“Firmanın iqtisadiyyatı”na dair məfhum və anlayışların izahlı lüğəti
563
verməklə fəaliyyətini həyata keçirməkdə ona yardımçı olan iri fir-
madır.
FRANÇAYZ NQ – iri və kiçik sahibkarlığın qarşılıqlı fayda-
lanmalarına əsaslanan əməkdaşlıq münasibətləridir.
G
GER YƏ XRAC – idxal edilməzdən əvvəl emal olunmamış
əmtəələrin geriyə, xaricə çxarılması.
GƏ LƏ CƏ K DÖVRÜN XƏ RCLƏ R – müəssisə tərəfindən cari
ildə çəkilən lakin, məhsulun maya dəyərinə növbəti aylarda və ya
ildə əlavə ediləcək xərclərdir.
GƏL R – təsərrüfat fəaliyyətinin nəticəsi kimi, ayrı-ayrı şəxs-
lərin, müəssisələrin və dövlətin əldə etdikləri pul vəsatidir; müəssisə-
nin gəliri onun məhsul istehsalı və satışından, iş görməkdən, xidmət
göstərməkdən əldə etdiyi pul vəsaiti realizə olunmasına çəkdiyi xərc-
lərin fərqidir.
GÖMRÜK RÜSUMU – dövlətin milli sərhəddindən keçirilən
əmtələrə gömrük tarifi ödənişlərinə müvafiq olaraq gömrük orqanları
tərəfindən alınan vergidir.
GÖMRÜK TAR F – dövlət sərhədlərindən idxal və ixrac olu-
nan məhsullara görə sistemləşdirilmiş əmtəə qrupları üzrə kömrük
ödənişlərinin siyahısıdır..
H
HESABLAŞMA HESABI (BANK HESABI) – müəssisənin və
təşkilatların bankda özlərinin sərbəst pul vəsaitlərini saxlamaq və ca-
ri xərcləri nağd və qeyri-nağd formada həyata keçirmək üçün açılan
hesabıdır.
HÜQUQ ŞƏ XS – qanunvericiliyə müvafiq olaraq, sərbəst səla-
hiyyət və öhdəlik daşıyıcısı qismində çıxış edən, bankda hesablaşma
hesabı və gerbli möhrü olan təşkilat, müəssisə və firmalardır.
X
XAL S MƏ HSUL – müəssisə, firma və ya sahənin iqtisadi fəaliy-
yətinin nəticələrini xarakterizə edən göstəricidir; o, illik ümumi
məhsuldan maddi məsrəfləri çıxmaqla hesablanılır; özünün iqtisadi
Telman Huseynov
564
məzmununa görə xalis məhsul ölkənin milli gəliri ilə anoloq təşkil
edir; maddi istehsal sahəsində müəssisə və firmalarda istehsal olunan
xalis məhsulun məcmuu ölkənin milli gəlirini formalaşdırır.
XAR C T CARƏT S YASƏT – daxili bazarın qorunmasına və
ya xarici ticarətin inkişafının stimullaşdırılmasına, onun strukturunun və
əmtəə axınının istiqamətinin dəyişdirilməsinə istiqamətləndirilmiş-
yönəldilmiş tədbirlər sistemi; beynəlxalq ticarətin tənzimlənməsinin iki
sistemi – proteksionizm və azad ticarət – mövcuddurlar.
XƏRCLƏR – məhsulun istehsalı və tədavülü prosesində müxtəlif
növ iqtisadi resursların istifadəsi ilə şərtlənən pul formasındakı məsrəf-
lərdir; müəssisə və firmalarda xərclərin sabit, dəyişən, tam (ümumi),
istehsal, tədavül və son hədd xərc növlərini bir-birindən fərqləndirirlər.
CARƏ – əmlakın müqavilə əsasında, başqasına istifadəyə verən
tərəfindən icarədara təsərrüfat və ya digər fəaliyyət üçün əvəzi-haqqı
ödənilməklə, razılaşdırılmış müddətə başqasına istifadə üçün veilməsi-
dir; torpaq, yaşayış və qeyri-yaşayış binaları, istehsal və ticarət müəs-
sisələri, müvəqqəti istifadə olunmayan avadanlıq və nəqliyyat vasitə-
lərinin icarəyə verilməsi daha geniş yayılmışdır; icarəyə verən öz
əmlakı üzərində mülkiyyət hüququnu itirmir.
CARƏ HAQQI – tərəflər arasında razılaşdırılmış müqavilə əsasın-
da icarəyə verilən əmlakdan istifadə müqabilində, nəzərdə tutulan məb-
ləğin icarəçi tərəfindən icarədara ödənən illik və ya aylıq məbləğdir.
CARƏDAR – öz əmlakını yerli və xarici ölkələrin fiziki və
hüquqi şəxslərinə istifadəyə verən mülkiyyətçilərdir.
CARƏ Ç – əmlakı icarəyə götürən yerli və əcnəbi ölkələrin fi-
ziki və hüquqi şəxsləridir.
DXAL – hər hansı bir ölkənin daxili bazarında əmtəələrə, xid-
mətlərə, qiymətli kağızlara, texnologiyaya, investisiya və s. Tələbatı
ödəmək üçün digər ölkələrdən həmin növ resursların gətirilməsidir.
XRAC – əmtəələrin satış məqsədilə əcnəbi ölkəyə (ölkələrə) çı-
xarılmasıdır.
XT SASLAŞ MA – konstruktiv qurluşuna və hazırlanma texno-
logiyasına görə oxşar, tətbiq sahəsi məhdud və istehsalı uzun dövr
təkrarlanan məhsul istehsalının bir müəssisədə təmərküzləşməsidir.
“Firmanın iqtisadiyyatı”na dair məfhum və anlayışların izahlı lüğəti
565
QT SAD YYAT – insanların çox geniş miqyaslı fəaliyyət gös-
tərə bildiyi və onların maddi və sosial ehtiyaclarını təmin edən yega-
nə təsərrüfat sferasıdır.
QT SAD SƏMƏRƏL L K – nisbi kəmiyyət olub, istehsal
fəaliyyətinin iqtisadi nəticəsi ilə, səmərəsi ilə həmin fəaliyyətlə əla-
qədar olan xərclərin müqaisəsi yolu ilə müəyyən olunur; iqtisadiy-
yatın bütün «mərtəbə»lərində hesablanması çox vacibdir.
ND KAT V PLANLAŞ DIRMA – sosial-iqtisadi inkişafın proq-
nozlaşdırılması, seçilmiş prioritetlər üçün zəruri olan iqtisadi şəraitin
yaradılmasının elmi cəhətdən əsaslandırılması, iqtisadi təhlil etmək və
qiymətləndirmək üçün meyar və göstəricilər sisteminin işlənib hazır-
lanması və məlumatlar bankının yaradılması funksiyalarını həyata ke-
çirən tövsiyyə xarakterli planların tərtibidir.
NFLYAS YA – təklif edilən əmtəə kütləsilə müqaisədə tədavül
sferasında pul kütləsinin həddən artıq çoxalması nəticəsində əmtəə
və xidmətlərin qiymətlərinin yüksəlməsilə əlaqədar olaraq milli
valyutanın məzənnəsinin aşağı düşməsidir.
NVEST S YA – gəlir (mənfəət) və ya sosial səmərə əldə etmək
məqsədi ilə sahibkarlıq və digər fəaliyyət növləri üzrə uzun müddətli
əsaslı vəsait qoyuluşudur.
NVEST S YA BANKI – iqtisadiyyatın müxtəlif sahələrinin
maliyyələşdirilməsi və uzunmüddətli kreditləşdirmə ilə məşğul olan
bank müəssisəsi.
NVESTOR – mənfəət almaq məqsədilə investisiya layihələrinə
uzun müddətli əsaslı vəsait qoyuluşunu həyata keçirən dövlət, təşki-
lat və sahibkardır – fiziki və ya hüquqi şəxsdir.
NVENTAR – müəssisə və təşkilatlarda istifadə olunan istehsal
alətləri, təsərrüfat əşyaları və müxtəlif ləvazimatlardır; bunların möv-
cudluğunu və yaralılıq vəziyyətini yoxlamaq üçün vaxtaşırı ünventar-
laşdırma adlanan tədbir həyata keçirilir.
NVOYS – idxal olunan məhsulun dəyərini təsdiqləyən və göm-
rük orqanlarına təqdim edilən sənəddir.
NFRASTRUKTURA – istehsal və qeyri-istehsal (ticarət,sosial
və s.) təyinatlı firmalara, onların normal fəaliyyətini təmin etmək
məqsədilə, xidmət göstərən müəssisə və təşkilatların məcmusudur;
praktikada istehsal və sosial infrastrukturları fərqləndirirlər.
Dostları ilə paylaş: |