  dilinin  az  qala  riyazi  qanunauyğunluğunu  dar­

madağın  eləyib,  onu  xaosa  çevirdi,  bununla  da  türk  dilində 

savadlı  olmaq  imkanı  yox  dərəcəsinə  qədər  azaldı.  Həyasız 

Dilaçar bu  faktoru  hətta  termin  kimi  türkə qəbul etdirib:  «sa­

vadlı»  sözü  indiki  türk  dilində  yoxdur,  yəqin  ki,  faktı da yox­

dur,  savadlı  əvəzinə  qəbul  olunub  -   «okuryazar».  Yəni  oxu­

mağı,  yazmağı  bilirsənsə,  özünü  «savadlı»  hesab  eləyə  bilər­

sən;  ikinci sinif şagirdi -  «savadlı»dır.  Bu,  o  deməkdir ki,  türk 

üçün  savad  ikinci  sinifdən  yuxarı  lazım  deyil.  Savadsıza  isə 

deyir  ümmi(?).  Bəs  «çox  savadlı»,  «azsavadlı»?  Bəs  «kəmsa- 

vad»?  Belə  terminlər  Dilaçarın  türk  sözlüyündə  yoxdur.  Heç 

lüğət  sözü  də  yoxdur,  elmi  termin  «lüğət»  əvəzinə  «sözlük» 

deyir.  Sözlük lüğət deyil,  dildə hər ikisi olmalıdır,  hərəsinin  öz 

mənası, öz yeri var;

27

---

4)  dildə  qayda-qanunun  yox  edilməsi,  onun  əcnəbilər  tərə­

findən öyrənilməsini də çətinləşdirdi;

5)  osman türklərini digər türk xalqlarından,  ilk növbədə ən 

yaxın  azərtürklərdən  uzaqlaşdırdı.  «İslahat»a  qədər,  demək 

olar  ki,  eyni  olan  azərtürk  və  osmantürk  dilləri  indi,  başa 

düşməyən  alimlərimizin  dediyi  kimi  «eyni  dil»  deyil.  Türkiyə 

TV-ni  mən  dinləyir,  çox  təəssüf ki,  başa  düşmürəm,  titrdə ve­

rilən yazıları belə, çox zaman əməlli anlamaq olmur;

6)  Şərq,  qardaş  ərəb  və  fars  dillərindən  alınmış  sözlərə  er­

məni  Akopun  qoyduğu «yasak»  hikkəsi  ilə  rədd  edilməsi  türk 

dilini  dəhşətli  surətdə  kasıblaşdırır,  imkansızlaşdırır,  kobud­

laşdım;  bu  əməl  həm  də  Şərq  xalqlarının  arasında  Avropa 

siyasətçilərinin  və  öz  nadürüst  hakimlərinin  bəd  əməli  ilə  ya­

radılmış  nifaqı  möhkəmləndirir,  qanuniləşdirir  nifrət  və 

düşmənçilik hisslərini saxlamağa və artırmağa xidmət eləyir.

Deyilənlərlə  erməni  problemi  qurtarmır,  hətta  yalnız  dil 

sahəsində  belə.  Dilaçarm  -   türkün  erməni  Dilbağlayanınm 

türkə  açdığı  bəd  əməllərin  hamısını  düşünüb  anlamaq  lazım­

dır.  Və  onları  zərərsizləşdirmək  -   türk  millətimizin  ən  vacib 

işi, həyat amili budur.

İndi  isə  fikirləşək.  Türk  dilinin  üzərində  aparılan  islahat 

türk  dilinə  ümumiyyətlə  nə  verib,  islahatın  konkret  Iinqvistik 

nəticəsi nədən ibarət olub?

Rəsmi,  Dilaçarm  qoyduğu  məqsəd  türk  dilini  ərəb  və  fars 

sözlərindən  təmizləmək olub.

Bu  əməl  qətiyyən  lazım  deyildi,  hətta,  əksinə,  çox  ziyanlı 

idi.  Türk  dilini zənginləşdirən,  gözəlləşdirən qardaş  müsəlman 

xalqlarının  doğma  qədər  xoş  kəlmələrini  nə  üçün  atmalı  ol­

muşduq, hansı səbəbə görə?

Atılan  ərəb,  fars  (və  türk!)  sözlərinin  yerinə  erməninin  ya­

ratdığı eybəcər, gülünc, süni  uydurulmuş  protez «türk» sözləri 

nə  verir?  Dili  zənginləşdirən  və  gözəlləşdirən  minlərlə  sözün 

itirilməsi,  qrammatika  qanun-qaydalarının  pozulması,  dilin 

fundamental  əsaslarının,  demək  olar  ki,  tamamilə  dağıdılıb 

kənara  atılması,  omonimlərin  dəhşətli  surətdə  çoxaldılması  -

28

dilin  bu  ən  xoşagəlməz  nöqsanının  artırılması  nə  üçün,  nəyin 

xatirinə baş verdi?

Buyurun:

«türkcə» 

uğramak 

uğrcışmak 

uğraş  (?!), yoxsa...

azərtürkcə 

uğramaq 

məşğul olmaq 

məşğuliyyət

«uğramak»  -   uğramaq  olduğu  halda,  həmin  kökdən  olan 

uerasmak  olur məşğul  olmaq;  uğraş- məşğuliyyət  (?).  Belə  dil

qanunu yoxdur.

Ərəb sözü ətalət  (fizika termini,  inersiya)  xoşuna gəlməyib, 

onu əvəz edib -  eğlemsizlik sözü ilə.

Həmin  o  xoşuna  gəlməyən  ətalət  sözünü  isə  yenə  qaytarıb 

lüğətə:

təmbəllik (azərtürkcə) 

- atalat (erməni-türkcə)

Niyə  Əli  papağını  Vəli  başına  -   Vəli  papabını  Əli  başına

qoyur?

Tütək sözünə deyir kaval, qavaq sözünə -  def.

Burada da «papaqdəyişmə».  Məqsəd nədir?

Adama,  o  cümlədən  kişiyə,  qadına,  uşağa  -   hamıya  deyir 

kişi.  Axı  hamı  kişi  deyil,  hətta  hər  «erkək»  də  kişi  deyil. 

Türkün  kişisini,  sadəcə,  ləğv  eləyib:  qadın,  kişi,  uşaq,  böyük 

hamısı olub «kişi»!  Belə dil olar?

Türk  bütün  bunları,  minlərlə  belə  ədəbsizlikləri,  savadsız­

lıqları, erkəkləşmələri, ətalətləşmələri  başa düşməyib.

Türk ki türk!

Dil  palçıq  deyil  yapasan,  taxta  deyil  yonasan,  dəmir  də 

deyil  ki, döyəsən.  Dil,  özü  də dünyanın ən  qədim  dili,  hər şeyi 

gözəlləyir  -   özü  də  sumer-türk  ümumbəşəri  dil  -   heç  nə,  heç 

kim  bu  dili  gözəlləşdirə  bilməz.  O,  cəmiyyət  tərəfindən  minil­

liklər  ərzində  yaranıb,  tək-tək  adamlar  bu  dili  «düzəldə»  bil­

məz, o ola erməni ola.

Dilin  əhəmiyyətli  xüsusiyyətlərindən  biri  də  kəlmələrin  fo- 

netikasıdır.  Bir  çox  qeyri-təkmil  dillərdə  bəzi  səslər  qırtlaqda

29

---