T.Ş. Salavatov, M.Ə. Dadaş-zadə, X.İ. Dadaş-zadə “ yeralti hidravliKA” fənnindən mühazirə konspekti

7.2.Qazlı mayenin qərarlaşmış hərəkəti

Məsaməli mühitdə qazlı mayenin oxu istiqamətində Darsi qanunu ilə düzxətli qərarlaşmış süzülməsinə baxaq. Maye və qaz fazaları üçün sərf ifadələri aşağıdakı kimi ifadə olunar:

Q_m = _m · F = - (7.5)
Q_q = (7.6)
(7.7)
(7.8)
burada: və - uyğun olaraq sərbəst və həll olmuş qazın həcmi sərfləridir;
F - layın ən kəsik sahəsidir;
- atmosfer şəraitindəki sıxlıqdır;
və - qaz və mayenin nisbi faza keçiricilikləridir.
İndi isə Darsi qanununa əsasən süzülmə sürətləri ifadələrini yazaq:
_q = - ; _m =- ;
Əgər = və qəbul etsək,
onda
Q_q = - (7.9)
alınar.
Yuxarıda qeyd olunanlara əsasən qaz amilini aşağıdakı kimi tapmaq olar:
Q = = [ ]· (7.10)
Qaz faktoru və ya qaz amili vahid maye sərfinə düşən qaz sərfidir. Araşdırmalar nəticəsində məlum olmuşdur ki, həll olmuş qaz rejimində istismar zamanı qaz amili artır, müəyyən maksimum qiymətə çatdıqdan sonra azalmağa başlayır.Qaz amilini böyük sərhədlərdə dəyişdiyi üçün onu nəzərə almamaq olmaz.
Qaz amilinin qərarlaşmış hərəkətdə cərayan xətti boyunca sabitliyi ,yəni Q = const şərtindən istifadə və qəbul etsək, onda
; ; =
alınar.
Q = [φ ]· (7.11)
ilə işarə edək və buradan da
[φ ]· (7.12)
olar.

ilə işarə olunarsa
[φ ] (7.13)
(7.14)
(7.15)
və ya
olar.
Burada –qazın neftdə həll olma əmsalıdır;
–ölçüsüz qaz faktorudur və
H* , P* -ölçüsüz parametrlərdir ;
– gətirilmiş təzyiqdir.
(7.15) ifadəsindən istifadə etməklə məsaməli mühitin maye ilə doyma dərəcəsi ilə arasında asılılığı qurmaq olar. Əvvəlcə verilmiş maye ilə doyma - ə uyğun φ tapılır və təyin edilir. Sonra isə = P asılılığına əsasən ilə f_m arasında asılılıq qurulur.
Qazlı mayenin qərarlaşmış birölçülü hərəkəti üçün sərf ifadələrinin alınmasına baxaq:
Maye fazasının həcmi sərfini
Q_m = - · f_m (7.16)`
inteqrallamaqdan ötrü
dH = f<sub>m</sub> (7.17)
təzyiq əvəzləməsini (7.16)`ifadəsində nəzərə alsaq,nəticədə
Q_m = - (7.18)
və ya
Q_m = F (7.19)


(7.20)
alınar.
Burada - Xristianoviç funksiyası adlanır.
və - kontur və quyudibi təzyiqlərə uyğun Xristianoviç funksiyasıdır.
Bu funksiya ilk dəfə akademik C.A. Xristianoviçin tərəfindən təklif edilmiş və onun şərəfinə adı ilə adlandırılmışdır.
Qazlı mayenin məsaməli mühitdə süzülməsi çox mürəkkəb bir posesdir.Bu nöqteyi-nəzərdən qazlı mayenin tənliklərini sadələşdirmək məqsədilə (H) funksiyasından istifadə etməklə , qazlı mayenin süzülmə tənliyi sıxılmayan mayenin tənliyinə çevrilir . Beləliklə , sıxılmayan mayenin tənliklərində təzyiqin (P) əvəzinə (H) funksiyasını yazmaqla qazlı mayenin süzülmə tənliklərini almaq mümkündür. (H) funksiyasını təyin etmək üçün təzyiq (P) məlum olmalıdır.
Yuxarıda qeyd olunanlara əsasən qazlı mayenin qərarlaşmış yastı- radial hərəkət üçün də aşağıdakı tənlikləri yazmaq olar:
Q_m = (7.21)
(7.22)
(7.23)
:
İndi isə (H) ilə (P) arasında əlaqənin tapılmasına baxaq. Bunun üçün aşağıdakı ifadələrdən istifadə etmək olar.
;
;
P₀
Aşağıdakı asılılıqlardan istifadə etməklə qrafiki üsulla da (H) ilə (P) arasındakı əlaqəni tapmaq olar. Bunun üçün
= (7.24)
= (7.25)
onda = (7.26)
alırıq. - a müxtəlif qiymətlər verməklə (7.26) inteqralına uyğun əyrisinin oxu arasında qalan sahəni hesablayıb, ( ilə ( arasında asılılığı qurmaq lazımdır.
(7.27)
və ya P*= (7.28)

Şək.7.2. P* arasında asılılıq. Şək.7.3. ilə P*arasında asılılıq.

Beləliklə, P ilə H arasında əlaqə tapılmış olur.
Maye fazasının (Q_m ) qaz amili ( ilə hasili qaz fazasının sərfini verir.