Tıp Sembolünün Tarihçesi Üzerine Bir Değerlendirme An Evaluation of the History of the Medical Symbol Ilgaz Akdoğan

Kadeh etrafına dolanan ya da kadehe uzanan yılan 
Günümüzde Eczacılığın sembolü olarak kullanılmakta olan bu sembol için biri uzak biri daha yakın tarihli iki 
açıklama yapılabilir. Daha eski olan açıklama, Asklepios’un kızı Hygieia’nın sağlık ve temizlik tanrıçası olarak 
kabul edilmesiyle, Hygieia’nın kadehi etrafına dolanan yılan motifidir. Günümüzde de kullanılan “hijyen” 
sözcüğünün tarihsel ve etimolojik kaynağı Hygieia’dır. Hygieia’nın birçok heykel ya da kabartmasında elindeki 
kâseye ya da kadehe uzanan yılan görülmektedir.
12
Daha yeni tarihli olan açıklama ise Çankırı Cemalettin 
Ferruh Darüşşifası’nda bulunan “yılan dolanmış kâse” heykelidir. Yapımı 1235 yılına tarihlenen bu 
Darüşşifası’nda birbirine dolanmış yılan heykelinden ayrı olarak bu heykel de bulunmuş ve heykelden yola 
çıkılarak Türk Eczacılığının simgesi kadehe uzanan yılan kabul edilmiştir.
13
Kanatlı asaya sarılı çift yılan 
Yunan mitolojisindeki tanrılardan Hermes, Zeus’un oğlu, tanrıların kanatlı habercisi, yolcuların hamisi ve 
tüccarların koruyucusudur.
4
Hermes’in iki yılan ile sarılı altından Caduceus (ya da kadüse) adlı bir asası vardır 
(Şekil 3).
 
Şekil 3. Mitolojik tanrılardan haberci tanrı Hermes ve asası. Tüccarların ve yolcuların tanrısı olarak bilinir. Elinde Caudeus adı verilen 
bir asa taşır (Vatikan Müzesi, Vatikan, İtalya). 

---

Tıp Sembolünün Tarihçesi – Ilgaz Akdoğan Lokman Hekim Dergisi - Lokman Hekim Journal 2022;12(3):456-463 
460 
Caduceus ateş çıkarabilme ve uzlaştırma gücüne sahiptir. Mitolojiye göre Hermes'e, ağabeyi Apollon 
tarafından verilmiştir. Asa, uyuşmazlık içinde olan herhangi iki şeyi uzlaştırma gücüne sahiptir. Mitolojik 
anlatıya göre; Hermes kendine verilen yeni asasını denemek için birbirlerine öfkeyle tıslayan iki yılanın arasına 
sokar. Yılanlar kavgalarını unuturlar, asanın etrafına sarılırlar ve o günden sonra hep asanın üzerinde kalırlar.
14
Caduceus’un en uç noktasındaki simge ruhani üstünlüğü işaret eder ve bu nedenle tıbbın simgesi haline 
geldiği düşünülür. İki temel zıt düşünceyi; erkek-kadın, bedensellik-ruhanilik, su-ateş, temsil eden yılan zıtların 
birliğini Hermes’in asasında da göstermektedir. Bu asa iyileşme ve diriliş gibi kavramların da sembolik halini 
temsil etmektedir.
15
Eski Yunan’larda elçilerin kullandığı zeytin ya da defne dalından asaya sarılmış çifte yılan 
ile kanatlı Caduceus, onlara emniyet ve koruma sağlayan barış ve ticaret sembolü idi.
10
Caduceus Orta Çağın sonlarında ve Rönesans dönemi boyunca özellikle simya ve eczacılık olmak üzere şifa 
bilimlerinin sembolü olarak (simya; kimya, farmakoloji, bitkilerden elde edilen şifalı ilaçlar biliminin 
öncülüdür) kullanılmıştır. Amerikan Ordusu Tıbbi Birliklerinin 1902 yılında Caduceus'u kendilerine amblem 
olarak seçmelerinden sonra dünyada birçok farklı sağlık örgütü bu sembolü kendi amblemlerinde kullanmaya 
başlamıştır.
16,17
Antik çağda Caduceus'un şifa sanatının bir sembolü olarak kullanıldığına dair bir kanıt bulunmamakla birlikte, 
bu sembolün Rönesans sırasında radikal bir revizyona uğradığı görülmektedir. Simya; kimya, farmakoloji ve 
bir ölçüde eczacılığın öncüsü olduğu için, simya ile uğraşanların hamisi olan Caduceus sembolü böylece 
alegorik olarak tıp sembolü olarak kullanılmıştır.
9
Caduceus’un asası iyileşme, diriliş gibi kavramların da 
sembolik halini temsil etmektedir.
4