Temperaturun öLÇÜLMƏSİ plan temperatur şkalaları və temperatur kəmiyyət vahidləri. Mexaniki kontakt termometrləri

PARAMETRLƏR
Hər bir istehsalat sahəsi üçün ümumi ölçmələrin sayından %-lə miqdarı
Fasiləsiz istehsalat prosesi	Diskret istehsalat prosesi
Temperatur	50	8
Maddə sərfiyyatı (kütləvi, həcmi)	15	4
Maddə miqdarı (kütlə, həcm)	5	5
Təzyiq	10	4
Səviyyə	6	4
Əmulat sayı	-	25
Uzunluq (ölçülər, vəziyyət, məsafə)	-	25
Zaman	4	15
Maddə tərkibi	4	-
Digər (fiziki –kimyəvi xüsusiyyətlər, gərginlik, cərəyan şiddəti, sürət)	6	10

Təzyiqin, temperaturun,sərfiyyatın və səviyyənin ölçülməsini istiliktexniki ölçmələr kimi adlandırılması qəbul edilmişdir, maddənin tərkibi və fiziki –kimyəvi xüsusiyyətlərinin ölçülməsi –fiziki –kimyəvi ölçmələr, elektrik kəmiyyətlərinin ölçülməsi və elektrik ölçmələri adlandırılır. Beləliklə, kimyəvi –texnoloji proseslər üçün texnoloji ölçmələrə: istilik –texniki, fiziki –kimyəvi və elektrik ölçmələri daxildir.
Temperaturu ancaq dolayı yolla, cismni hansı fiziki xüsusiyyətinin, hansı ki, bir başa ölçülməsi mümkündür, onunla asılılığına əsaslanır. Bunlara aiddir, uzunluq, həcm, sıxlıq, istilik elektrik hərəkət etdirici qüvvə (İEHEQ), elektrik müqaviməti və s. Termometrik xüsusiyyətləri xarakterinə edən maddə -termometrik adlanır.
Müəyyən edilmişdir ki, elə bir termometrik xüsusiyyət yoxdur ki, o temperaturun dəyişməsi ilə xətti olaraq dəyişsin və temperaturun ölçülməsinin geniş intervalında digər faktorlardan asılı olmasın.
Favanqeyt (1715), Reomyur (1776), Selsi (1742) şkalaları qurarkən iki dayaq, yaxud veper nöqtələrindən istifadə etmişlər ki, burada saf maddələrin faza tarazlıqlarından temperaturlar təsəvvüründə olub, mayenin termometrik xüsusiy-yətləri və temperaturları arasındakı xətti əlaqənin olduğunu göstərir.
Selsi, Reomyur və Favanqeyt şkalaları arasındakı nisbəti aşağıdakı kimi təsəvvür etmək olar:

____ _______ ___________
_______ ___________
___________

Maddənin termometrik xüsusiyyətlərindən (mütləq şkala) asılı olmayan temperatur şkalasının yaradılması Kelvinə (1848) məxsusdur. Termodinamik (mütləq) şkala termodinamikanın II qanununa əsaslanmışdır. Bu qanuna uyğun olaraq, Karno qapalışma (əksinə) uyğun olaraq işləyən istilik maşınının faydalı iş əmsalı, ancaq qızdırıcının və soyuducunun temperaturu ilə təyin edilir və maddənin xüsusiyyətindən asılı deyildir. Kelvin temperaturun təyini üçün aşağıdakı bərabərliyin istifadəsi tövsiyyə edilir

_{ } (1)

burada T_q, T_s - uyğun olaraq qızdırıcı və soyuducunun temperaturudur;

Q_q, Q_s - uyğun olaraq qızdırıcı və soyuducunun istilik miqdarı olub,
qızdırıcı işçi maddədən alınan və soyuducunun verdiyi
miqdardır.
Kelvin - suyun üçlü nöqtəsinin termodinamiki temperaturunun 1/273,16 hissəsidir. Termodinamiki temperatura dərəcə selsi ilə də ifadə edilə bilər: t = T -273,15K.
1968 –ci ildə Ölçü və çəkilən üzrə XIII konfransda təkmilləşdirilmiş temperatur şkalası – “beynəlxalq praktiki temperatur şkalası 1968” adı altında qəbul edilmişdir (BPTŞ-68).
BPTŞ -68 bəzi maddələrin tarazlıq vəziyyətlərinə (reper nöqtələrini) əsaslanmaqla- 11 əsas və 27 ikinci dərəcəli reper nöqtələrini, 13,956...3660 K(-259,194....+ 3387⁰C) temperatur diapazonunu əhatə edən bəzi maddələrə əsaslanır. Əsas reper nöqtələrinin temperatur qiymətləri rəqəmlərlə, termodinamiki şkalaya uyğun olmaqla qaz termometrləri ilə təyin edilməklə aşağıdakı cədvəldə verilmişdir (cədvəl 1).
1990-cı ildə bəzi reper nöqtələrinin qiymətlərində korrektələr daxil edilmişdir. Bu ildən etibarən temperatur şkalası BTŞ -90 adlanır.