Tebranishlar va to‘lqinlar I bob. Mexanik tebranishlar takrorlanadigan harakat
Yüklə 0,88 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 1-§. PRUJINAGA MAHKAMLANGAN JISMNING TEBRANISHI
| TEBRANISHLAR VA TO‘LQINLAR I bob. MEXANIK TEBRANISHLAR TAKRORLANADIGAN HARAKAT Tebranma harakatlar yoki oddiyroq qilib aytganda, tebranishlar deb ataladigan o‘ziga xos harakatlar hammaga ma’lum. Bunday harakatlar bizni qurshab olgan atrof- muhitda keng tarqalgan. Shamol paytida daraxt shoxlari, vertikal holatdan chetga og‘dirilgan arg‘imchoq, harakatlanayotgan ressorli vagonlar va hokazolar tebranadi. Aylana bo‘ylab tekis harakatlanayotgan jismning x va y koordinatalari vaqt o‘tishi bilan shunday o‘zgaradiki, bu koordinatalar qiymati davriy ravishda takrorlanadi, yoki boshqacha aytganda, tebranadi. Prujinaga osilgan jismni vertikal yo‘nalishda turtib yuborilsa, u tebranma harakatga kelishi (agar turtki berilmasa, u o‘zining tinch holatini saqlashi) mumkin. Tebranma harakatlana oladigan (tebranma harakatga kelmasligi ham mumkin) har qanday sistema tebranish sistemasi deb ataladi. Prujinaga mahkamlangan jism shunday sistemalardan biriga misol bo‘la oladi. Biz shunday sistemaning tebranma harakati bilan tanishamiz. 1-§. PRUJINAGA MAHKAMLANGAN JISMNING TEBRANISHI 1- a rasmda prujina va unga mahkamlangan jism ko‘rsatilgan. Prujina hozircha deformatsiyalanmagan (siqilgan ham, cho‘zilgan ham emas), jismga elastiklik kuchi ta’sir etmayapti. Jism bilan tayanch orasidagi ishqalanish kuchi juda kichik (nolga teng) deb hisoblaymiz. Og‘irlik kuchi tayanchning reaksiya kuchi bilan muvozanatlashgan va shuning uchun sistema muvozanat holatda turibdi. x koordinata o‘qini tayanch bo‘ylab yo‘naltiramiz, sanoq boshi sifatida esa muvozanat holatda bo‘lgan jismning x o‘qdagi massa markazi o‘rnini belgilovchi nuqtani ( 0 x = ) qabul qilamiz. Jismni muvozanat holatdan chapga biror A masofaga siljitamiz (1- b rasm). Bunda prujina siqiladi va jismga o‘ng tomonga yo‘nalgan elastiklik kuchi ta’sir etadi. Agar jism va prujina qo‘yib yuborilsa, u muvozanat holatgacha o‘ng tomonga yo‘nalgan tezlanish bilan harakatlanadi. Biroq jism mazkur holatda to‘xtab qolmaydi, balki inertligi tufayli uning harakati o‘ng tomonga qarab davom etadi. Endi prujina cho‘zilgan, jismga chap tomonga yo‘nalgan kuch ta’sir etadi, bunda jism bir on to‘xtashdan so‘ng yana chap tomonga qarab harakatlana boshlaydi, bu masofa ham A ga teng (1- c rasm). Natijada jism yana muvozanat holat orqali o‘tadi (endi o‘ngdan chap tomonga qarab) va yana A masofa chetga chiqadi, ya’ni o‘z harakatini boshlagan nuqtaga qaytadi (1- d rasm). Bitta tebranish tugaydi va hamma jixatdan unga o‘xshash navbatdagi tebranish boshlanadi. 2 Tebranayotgan jism traektoriyasining istalgan nuqtasida elastiklik kuchi muvozanat holat tomonga, ya’ni og‘ish yo‘nalishiga qarshi yo‘nalganligi ko‘rinib turibdi. Elastiklik kuchi og‘ish x ga proporsional bo‘lib, uning x o‘qqa proeksiyasi: ( ) el x F kx = − . Jismning muvozanat holatdan og‘ishi siljish deb ataladi. Siljishga mutanosib (proporsional) va unga qarama-qarshi yo‘nalgan kuch ta’siri ostida sodir bo‘ladigan mexanik tebranishlar garmonik tebranishlar deb ataladi. Yüklə 0,88 Mb. Dostları ilə paylaş:
|