Thank you for your contribution

32

Problem

Sanatın ve sanatçının ne olduğuna ilişkin internet sitele-

rinde verilen bilgiler ile gerçek algı ve tutumlar arasında 

önemli farklar olması bu araştırmanın en önemli prob-

lemidir. Bu farklılıklar, her iki kavramın da toplumun 

geniş çevreleri tarafından yanlış konumlandırılmasına 

sebep olabilmektedir. 

Yöntem ve Sınırlılık

Bu araştırma bir tanıtıcı araştırmadır. Tanıtıcı araştır-

malar özetle bir durum ya da olgunun genel özelliklerini 

ortaya çıkarmaya çalışmaktadırlar ve genellikle tarama 

modeli ile yapılandırılırlar. Bu bağlamda, araştırmanın 

verilerine ulaşmak için sanatın ve sanatçının tanımına 

ilişkin yorumlara yer veren internet siteleri incelenmiş-

tir. Ayrıca tanınırlığı yüksek avangart sanatçıların ya-

şantıları, üretimleri ve sanat anlayışları içeren kaynak-

lar taranmaya çalışılmıştır. Tanınırlığı yüksek avangart 

sanatçılar, ressamlar ile internet siteleri ise en çok 

taranan 20 internet sitesi ile sınırlandırılmıştır. 

Bulgular

Araştırmanın bulguları; sanat ve sanatçı konularını içe-

ren iki başlık altında verilmeye çalışılmış, bulgulara iliş-

kin karşıt bulgularla birlikte tartışılmaya çalışılmıştır.

Sanata İlişkin Bulgular

Bu bölümdeki bulgulara; Google Arama Motoruna, 

sırasıyla: “Sanat” ,“Sanat nedir?”, “Sanatla İlgili Özlü 

Sözler” yazılmış ve ilk yirmi sonuca arama sayfasındaki, 

farklı içerikler incelenerek ulaşılmıştır.

Sanat Nedir?

Günümüzde en sık başvurulan online bilgi kaynağı Viki-

pedi Özgür Ansiklopedi, “Sanat” başlığında, ulaşılabile-

cek en kapsamlı tanımlardan birini şöyle yapar: 

Sanat, en genel anlamıyla yaratıcılığın ve hayal gücünün 

ifadesi olarak anlaşılır. Tarih boyunca neyin sanat olarak 

adlandırılacağına dair fikirler sürekli değişmiş, bu geniş 

anlama zaman içinde değişik kısıtlamalar getirilip yeni ta-

nımlar yaratılmıştır. Bugün sanat terimi birçok kişi tarafın-

dan çok basit ve net gözüken bir kavram gibi kullanılabildiği 

gibi akademik çevrelerde sanatın ne şekilde tanımlanabi-

leceği, hatta tanımlanabilir olup olmadığı bile hararetli bir 

tartışma konusudur 

Sanat sözcüğü genelde görsel sanatlar anlamında kullanı-

lır. Sözcüğün bugünkü kullanımı, batı kültürünün etkisiyle, 

ingilizcedeki ‘art’ sözcüğüne yakın olsa da halk arasında 

biraz daha geniş anlamda kullanılır. Gerek İngilizce’de-

ki ‘art’ (‘artificial’ = yapay), gerek Almanca’daki ‘Kunst’ 

this research, the art and artist whether they are as 

innocent as told in this site has been studied to exam-

ine. Because both the art and artist are as innocent as 

the community in which they are existed and produced. 

This research is not configured in order to bless the art 

and artist or negate them. The research aims to reach 

findings which will lead to normalize expressions and 

expression possibilities of these concepts.

Giriş 

Sanatın ve sanatçının ne olduğuna ilişkin sorular; var ol-

dukları andan itibaren başlayan ve tartışılan, günümüze 

değin yön ve şekil değiştirmiş olsalar da tartışılmaya 

devam edilen, önemli sorulardır. Akademik çevrelerin 

bu sorulara yanıt bulmak için ulaştıkları kaynaklar 

geniş bir çerçevede sıralanabilir. Ancak, günümüzde, bu 

sorulara yanıt arayan ortalama bilgi düzeyindeki, her 

kesimden insanın başlıca bilgi kaynağı internettir. Öte 

yandan internet üzerindeki bilgilerin güvenirliği tartış-

ma konusudur. Bu araştırmada, sanatın ve sanatçının 

bu sitelerde söylendiği kadar masum olup olmadıkları 

irdelenmeye çalışılmıştır. Zira sanat da, sanatçı da 

içinde bulunduğu ve üretildiği toplum kadar masumdur. 

Bu araştırma, sanatı ve sanatçıyı kutsamak ya da olum-

suzlamak amacıyla yapılandırılmamıştır. Araştırma bu 

kavramların, anlatım ve ifade olanaklarının normalleş-

tirilmesinin yolunu açacak bulgulara ulaşmayı hedefle-

mektedir.

Sanatın ve sanatçının kendisine yüklenen kimi anlam 

ve ödevlerden sorumlu olması ve bunları karşılamadığı 

için masumiyetini yitirmesi gibi bir duruma düşmeleri, 

onlara yapılacak büyük bir haksızlık olacaktır. Bu bağ-

lamda masumiyet karineleri (presumption of innocen-

ce), ihlal edilmiş olacaktır. “Masumiyet karinesi, batıda 

1789 Fransız İnsan ve Yurttaş Hakları Bildirisinin 9. 

maddesinde, daha sonraları da Birleşmiş Milletler 1948 

İHEB m. 11’de yer almıştır. AİHS M.6/2, masumiyet kari-

nesi; ‘Kendisine bir suç isnat edilen herkes kanuna göre 

suçluluğu ispatlanmadığı sürece masum sayılır’ ” (Akt: 

Alparslan, 2010: 6). Sanatı ve sanatçıyı oldukları ya da 

olmak istediklerinden farklı gösteren ve onlara kutsal 

anlamlar yükleyen yaklaşımlara karşın, normalleşme-

lerini sağlayıcı adımların atılması gerekliliği, bu araştır-

manın yapılması için önemli bir itici güç olmuştur.

Amaç

Bu araştırmanın amacı, sanatın ve sanatçının ne oldu-

ğuna ilişkin soruya, internet sitelerinde verilen yanıtlar 

ile tanınırlığı yüksek avangart sanatçıların yaşantıları, 

üretimleri ve sanat anlayışları arasındaki bağ ve farkları 

bulgulamaktadır. Bu yolla bilgiler arasındaki önemli 

farklılıklar saptanmış, olması zorunlu bir normalleşme-

ye katkı sağlanmaya çalışılmıştır.

---

33

çının yaratıcılığına ve hayal gücüne…” (Sanat nedir?, 

Sanatçı kime denir?, 2015) şeklindedir. Buradaki tanım-

lamada estetik ve güzel kavramları bir arada ve kavram 

kargaşası oluşturacak bir biçimde kullanılmıştır. Ayrıca 

sanatın, üstün yaratıcı gücün sonucu olduğu üzerinde 

durulmuş, sanat sanatçının yetilerine indirgenmiş bin-

lerce yıllık bilgi birikiminin yansımaları yok sayılmıştır.

Bir diğer ilgi çekici tanım ise şöyledir: 

Sanat toplumsal varlıktır. Bireylerin ve ortak yaşamın 

özünden kaynaklanan, içinden gelen gerçek yaşam duygu-

sudur. Sanat bir dildir. İnsanları, milletleri ve çağları sanat 

eseri tanıtır. Taş Devrinden bu yana binlerce yıldan beri 

sanat, anlatım aracı olarak kullanılmıştır. İnsan yaşamında 

sanatın birçok görevleri vardır. Sanat olmazsa yaşamın 

değeri olmaz. Çünkü güzeli, iyiyi tanıtmak için sanat gerek-

lidir. Bütün dünya insanları arasında yakınlaşma, bütün-

leşme, ortak duyguları paylaşma ve zevk almak için sanat 

önemli bir köprüdür. Sanatta estetik değerlerin yansıra 

toplumun öz benliği vardır. Bu benlik ise; sanatın estetiğini 

ortaya koyan insanın içinde yaşadığı milletin zekası hayat 

felsefesi, ahlak, nizam, maddi manevi duygu ve istekleridir. 

Sanat, toplumun öz değerlerinden doğar ve gelişir. Onun 

içindir ki sanat toplumun dışında, ondan ayrı olarak hiçbir 

şekilde düşünülemez. Sanatkar, yaratıcı yetenek ve kud-

retin yanı sıra, içinde yetişip geldiği toplunum din, dil, örf 

ve adet gibi öz değerlerinden alır. O zaman sanat eseri bir 

mizacın ifadesi olduğu kadar, bir toplumun da eseri olarak 

ortaya çıkar (Sanat nedir?, Sanatkar kime denir?, 2015).

Bu tanım ise sanatın evrensel olgu ve olaylar sonun-

da şekillenip bu güne geldiğine ilişkin tüm bilimsel 

yaklaşımları yok sayı; toplumsal, dinsel ve diğer yerel 

değerler boyutuna indirgemiştir. Ayrıca yine buradaki 

tanımlamanın, sanat/zanaat ve sanatçı/zanaatkâr kav-

ramlarını karıştırdığı anlaşılmaktadır.

Bir diğer tanımda ise uzun bir alıntı ve kapsamlı bir 

açıklamanın ardından yapılan son çıkarım “Sonuç 

olarak Sanat, deha düzeyindeki zekânın, var olana karşı 

tepkisinin, tutarlı bir bütünlük içerisinde somutlaştı-

ğı bir alandır. Sanatçı, zekâsı ve sezgileriyle çağının 

önünde giden insan olduğu için, gerçek sanatın anlayanı 

azdır. Onu anlamak için çaba gerekir” (Sanat nedir?, 

2015)  şeklindedir. Her ne kadar, Marks, Hegel, Kant ve 

Croce gibi sanat düşünürlerinden alıntılar ile tanım des-

teklenmeye çalışılsa da; son çıkarın sanatı üretmeyi de, 

algılamayı da deha düzeyinde bir zekâya indirgeyerek, 

sanatı soyutlayıcı bir yaklaşım sergilediği söylenebilir.

Bir diğer tanım ise “Sanat; duygu, düşünce, coşku, hayal 

vb.nin çizgi, renk, biçim, ses, söz, ritim gibi unsurlarla 

güzel, özgün ve etkileyici biçimde ifade edilmesidir” 

(Sanat Nedir, Sanatın Tanımı, 2015). Bu tanımlama ise 

sanatın sadece ifade aracı olarak sanatçı ekseninde, 

işlevsel bir aygıt olarak anlaşılabileceği, ayrıca alımla-

yıcıyı yok sayan bir yaklaşım içermektedir.

Uzun ve çeşitli yaklaşımlar içeren bir diğer tanım sayfa-

sındaki en can alıcı ifadelerden biri de şöyledir: 

(‘künstlich’ = yapay) gerekse Türkçe’deki Arapça kökenli 

‘sanat’ (‘suni’ = yapay) sözcükleri içlerinde yapaylığa dair 

bir anlam barındırır. Sanat, bu geniş anlamından Rönesans 

zamanında sıyrılmaya başlamış, ancak yakın zamana kadar 

zanaat ve sanat sözcükleri dönüşümlü olarak kullanılmaya 

devam etmiştir. Buna ek olarak Sanayi Devrimi sonrasında 

tasarım ve sanat arasında da bir ayrım doğmuş, 1950 ve 

60’larda popüler kültür ve sanat arasında tartışma kaldıran 

bir üçüncü çizgi çekilmiştir (“Sanat”, 2015).

Bu tanımlamanın, muğlak ve açıklayıcı ifadelerden çok 

tanımlamaya yönelik bir çıkarım ve kelimenin ontolojik 

tarihselliği üzerine yoğunlaştığı görülür. Vikipedi’de 

“Başat Biçim Görüşü”, “Sanatın Duyguların Dışavurumu 

Olduğu Görüşü”, “Kurumsal Sanat Görüşü”, “Sanatın 

Değerlendirilmesi” ve “Tarihçesi” alt başlıkları altın-

da anlamsal bir ardıllık içermeden ve ortalama bilgi 

düzeyindeki kişilerin kolayca kavrayamayacağı birçok 

ifadenin bir arada verildiği görülmüştür. Burada sözü 

edilen anlayışlar, ancak sanata ilişkin kavramları bilen 

kişilerce kolayca anlaşılabilecektir. Oysaki böylesi bir 

kimsenin akademik çalışmaları için bu tanımlamalar 

başvuru kaynağı olamayacaktır. Ayrıca kavramlar ye-

terli açıklayıcı bilgi içermeden, bir arada kullanılmıştır. 

Vikipedi’nin 40.000 yıl öncesine başlangıcını tarihlediği 

sanatın tarihini anlatırken art arda üç paragrafta, “Ma-

ğara Resmi”, “Rönesans” ve “Adorno”nun Sanata ilişkin 

Görüşleri’nin bir arada verilmiş olması aşırı özetleyici 

bir yaklaşımdır. Bu yaklaşım anlaşılırlık ve öğreticilikten 

uzaklaşmaktadır. Sanatın tanımına bu yoldan ulaşmaya 

çalışan hedef kitlenin ihtiyaçlarını karşılamaktan uzak 

olduğu da görülmektedir. Vikipedi’nin kaynakçasında 

yer verilen 18 kaynaktan sadece biri, Türkçe olarak ya-

yımlanmış yine yabancı dilden çeviri bir kitaptır. Yine de 

Vikipedi’nin en geniş kapsamlı bilgi kaynağı olduğunun 

belirtilmesi gerekir.

İkinci tanım ise “Nedir? Com” adresinde verilmiştir. 

Burada Sanatın sözlük anlamı üzerinde durulur ve üç 

başlık halinde bu tanımlara yer verilir.

Sözlükte “sanat” ne demek? 1. Bir duygunun, tasarının ya 

da güzelliğin anlatımında kullanılan yöntemlerin tümü ya 

da bu anlatım sonucunda ortaya çıkan üstün yaratıcılık; 

bir meslekte uyulması gereken kuralların tümü. 2. Belli 

bir uygarlığın anlayış ve beğeni ölçülerine uygun olarak 

yaratılmış anlatım; zanaat. 3. Bir şey yapmada gösterilen 

ustalık, sanat (Sözlükte “sanat” ne demek?, 2015)

Bu tanımların hangi sözlükte geçtiği bilgisi verilmemiş-

tir. Birçok sitede en sık rastlanan tanımlar bunlardır.  

Ancak bu tanımlama genel olarak “sanat” ile “zanaat” 

kavramlarını çoğu zaman karıştırmaya yol açacak, iç içe 

girmiş yetersiz tanımlamalardır.  Ayrıca günümüz sanat 

tanımlamalarının çok uzağında ve yetersiz olduğu da 

söylenmelidir.

Diğer bir tanım ise “Sanat nedir? Sanat, bir duygu veya 

düşüncenin en güzel ve en estetik haliyle görsel ve işit-

sel bir maddede vücut bulmasıdır… Sanatın var olması 

elbette ki yaratıcısına, yani sanatçıya bağlıdır… Sanat-

---