Telman hüseynov azərbaycan Respublikasının əməkdar iqtisadçısı, iqtisad elml

Telman Huseynov 

 

572

sənəddir; müqavilənin məhsulgöndərmə, alqı-satqı, sığorta və s. kimi 

növləri vardır. 

 MÜQAV LƏ Q YMƏT  – əmtəənin istehsalçısı və istehlakçısı 

arasında müqavilə şərtləri əsasında müəyyən olunur. 

 

N 

 N

ZAMNAMƏ KAP TALI (FONDU) – müəssisə, firma və ya 

cəmiyyətin  nizamnaməsində  qeyd  olunmuş  ilkin  kapitalın  məbləği-

dir; o, təsisçilərin öz səhmlərin satışından əldə olunan pul vəsaitləri 

hesabına formalaşır. 

 «NOU-HAU» – bu və ya digər istehsalın təşkili üçün zəruri olan, 

lakin  patentləşdirilməmiş  elmi-texniki,  istehsal-texnoloji,  maliyyə-

iqtisadi,  idarəetmə  və  kommersiya  əhəmiyyətli  biliklərin,  vərdiş  və 

təcrübələrin məcmusudur. 

 

O 

OL QOPOL YA – az sayda iri firmaların məhsul istehsalında və 

bazarda hökmran mövqeyə malik olmasıdır. 

 

Ö 

ÖZƏLLƏŞD RMƏ  –  əmlakın,  yaşayış  evlərinin,  mənzillərin, 

torpağın, təbii resursların, istehsal vasitələrinin dövlətin mülkiyyətin-

dən  ayrı-ayrı  şəxslərin,  firma  və  müəssisələrin  səhmdar  cəmiyyətlə-

rin mülkiyyətinə – qanunvericiliklə müəyyən olunmuş qaydada – ve-

rilməsi prosesidir.  

 ÖZ  XƏRC N   ÖDƏMƏ  –  bütün  xərclərin  xüsusi  gəlirlər  he-

sabına ödənilməsi mümkünlüyüdür; müəssisələrin əsas təsərrüfatçılıq 

prinsipindən biridir. 

ÖZÜÖDƏMƏ  QAB L YYƏT   –  müəssisə  və  firmanın  təsərrü-

fatçılıq prinsiplərindən biri olub, müəssisənin öz xərclərini öz gəlirləri 

ilə örtə (ödəyə) bilmək qabiliyyətini səciyyələndirən göstəricisidir. 

 

P 

 PATENT  –  ixtiraçıya  dövlətin  müvafiq  orqanı  tərəfindən  onun 

müəllifliyini təsdiq edən və öz ixtirasından yalnız özünün istifadəsinə 

hüquq verən rəsmi sənəddir, şəadətnamədir. 

---

“Firmanın iqtisadiyyatı”na dair məfhum və anlayışların izahlı lüğəti 

 

573

 PENYA – öz öhdəliklərini yerinə yetirməyən tərəfi, borclu tərəfi 

borcunu ödəməsi üçün tətbiq olunan sanksiyadır, cərimədir. 

PƏRAKƏNDƏ  SATIŞ  Q YMƏT   –  ticarət  şəbəkələri,  sahib-

karlar  tərəfindən  əmtəələrin  əhaliyə  satıldığı  qiymətdir;  o,  əmtəənin 

topdan satış qiymətinə ticarət təşkilatlarının mənfəətini (onlara edilən 

güzəşti) əlavə etmək yolu ilə müəyyən olunur. 

PLAN – proqramda göstərilmiş vəzifələrin rəvan, bir qaydada ye-

rinə yetirilməsi üçün işlənib hazırlanmış konkret tədbirlər sistemidir. 

PROQNOZ – perspektiv dövr üçün iqtisadi inkişafın əsas prob-

lemlərinin  həlli  yollarına,  prioritet  sahələrin  inkişaf  istiqamətlərinə, 

strateji  məqsədlərə  nail  olmaq  üçün  zəruri  olan  vəzifələrin  yerinə 

yetirilməsinə  dair  elmi  cəhətdən  əsaslandırılmış  təsəvvür,  mülahizə 

və tövsiyyələrdir. 

PROQRAMA  –  dövlət,  firma,  müəssisə,  təşkilat  tərəfindən 

müəyyən dövr ərzində icrası nəzərdə tutulan təsərrüfat tədbirləri üzrə 

məqsəd və vəzifələrin məcmusudur. 

 

R 

REEKSPORT – bir ölkənin kömrük ərazisinə daxil olan xarici mə-

mulatların yenidən emal etmədən digər xarici ölkəyə təkrar ixracıdır.  

RE NVEST S YALAŞDIRMA – gəlir kimi əldə olunmuş vəsaitin 

(məsələn,  dividendin)  investisiya  qoyuluşuna  yönəldilməsidir;  müəs-

sisənin öz mənfəətini istehsalın genişləndirilməsinə xərcləməsidir. 

 REKLAM  –  müəssisə  və  firmaların  öz  məhsullarının  istehlak 

xüsusiyyətləri və qiymətləri haqqında – onlara olan təlabatı çoxaltmaq 

və onların satışını tezləşdirmək məqsədilə – məlumatlar yaymasıdır. 

REKLAMAS YA  –  keyfiyyətsiz  məhsul  və  ya  öz  öhdəliklərini 

tərəflərdən birinin lazımınca yerinə yetirməməsi səbəbindən digər tə-

rəfin  ona  əsaslandırılmış  etiraz  və  iddiası  haqqında  təqdim  olunan 

kommersiya  sənədidir;  istehsalçıya  ünvanlanan  reklamasiya  məhsu-

lun  keyfiyyəti  və  kəmiyyətindəki  çatışmazlıq,  ödəniş  qaydalarının 

pozulması, onların çatdırılması müddətinə riayət olunmaması səbəb-

lərindən irəli gəlir. 

RENOVAS YA – müəssisədə fiziki və mənəvi cəhətdən köhnəl-

miş, istifadəsi iqtisadi cəhətdən sərfəli olmayan əsas fondların  yeni-

lərilə əvəz edilməsi prosesidir. 

---

Telman Huseynov 

 

574

RENTABELL K – müəssisənin və sahibkarlıq  fəaliyyətinin sə-

mərəliliyini,  gəlirliliyini  xarakterizə  edən  göstəricidir;  o,  mənfəətin 

əsas  fondların  orta  illik  dəyərilə  normalaşdırılan  dövriyyə  fondların 

dəyərinin cəminə bölünməsi yolu ilə hesablanılır.  

RƏQABƏT – məhsul istehsalçıları arasında daha yüksək nəticə-

lər  uğrunda,  bazar  subyektləri  arasında  bəhsləşmədir;  yüksək  mən-

fəət əldə etmək məqsədi ilə satış bazarı uğrunda mübarizədir. 

ROYYALT   – lisenziya razılaşması kontaktı – əsasında xaricdə 

olan aktivləri, məsələn, kəşflər, firma nişanları, patentlər, «nou-hau», 

müəllif hüquqları və digərlərindən istifadəyə görə vaxtaşrı və ödəni-

lən lisenziya haqqıdır. 

 

S 

SAH BKARLIQ  – insanların təşəbbüskar, sərbəst, qanunverici-

lik əsasında cəmiyyətin maddi nemət və xidmətlərə ehtiyaclarını ödə-

mək üçün ixtisaslaşan, məqsədi mənfəət əldə etmək olan təsərrüfatçı-

lıq fəaliyyətidir. 

SANAS YA  –  müəssisə  və  firmaların  müflisləşməsinin  qarşısını 

almaq və ya onların rəqabətqabiliyyətinin yaxşılaşdırılması üçün həya-

ta keçirilən maliyyə-iqtisadi və texniki-təşkilati tədbirlər sistemidir. 

SATICI BAZARI – bazarda tələbin təklifə nisbətən üstünlük təş-

kil etdiyi situasiyadır; belə bir vəziyyət istehsalçı müəssisə və firma-

ların öz istehsallarını genişləndirmək üçün obyektiv stimul yaradır.  

SƏHMDAR  CƏM YYƏT   –  özünün  təsərrüfat  fəaliyyətini  hə-

yata keçirmək və mənfəət əldə etmək məqsədilə Nizamnamə fondu-

nu  səhm  buraxmaq  yolu  ilə  formalaşdıran  fiziki  və  (və  ya)  hüquqi 

şəxslərin könüllü sazişi əsasında təsis olunan müəssisədir.  

SƏMƏRƏ  –  hər  hansı  təsərrüfat  tədbirinin  nəticələrinin  həyata 

keçirilməsi ilə əlaqədar çəkilmiş xərclərin səbəb olduğu nəticədir; o, 

mütləq kəmiyyətdir və onun vasitəsilə iqtisadi səmərəliliyi – xərclə-

rin miqyası haqqında təsəvvür yarada bilmədiyindən – qiymətləndir-

mək mümkün deyil. 

SƏMƏRƏL L K MEYARI – təsərrüfat fəaliyyətinin verdiyi nə-

ticələrdən  eləsidir  ki,  o,  onun  (fəaliyyətin)  iqtisadi  əhəmiyyətini  di-

gərləri ilə müqaisədə daha ətraflı və dolğun qiymətləndirməyə imkan 

verir. 

---