Türk ceza hukuku ders notlari içindekiler 1 önsöz 22 BİRİNCİ BÖLÜM 16 ceza hukuku düzeni 16

II. YORUM

A. Genel olarak yorum, B. Yapana göre yorum çeşitleri, C. Belirleyicilik niteliğine göre yorum çeşitleri, 1. Daraltıcı yorum, 2. Genişletici yorum, 3. İlerletici yorum, D. Yorum yöntemleri, 1. Mantıksal-yapısal yorum yöntemi, 2. Amaçsal ( gaî ) yorum yöntemi, E. Yorum araçları, F. Kıyas

A. Genel Olarak

Kanun, madem ceza normunun kaynağıdır, dilde ifadesini yaptırmalı önermelerde bulmaktadır. Kanunun koyduğu normların neler olduğunu saptamak, ancak söz konusu önermelerin anlamlarının ne olduğunu araştırılmakla mümkündür. Hukukta bu faaliyete yorum denektedir.

Yorum, hukuk normunun gerçek anlamını açıklamak, yani normda saklı iradeyi ortaya çıkartmak ve belli bir vakıa veya vakıalarla ilişkili olarak iradenin kapsamını ve sınırlarını belirlemek faaliyetidir. Kuşkusuz, söz konusu bu faaliyet yapılmaksızın, ceza normunun somut olaylara uygulanması mümkün olmaz. Gerçekten, yoruma ihtiyaç duymayan bir kanun henüz icat edilmiş değildir.

Kanunun iradesi, kanun koyucunun iradesidir. Ancak, bu irade, onun zati iradesi olarak değil, tersine, kanunun yapılmasına katılanlar tarafından ister öngörülmüş olsun isterse olmasın, olası tüm hallere uygulanmaya elverişli belli bir formda, formülde veya kalıpta ifadesini bulan irade olarak anlaşılmalıdır. Devlette, serbesti içinde olan herkes, devletin hürriyete koyduğu sınırları, kesin bir biçimde bilmek konumuna getirilmelidir. Bu, ancak, koyan kimse kim, iradesinden bağımsız olarak, değişmez, sabit bir yasama formülü ile sağlanabilir.

Yorum, hukukun duruk anına aittir, çünkü hukuk normunun uygulanması hareketini hazırlar, ama başlatmaz. Madem yorumun konusu hukuk normunun gerçek anlamını araştırmaktır, bu haliyle göz önüne alındığında, söz konusu araştırma, bizzat normlarını konu aldığından, maddi hukukun bir parçasını oluşturmaktadır.

Yorumun niteliği tartışmalıdır. Gerçekten, yorumda bulunan kişinin faaliyeti, sadece ceza normunun salt tanınmasından, bilinmesinden mi ibarettir, yoksa bunun ötesinde bir şey midir? Genel olarak, yorumcu hukuk yaratmaz, çünkü bu kanunun işidir; ancak, gerektiğinde, yasamanın emirlerini tamamlayarak, hukukun yaratılmasına katkı sağlayabilir denmektedir¹²¹.

Elbette genelde özeli ifade eden ceza normunun yorumu, özel hukuk normunun veya kamu hukukunun diğer normlarının yorumundan farklı değildir. Burada, genel ve özel, birlikte değerlendirilecektir.

B. Yapana Göre Yorum Çeşitleri

Herkes, madem ceza kanununa uymakla yükümlüdür, uymakla yükümlü olduğu kanunu bilmek zorundadır. Elbette, bilmek, yorumlamayı zorunlu kılmaktadır.

Kanunu uygulamak, kanuna uymakla aynı şey değildir. Kanunu uygulamak, toplumsal, kamusal bir iştir. Erktir, kurumsal, mesleki bir faaliyettir. Böyle olunca, yorum, yapana göre, yasama yorumu, yargı yorumu, bilimsel yorum olarak ayrılmaktadır.

Yasama yorumu, kanun koyucunun kendi koyduğu kanunun gene bir kanunla anlamını, kapsamını ve sınırlarını açıklamasıdır. Anayasa, yasama yorumuna imkan vermemektedir. TBMM, kanunu kabul ettikten sonra işten elini çekmektedir.

Gerçekten, hukuk düzenimizde kanunu kim uyguluyorsa o yorumlamaktadır. Ancak, kanunu yürütmekle , kanunu uygulamak farklı şeylerdir. Bütün kanunları, Bakanlar kurulu, hükümet yürütür. Türk Ceza Kanununu da Bakanlar Kurulu yürütmektedir ( m. 345 ). Ancak, Ceza Kanununu Bakanlar Kurulu uygulamaz. Böyle bir erki yoktur. Anayasa, ceza kanununun uygulanmasını, erkini doğrudan ulustan alan bağımsız mahkemelere bırakmıştır.

Mahkemelerin uygularken ceza kanununu yorumlamaları yargı yorumudur. Yargı yorumu hakimin işidir. Madem yorumlamadan uygulamak mümkün değildir, hakimin her kararı uyguladığı hükmün bir yorumdur. Hakimlerin veya mahkemelerin kararları, emsal kararları, genel kurul kararları ve içtihadı birleştirme kararlarıdır. Emsal kararlarının bağlayıcılık değerleri yoktur. Bunlar sadece emsal olarak hakime yol gösterirler. Genel kurul kararları, genel ilkesel kararlardır. Hakim bunlara uymak zorundadır. Ancak, gerekçesini koymak kaydıyla, hakim, genel kurul kararı aksine karar verebilir. İçtihadı birleştirme kararı bağlayıcıdır. Yargıtay içtihadını değiştirmedikçe, hakim, içtihadı birleştirme kararı ile bağlıdır. Açıkçası, içtihadı birleştirme kararı kanun hükmündedir.

Hukuk beşeri her türlü faaliyetin içinde cereyan ettiği ortamdır. Hukukun öğrenilmesi, öğretilmesi ve yayılması insanlık kadar eskidir. Buna doktrin, öğreti denmektedir. Bugün eğitim-öğretim sistemi içinde hukuk eğitim ve öğretimine yer vermeyen, söz konusu bu beşeri faaliyeti kurumsallaştırmamış olan bir ülkeye rastlamak mümkün değildir. Hukuk eğiti- öğretimi yapan kurumlarda çalışan kimseler de aslında bir yorum faaliyetinde bulunmaktadırlar. Buna bilimsel yorum denmektedir. Hukuk, ceza hukuku alanında yazılmış eserlerin sayısı tahmin edilemeyecek kadar çoktur. Bunun kanıtı, her ülkede birçok hukuk kütüphanesinin, hukuk ansiklopedilerinin, hukuk sözlüklerinin bulunmasıdır. Ülkemizde henüz bir hukuk ansiklopedisi oluşturulabilmiş değildir. Bu bağışlanmaz bir eksiklik olarak devam etmektedir. Ülkemiz, kurumsal iyi bir hukuk sözlüğüne de sahip bulunmamaktadır. 1944 yıllarında Türk Hukuk Kurumunun Çıkarmış olduğu " Türk Hukuk Lügatı " isimli eser, tüm eskimişliğine rağmen, hala işlevini sürdürmektedir.

Bilimsel yorumun bağlayıcılık değeri yoktur. Ancak, hukukun bugün gördüğümüz mükemmelliğine kavuşması bilimsel yorum, yani doktrin sayesinde olmuştur.

C. Belirleyicilik Niteliğine Göre Yorum Çeşitleri

Bir ceza hükmünün anlamını bulup ortaya çıkarmak aynı zamanda o hükmün kapsamını ve sınırlarını belirlemeyi gerektirmektedir. Bu işlem kanun hükmünü genişletmek, daraltmak veya ilerletmek şeklinde olmaktadır. Buradan, daraltıcı, genişletici ve ilerletici yorum çeşitleri ortaya çıkmaktadır.

1. Daraltıcı Yorum

Kanun hükmü, kaleme alınışı bakımından, kanunun gerçek iradesini aşmış olabilir. Bu halde, hükmü, kanunun iradesine kadar daraltmak gerekebilir. Buna daraltıcı yorum denmektedir. Örneğin, kanun, 6/c maddesinde “ Kamu görevlisini” tanımlamıştır. Bir bilinmeyenle diğer bir bilinmeyeni tanımlamaya kalkışan kanun hükmünü daraltarak yorumlamazsak, “ kamusal faaliyet “ yapan herkes, ör. eczacılar, taksi sürücüleri, özel çalışan doktorlar, vs., kamu görevlisi sayılacaktır. Burada, kamu görevlisinden, herhalde, sadece kamusal bir erk kullanan kişiyi anlamak gerekecektir. Gene, istenmeyen sonuçlarla karşılaşılmak istenmiyorsa, kanunun 20/6.maddesi hükmünde yer alan “ kişisel ve ailevî durum “ ibaresi daraltılarak yorumlanmalıdır.

2. Genişletici Yorum

Kanun hükmü, yazılışı bakımından kanunun iradesini eksik yansıtabilir. Bu halde kanun hükmünün, kanunun iradesini kapsayacak şekilde genişletme işlemine genişletici yorum denmektedir. Genişletici yorum, kanunda olmayanı kanuna sokmak değildir; sadece kanunda olanı keşfetmek, açığa çıkartmaktır. Yorum ister daraltıcı isterse genişletici olsun daima hükümle sınırlıdır. Yorum yapma adına, Kimse, kendi iradesini kanunun iradesi yerine koyamaz. Örneğin, kanunun 26. maddesi hükmünde yer alan “ açıkladığı rıza” teriminden kişinin sadece açık rızasını değil, aynı zamanda örtülü (zımnî ) rızasını da anlamak gerekmektedir.

3. İlerletici yorum

Genişletici yorumun bir türü ilerletici yorumdur. İlerletici yorum, kanunun yapıldığı dönemde henüz mevcut olmayan bir şeyin, yorumla kanun hükmüne dahil edilmesidir. Bunun tipik örneği elektrik enerjisi olmuştur. Hırsızlık suçu tanımlanırken henüz elektrik enerjisi yaygın bir kullanım kazanmış değildir. Sonraki yıllarda elektrik enerjisi yaygın kullanım kazanmış, dolayısıyla bedelini ödemeden elektrik enerjisinden kişiler yararlanmaya başlamışlardır. Bunun üzerine, bu fiil, ilerletici yorum suretiyle hırsızlık suçu sayılmıştır. Yargıtayın geçmişteki bazı uygulamaları tartışmalar yaratmıştır. Ceza kanunu, bugün, benzer birçok fiili açık bir hükümle suç saymaktadır.

D. Yorum Yöntemleri

Kanun hükmünü yorumda izlenecek yol ve yöntem hep tartışma konusu olmuştur.

Kimi, yorumda mantıksal- inşaî yorum ( metodo logico-costruttivo) ve amaçsal yorumdan ( metodo teleologico ) söz ederken¹²² ; kimi, sırasıyla sözel yorum, mantıksal yorum, sistematik yorum ve amaçsal yorumdan söz etmekte ve bunların her birini "hukuki yorumun anları " olarak ifade etmektedir¹²³.

İki düşünce arasında özde bir fark olduğunu düşünmüyoruz.

1. Mantıksal- Yapısal ( Sözel ) Yorum Yöntemi

Geleneksel yorum yöntemi de denen mantıksal- yapısal yorum yönteminde, kanunun amacına ( ratio ) nispetle, kanunun sözüne üstünlük tanınmaktadır. Kanun hükmünün bilinmesinde bir kuşku ortaya çıktığında, kuşkuyu gidermede belirleyici olan, kanun hükmünün amacı değildir, hükmün amacının ifadesini içinde bulduğu sözüdür. Bu salt söz diziminden ibaret olan hükmün, açıkçası normatif önermenin, mantıksal-yapısal incelenmesidir.

Bu yorum yönteminde, genellikle, sözden, yani normatif önermenin dilsel-mantıksal yapısından, tarihî kanun koyucunun iradesi bulunup çıkarılmaya çalışılmaktadır. Kuşkusuz, bu tür bir çalışmada, kanunun hazırlık çalışmaları, kanunun gerekçesi, kanunun yorumunda belirleyici olmaktadır. Yorumda sözün belirleyici olması, bir yerde " aksi ile kanıt " denen muhakeme yönteminin izlenmesini zorunlu kılmaktadır. Doğal olarak, bu tür bir çalışma, kanunun yorumunda, sıkı sıkıya kanunun sözüne bağlanmak sonucunu doğurmaktadır.

Kanun hükmünün anlamı, kapsamı ve sınırlarının belirlenmesinde izlenecek akıl yürütmye gelince, burada, genellikle tümdengelim (logico deduttivo ) egemen olmaktadır.

Gerçekten, kanunun anlamını bilmek, olayların büyük bir kısmında, “diyalektik çıkarım” esasına dayandırılmakta ve kanun koyucunun aklında olmayan, hatta aklından olması dahi mümkün olmayan meseleler, kıyasa ve soyut yapılara başvurularak çözülmeye çalışılmaktadır.

2. Amaçsal ( Gaî ) Yorum Yöntemi

Amaçsal yorum, mantıksal-yapısal yorumdan farklı olarak, salt sözün kalıpları içerisinde sıkışıp kalmamakta, sözde ifadesini bulan amaçtan hareketle, kanun hükmünün, yani kanunun sözünün gerçek anlamını, kapsamını ve sınırlarını belirlemeye çalışmaktadır.

Gerçekten, amaçsal yorum, kanunun sözünün, kanunun yorumunda, aşılaması mümkün olmayan bir sınır olduğunu kabul etmekle birlikte, ağırlığı kanunun amacına ( scopo) vermektedir. Bu yöntemde, nihai belirleyici olan, kanunun sözü değil, kanunun amacı olmaktadır. Öyleyse, burada, artık tarihî kanun koyucunun iradesi değil, bizzat kanunun iradesi araştırmanın konusu olmaktadır.

Kimi, normun amacının ancak suçun hukuki konusu kriterinden hareketle ortaya konabileceğini ileri sürmektedir. Gerçekten, denmektedir ki, her bir ceza normu yorumlanırken, doğru sonuçlara ulaşılmak isteniyorsa, en başta suçla ihlal edilen ve ceza ile korunan hukuki değer veya menfaatin göz önünde tutulması gerekmektedir¹²⁴.

Bu durumda, amaçsal yorum, zorunlu olarak, bir yandan normun üzerine oluşturulduğu, dolayısıyla düzenlediği toplumsal olguyu göz önüne alırken, öte yandan düzenlemenin amacına uygun düşmeyenleri bir tarafa bırakarak, belli bir yorumdan çıkan sonuçları göz önüne almaktadır.

Bu demektir ki, amaçsal yorum yönteminde, yorumcunun işi, hukukun salt biçimsel, kalıpsal ifadesi içinde sıkışıp kalmamak, hukukun özüne nüfuz etmek ve gereklerini tatmine çalışmak olmaktadır.

Her iki yorum yöntemi karşılaştırıldığında, geçerli olması gereken yorum yöntemi, herhalde amaçsal yorumdur, çünkü söz, içinde sakladığı düşüncenin kendisi değildir, sadece içinde sakladığı düşüncenin sembolüdür, yani söz, normatif önermede, kanun hükmünde ifadesini bulan iradenin, açığa çıkmasını, bilinmesini sağlayan araçtır. Gerçekten, araç amaç ile bağıntılı olduğundan, gerçekte esas olanın irade olması yüzünden, içerik biçime, düşünce söze egemen olmak zorundadır. Ayrıca, normun amacın üstünlük veren bu yorum yöntemi, içinde yaşadığımız çağın ruhuna da uygun düşmektedir, çünkü net olarak, gerçekçi bir iz taşımak yanında, bizzat bu çağı nitelendiren dinamizme uygun düşmektedir¹²⁵.

Amaçsal yorumun özünde bir kısır döngüyü barındırdığı iddia edilmiştir. Normun amacını bulmak için önce norm yorumlanmakta; sonra, amaç esas alınarak, normun yorumlanması yoluna gidilmektedir denmektedir¹²⁶. Ancak, eleştiri, tutarlı bulunmamıştır. Gerçekten, normun amacını saptamak için ille de kanunun gerçek ve tam bir yorumunu yapmaya gerek yoktur. Yüzeysel olarak kanunun genel bir sözel yorumunu yapmak yeterlidir. Ayrıca, kanun koyucu, çoğu kez normun amacını açıkça belirtmektedir. Hatta, birçok halde, tespiti kuşkuya yer vermeyecek kadar açık olduğundan, amaç, sezgisel bir gerçeklik olarak da ortaya konabilmektedir.

Ayrıca, amaçsal yorumun, mutlaka keyfiliğe yol açacağı, sonunda hukukun kesinliğinin ( certezza ) giderilebileceği ileri sürülmüştür. Bu görüş doktrinde tutarlı bulunmamıştır, çünkü kanun sözü aşılması imkansız bir engel oluşturduğundan, hakimin erki sinirsiz değildir, tersine yetirce sınırlıdır.

Bu bir yana, denmektedir ki, gerek birçok hukuk normunun genelliği ve soyutluğu, gerekse hakimin çoğu kez etik, siyasal ve toplumsal etkilerden uzak kalamaması, her olayda hakkaniyeti gözetmesi yüzünden, mutlak hukukî bir teminatın sağlanması, zaten fiilen mümkün olamamaktadır.

E. Yorum Araçları

Yorum, genelde, sözel yorum, mantıksal yorum olarak ayrıt edilmek istenmektedir. Sözel yorum, kanun hükmünü oluşturan sözlerin anlamlarının dilbilgisi kuralları içinde kalarak ortaya konmasıdır. Mantıksal yorum, hükmün, dil-mantık yapısını esas alarak, anlamına ulaşmaktır.

Ancak, düşünce, doktrinde geçerli görülmemiştir. Kanun, sadece kuru sözden ibaret değildir, ama aynı zamanda, sözde ifadesini bulan manevi bir içeriğe sahiptir. Yorumcu, kanunun gerçek anlamını bulmak isterken, yorumunu, ne sadece sözü güden dil kurallarına ne de sadece düşünceyi güden mantık kurallarına dayandırabilir. Yorumcu, zorunlu olarak, hem birine hem de ötekine geçerlilik tanımak zorundadır. Gerçekten, hükmü oluşturan sözlerin anlamını bilmekle iş bitmemekte, hükmün gerçek anlamına ulamak için, onun ayrıca mantıksal yapısını irdelemek gerekmektedir. Öyleyse, yorum, bir bütündür ve bir tanedir; aynı anda hem sözeldir hem de mantıksaldır¹²⁷.

Bu bağlamda, kanunun iradesi bulunmaya çalışılırken, birçok çeşit araçtan yararlanmak gerekmektedir. Bunların başında kanunun hazırlık çalışmaları gelmektedir. Kanunun hazırlık çalışmaları, kanunun kabulüne kadar olan evrede, teklifinin hazırlık çalışmalarını, tekil üzerinde yapılan tartışmaları, vs. içermektedir. Kuşkusuz, hazırlık çalışmaları, yorumcuyu bağlamaz. Üstelik, bu evrede, çoğu kez, çok farklı düşünceler ortaya atılmış olduğundan, bunlardan hareketle kabul edilebilir bi뉴 뉶 늪 늬 늰 늲 닐 떦 웈 웊 윌 흒 흔 흖 흞 흠 흢 � � ﹀ ﹂ ﹄ ﹈ ﹲ ﹴ ᨰᨲ⌀⌂⌢⒌쟔뫫궺鯫鏫鎋鏫秫柫______________脈䨰_䩃_䩡_䡣_桤얒ꚫĢ脈樃__䠄_栅양ꚫ䨰_䩃_ࡕ愁ᡊ_Ģ脈樃__䠄_栅얄ꚫ䨰_䩃_ࡕ愁ᡊ_』ᑊ䌀ᡊ尀脈䩡_』ᑊ㔀脈䩃_䩡_Ģ脈樃__䠄_栅앫ꚫ䨰_䩃_ࡕ愁ᡊ__脈䨰_䩃_䩡_䡣_桤앫ꚫę脈䠄_栅앫ꚫ䨰_䩃_䩡__脈䨰_䩃_䩡_䡣_桤앪ꚫĢ脈樃__䠄_栅앩ꚫ䨰_䩃_ࡕ愁ᡊ_䌈ᑊ愀ᑊ_「ᑊ䌀ᡊ愀ᡊ_ę脈䠄_栅렢蚫䨰_䩃_䩡_Ḁr sonuca ulaşmak her zaman mümkün de değildir. O nedenle, yorumcu, hazırlık çalışmaları karşısında dikkatli olmak zorundadır.Yorumcu, kanun hükmünü yorumlarken, hükmün ilgili olduğu hukuk kurumunun tarihî evriminden yararlanmalıdır. Bu suretle, yorumcu, ndan çok daha fazla toplum vicdanını zedeler, halkı tedirgin eder, kişiler arasında korku yaratır. Öte yandan, herkesin vecibelerini yerine getirmeyebileceği ilkesi kabul edilmiş olsaydı toplum dağılmış olurdu_. Tabii, böyle bir durum, toplumu ör. hırsızlıkurumun özgün şeklini ve evrimini izleyebilir, dolayısıyla kanun hükmünde karanlık kalmış olan noktaların açıklığa kavuşmasını sağlamış olur. Karşılaştırmalı hukuk, yorumun sağlıklı yapılmasında yol gösterici olmaktadır. Gerçekten " karaavrupası hukuk düzenleri " birçok yönleriyle birbirlerine benzemektedirler. O nedenle, bir hükmü yorumlarken, o hükmün diğer ülkeler kanunlarında nasıl olduğunu ve ne şekilde yorumlandığını bilmek, yorumcunun işini kolaylaştıracak ve normun gerçek anlamına ulaşmada ona yardımcı olacaktır. Hiçbir kanun hükmü tek başına fazla bir anlam ifade etmemektedir. Hukuk bir normlar sistemi bütünüdür, kurumdur ve kişiler arası bir ilişkidir. O nedenle, yorumlanacak her kanun hükmü ait olduğu sistem içinde göz önüne alınıp değerlendirilmelidir. Sistematik yorum, münferit hükümlerin anlamını bulmada, yorumcunun vazgeçemeyeceği en temel yardımcıdır. Sistematik yorum, hukukun genel ilkelerinin göz önüne alınmasını da içermektedir. Gerçekten, hiçbir kanun hükmü hukukun genel ilkelerine aykırı düşecek bir biçimde yorumlanamaz. Hatta, içinden geçse bile, eğer "Deli Dumrul " değillerse, hiçbir kanun koyucu, hukukun genel ilkeleri ile çatışan kanun koyamaz.6. Kıyas Kıyas, genel olarak kanunun düzenlediği bir hususa nispetle, düzenlenmemiş ola kural olarak yasaktır. Kıyasla ne suç ne de ceza konabilir. Kıyas yorum değildir, farklı bir kimliktir. Kıyas kıyastır, yorum da yorumdur. Kanunun 2/3. maddesi hükmü aksine " kıyasa varan yorum " olmaz. Bildiğimiz kadarı ile, mantıkta, böyle bir ara kurrülmektedirler¹²⁸.

Buradan, suçu ortadan kaldıran, cezayı azaltan veya ortadan kaldıran nedenler, vs. söz konusu olduğunda, kıyasın mümkün olduğu sonucu çıkmaktadır. Bu düşünce, belki hukuka aykırılığı, kusurluluğu ve isnat yeteneğini kaldıran nedenler bakımından geçerli olabilir. Gerçekten, alkol olmayan ve uyuşturucu madde kümesine girmeyen ama, kişide bunların yarattığı etkiyi yaratan bir maddeyi ör., kımız, kullanan kimse, herhalde lehte kıyas yolu ile arızi sarhoşluk hükmünden yararlandırılacaktır.

Ancak, Kanunun 61/7.maddesi karşısında, cezayı azaltan, değiştiren veya kaldıran diğer nedenlerin, biz, kıyas yolu ile, niceliksel veya niteliksel olarak genişletilemeyeceğini düşünüyoruz..