T. C. Tarim ve köYİŞleri bakanliği koruma ve Kontrol Genel Müdürlüğü avian influenza(tavuk vebasi) acil eylem plani

6. UZMAN GRUBU

6.1. Ulusal Uzman Grubu:

Ulusal uzman grubu “huzur zamanı”nda-hastalık bulunmadığı zamanda mevcuttur. Grup, AI’nin klinik belirtilerine, epidemiyolojisine ve bir hastalık salgınından korunma ve salgının yok edilmesi için geçerli metotlara ilişkin beceri ve teknik bilgiye sahiptir.

Konu ile ilgili bilgi ve ekspertizi güncel tutmak için uygun düzenlemeler mevcuttur. Buna Uzman Grubunun eğitimi ve düzenli eğitim kursları dahildir.

Grup:

• URL’dan 2 AI uzmanı.

• MVKAE’den 1 genel virolog

• KKGM’den 1 epidemiyolog

• KKGM’den karkas tasfiyesi konusunda 1 uzman

• MVKAE’den 1 patolog’tan oluşur.

AI şüphesi bildirimi durumunda UHKM tarafından Ulusal Uzman Grubu derhal uyarılır. Grubun görevleri şunlardır:

• Klinik tablo ve epidemiyolojik durumu değerlendirmek,

• AI teşhisi için ihtiyaç duyulan numune alma ve analizler konusunda gerekli tavsiyelerde bulunmak,

• Alınması gerekli ilave tedbirler konusunda tavsiyelerde bulunmak,

Bir AI salgını durumunda Ulusal Uzman Grubu şunlardan sorumlu olacaktır:

(a) (i) Enfeksiyonunun kaynağını,
(ii) Enfeksiyona neden olan faktörün ortaya çıkış tarihini,
(iii) Hastalığın muhtemel yayılışını,

belirlemek için gerekli verileri toplamak amacıyla en azından endeks kayıtları üzerinden ve gerekiyorsa yerinde klinik tablonun bir değerlendirmesi ve epidemiyolojik soruşturmanın bir analizini yapmak,

(b) UHKM’ne rapor vermek,
(c) Uygulanacak tarama, örnekleme, test işlemleri, kontrol ve diğer önlemler ile işletmeler veya kurulu mekanlar ve acil aşılama ile ilgili biyogüvenlik tedbirlerine ilişkin tavsiyeler dahil uygulanacak strateji konusunda tavsiyede bulunmak,
(d) Epidemiyolojik soruşturmanın takip ve kılavuzluğunu yapmak,
(e) Epidemiyolojik verileri coğrafi, meteorolojik ve diğer gerekli bilgilerle desteklemek,
(f) Epidemiyolojik verileri analiz etmek ve düzenli aralıklarla risk değerlendirmeleri yapmak,
(g) Hayvan karkaslarının ve hayvansal atıkların çevreye zararlı etkisini en aza indirecek şekilde işlem görmelerinin sağlanmasında yardımcı olmak.

• Ulusal hastalık durumunu ve farklı hayvan hareketlerinden kaynaklanabilecek riskleri değerlendirmek,

• Hastalık çıkışını ve yayılmasını önlemek amacı ile geçici ve kalıcı tavsiyelerde bulunmak,

• Farklı hareket tipleri için gerekli ilave tedbirler konusunda UHKM’ne tavisyelerde bulunmak,

• 
  Gelişmelere paralel olarak hareket kontrollerini gözden geçirmek ve UHKM’ne güncel tavsiyelerde bulunmak,
  

• 
  Durumun iyiye gitmesi sürecinde kontrollerin gevşetilmesi ve zaman planı konusunda tavsiyelerde bulunmak,
  

• 
  Hayvanlarla ve/veya tarımsal alanlarla doğrudan ya da dolaylı temasla ilgili olabilecek çeşitli faaliyetlere ilişkin uygulama kurallarını ve protokolleri değerlendirmek ve UHKM’ne tavsiyelerde bulunmak,
  

6.2. Yerel Uzman Grubu
AI teyit edildiğinde YHKM bünyesinde bir Yerel Uzman Grubu oluşturulur.
Grup:

• 
  Bölge VKAE’nden 1 epidemiyoloji uzmanı
  
• 
  TKBİM’nden 2 veteriner hekim
  
• 
  TKBİM’nden1 teknik ve 1 idari personel’den teşekkül eder.
  

1

Grubun rolü:

• 
  Şüpheli vakalarda söz konusu sahaya gitmek,
  
• 
  Hastalığın muhtemel kaynağını ve yayılışını araştırmak,
  
• 
  İşletmelerdeki muhtemel enfeksiyon süresinin tahmini,
  
• 
  Enfekte işletmelerin durumu, hastalığa karşı hassas olanlar ile diğer canlı hayvanların sayı ve türleri ile yetiştirme şeklinin belirlenmesi,
  
• 
  Işletmenin büyüklüğü, yeri , diğer işletmelerle ve kamu yolları vs. ile ilişkisinin belirlenmesi
  
• 
  Risk değerlendirmesi yapmak ve temas edilen/edilecek işletmeleri kategorize etmek,
  
• 
  Örnek toplamak ve göndermek,
  
• 
  Ulusal Uzman Grubundan uzmanlarla irtibat kurmak ve gerektiğinde onları araştırma için davet etmek,
  
• 
  Gözlem/tetkik ve epidemiyoloji raporlarını incelemek ve değerlendirmek,
  
• 
  YHKM, UHKM ve Ulusal Uzman Grubuna rapor ve tavsiyeleri iletmek,
  
• 
  Koruyucu kesim ve/veya itlafla ilgili olarak YHKM’ne tavsiyelerde bulunmak,
  
• 
  KB ve GB sınırları ve diğer kontrol tedbirleri hakkında tavsiyelerde bulunmak.
  

7. KAYNAKLAR (Personel, Laboratuar, Ekipman)
7.1. Bir AI salgını sırasında çok sayıda personel ve ekipmanın YHKM’ne sevk edilmesi gerekecektir. Bu konu TKB’nin Personel Genel Müdürlüğü ve/veya KKGM’nün sorumluluğunda olacaktır. Gerektiğinde salgın çıkmayan diğer illerden personel temin edilebilir ve özel hekim yetkilendirilerek görevlendirilir.
7.2. UHKM herhangi bir AI salgını vuku bulması durumunda göreve çağırabileceği veteriner personelin bir listesini muhafaza edecektir.
7.3. URL, AI için numune alınması, numunelerin nakil için ambalajlanması ve URL’ye gönderilecek numunelerin nakil işlemleri konularında tecrübeli laboratuar personelinin bir listesini bulunduracaktır.

8. UYGULAMA KILAVUZU

8.1. GİRİŞ

1. 
   Tanım
   

Avian influenza, tavuk, hindi, gine tavuğu ve diğer kanatlı türlerinin ve özellikle göçmen su kuşlarının hafif ve hatta asemptomatik enfeksiyondan akut ve öldürücü boyuta kadar değişen viral etiyolojiye sahip bir hastalıktır.
8.1.2. Etiyoloji

Avian influenza virusları Orthomyxoviridae ailesinin A tipi virusları içersinde yer alır. Tip A influenza virusları serolojik olarak 15 hemaglütinin (H1-H15) ve 9 nörominidaz (N1-N9) alt tipinde kategorize edilirler. Her virüsün görünür şekilde herhangi bir kombinasyon içinde bulunabilen bir HA ve bir nörominidaz antijeni vardır. Avian influenza tip A viruslarının alt tiplerinin muhtemel kombinasyonlarının çoğunluğu kanatlı türlerinden izole edilmiştir. Bugüne kadar yalnızca H5 ve H7 alt tiplerinin hastalığa karşı hassas türlerde YPAI’ye neden oldukları gösterilmiştir, ancak H5 ve H7 vıruslarının tamamı virülent değildir.

8.1.3. Epidemiyoloji

Dünya üzerinde yayılışı

AI virusları dünya üzerinde hindi, tavuk, beç tavuğu, bıldırcın, keklik, sülün, kaz, ördek gibi bir çok evcil kanatlılarda ve yabani türlerde yaygın olarak bulunmaktadır.

AI virusları ekseriya dünyanın heryerinde sağlıklı görünüşlü göçmen su kuşları, kıyı kuşları ve deniz kuşlarında görülmektedir. YPAI A viruslarının H5 ve H7 alt tipleri Avrupada ve diğer yerlerde zaman zaman serbest yaşayan kanatlılardan izole edilmiştir. YPAI nedeniyle çıkan salgınlar 1983-84 yıllarında ABD’de Pensilvanya bölgesinde kaydedilmiştir.
Hastalık son yıllarda; 1997 yılında Çin’de, 2000 yılında İtalya’da, 2001 yılında Honduras’ta, 2002 yılında ABD(Virginia, Kuzey Carolina, Connecticut) ve Şili’de, 2003 yılında Hollanda, Belçika, Almanya ve Güney Kore’de, 2004 yılında Güney Afrika, Honduras, Endonezya, Honkong, Kamboçya, Laos, Malezya, Pakistan, Şili, Tayland, Tayvan, Vietnam’da, 2005 yılında ise Moğalistan, Kazakistan, Rusya Federasyonunda ve Türkiye’de çıkmıştır. Yaygınlığı hakkında detaylı bilgi için World Animal Health ve OİE bültenlerinin son yayınlarına bakılabilir.

Türkiye deki son durum

Ülkemizde AI hastalığı ilk kez 07 Ekim 2005 tarihinde tespit edilmiştir.(?)

AI virüsünün Türkiye’ye girişi ile ilgili risk değerlendirmesi

• 
  AI enfeksiyonunun problem teşkil ettiği ülkelerden enfekte canlı kanatlıların ya da ürünlerin yasal ya da yasa dışı yollarla ithalatı
  
• 
  Enfekte kanatlıların hareketleri
  
• 
  Canlı kanatlı pazarları
  

• 
  Göç yolları
  
• 
  Yaban hayatı
  
• 
  Doğa parkları ve göller
  
• 
  Su kuşlarının dışkıları ile kontamine olmuş su birikintisi ve dereler
  

• 
  Köy hayvanları
  

Epidemiyolojik mülahazalar

1. Hastalığa karşı hassas türler

AI virüsü hemen bütün ticari evcil ve yabani kanatlı türlerinde etkilidir... Maymun, domuz, ferret, at ve sığırlarda, foklarda ve balinalardan enfeksiyonlar bildirilmiştir; tavuklardan kaynaklanan ve insanlar için öldürücü olan virüs suşunun görülmesi 1997 yılında Hong Kong’tan bildirilmiştir.


2.Virüsün Dayanıklılığı

Çevrede: Influenza virusları çevresel ortamda ve özellikle serin ve nemli koşullarda uzun zaman sürelerinde canlılıklarını korurlar. Dışkı materyalinde enfektivite 4 ⁰C’de 30-35 gün, 20 ⁰C’de 7 gün sure ile muhafaza edilmiştir. Influenza virusları çok fazla su kuşlarının bulunduğu göllerden ve havuz sularından izole edilmiştir.

Konakçıda (hastalığın patogenezi dahil): AI virusları tavuklar için olduğu kadar diğer türler için de çok çeşitli virulens özelliği göstermektedir. YPAI, gallinaseöz kanatlı türlerinde solunum ve mide barsak ve/veya sinirsel belirtilerin görüldüğü yüksek oranda mortaliteye neden olabilen son derece bulaşıcı ve genelleşmiş viral bir hastalıktır. Diğer kanatlı türlerinde YPAI virüs enfeksiyonu klinik olarak belirtisiz özellikten son derece öldürücü özelliğe kadar değişen aralıkta meydana gelebilir. Su kuşları ve deniz kuşları gibi yabani su kanatlıları AI virüsünün önemli rezervuarları olarak bilinmektedirler ancak bu hayvanlar enfeksiyonun klinik belirtilerini çok seyrek olarak gösterirler.
Hastalığın klinik belirtileri virüsün solunum kanalında replikasyonu ve bunu müteakip iç organlarda ve beyinde sistemik replikasyonu sonucunda meydana gelir. Nonpatojenik virüs suşları yalnızca solunum ve barsak kanalı yüzeyinde replikasyon gösterirler.

Karkaslar: AI virüsü karkaslarda ortam sıcaklıklarında yalnızca birkaç gün canlılığını koruyabilirken buzdolabı sıcaklıklarında 23 güne kadar canlı kalır. Viremik safhada işlenen kuşlar virüs içeren kanları veya dışkı materyali ile diğer karkasları bulaştırırlar. Paketleme ve depolama sırasında oluşabilen damlama da enfekte karkaslardan kontamine olmuş olmaları ihtimalinden dolayı önemlidir.

Et ürünleri: Virüs kanatlı et ürünlerinde canlı kalabilir. Pişirilmiş tavuk için inaktivasyon süresi hakkında virüs suşlarına göre farklılıklar bulunmuştur. Pişirilmiş tavuk etinde AI viruslarıni öldürdüğü kabul edilen minimum sıcaklıklar;

• 
  70 ⁰C’de en az 30 dakika;
  
• 
  75 ⁰C’de en az 5 dakika veya,
  
• 
  80 ⁰C’de en az 1 dakika
  

Yemeklik yumurta ve yumurta ürünleri: Şiddetli şekilde etkilenen kanatlıların yumurtlamalarının durmasına karşılık salgının erken dönemlerinde yumurtlanan yumurtalar albuminde, sarıda ve/veya yüzeyde AI virüsü içerebilir. Virüs çatlak ya da sağlam kabuktan geçebilir, ya da daha önemlisi yumurta kaplarını bulaştırabilir. Yumurtalarda ve viyollerde canlı kalma süreleri geniş çapta yayılma için yeterli olmaktadır. Yumurta pulpu ürünleri diğer bir virüs kaynağıdır.


Döllenmiş yumurtalar: AI virüsü enfekte damızlık tavukların yumurtladığı yumurtalardan izole edilmiştir.

Kanatlı yan ürünleri :Kanatlı sakadat unu ve evde beslenen hayvan yemleri genellikle 100⁰C’nin üzerinde birkaç dakikadan bir saatten fazlasına kadar ısıtılmaktadır ve bu da AI virüsünü öldürmek için yeterlidir. Ancak eğer bu işlemler usulüne uygun olarak yapılmamış veya pişirilmiş ürün daha sonra işlenmemiş ürün tarafından kontamine edilmişse, AI virüsü yan ürünlerde birkaç hafta canlı kalabilmektedir.
Atık ürünler: AI virüsünün atık ürünlerde canlı kalma potansiyeli mevcuttur ve hareket öncesinde ürünler uygun işlmlere tabi tutulmadığı takdirde virüs bu ürünlerin naklinde kullanılan araçlarla çevreye yayılabilir.

8.1.4. Hastalığın yayılması
AI vırüslarının bütün suşları kanatlılar için yüksek yayılma özelliğinde değildir, yüksek ve düşük virulensli virüsler düşük yayılma özelliğine sahip olabilir, fakat sürüler yoluyla geçiş sonrası konakçı için taşıyıcılık kadar patojenite de sahada artış gösterebilir.
Yabani kuşlar: Göçmen su kuşları ile doğrudan ya da dolaylı temas kanatlılar için en önemli enfeksiyon kaynağıdır.
Canlı kanatlılar: Kanatlılar arasında yayılabilirlik AI virüs suşları arasında çok büyük farklılıklar sergilemektedir. Dışkı ve solunum salgıları ile temas önemli olurken hava yolu ile yayılma önemli görülmemektedir. Saha salgınlarının direkt yayılma mı yoksa kişi ve araç gereçler yolu ile ikincil yayılma mı olduğu konusu karmaşıklık arz etmektedir.
Yumurtalar: AI virüsünün yayılma potansiyelinin olduğunu gösterir şekilde yumurta kabuğunda ve yumurta sarısı ve albuminde tespit edilmesine rağmen enfekte yumurtalar yolu ile dikey bulaşma ispat edilebilmiş değildir. Embriyo gelişiminin erken döneminde optimal kuluçka sıcaklıkları 37.2 - 37.7 ⁰C AI virüsü için öldürücü olabilir, ya da enfekte embriyolar kuluçka esnasında virüs tarafından öldürülebilirler. Kuluçka sürecinde virüsün kalıcılığı yumurta kabuğu kontaminasyonuyla yüksek bir olasılıktır.
Araç gereçler: AI uzun mesafelere kuş kafesleri, peletler, yumurta doldurulan tepsiler, gübre yem bulaşık giysilerle, ekipman ve taşıtlarla süratli bir şekilde yayılabilmektedir.
İnsanlar: Enfekte işletmelere giriş ve çıkışlarda, enfekte dışkı yada solunum yolu sekresyonları ile kontamine araç, ekipman, personel ve yem malzemelerinin hareketlerinde görevli insanlar etkenin taşınmasında rol oynayabilirler.
Diğer taşıyıcılar: Omurgasızların yayılmanın epizootikler arası devamında rol oynadığına ilişkin herhangi bir bulgu mevcut değildir. Ancak düşük öneme sahip olmakla birlikte, omurgasız ya da omurgalı taşıyıcılarla mekanik taşınma ihtimali mevcuttur.

8.1.5. Hastalık Seyri

Virüsün önceden temiz olan bir sürüye, bölgeye ya da ülkeye girmesinin hızlı bir şekilde yayılma gösteren yüksek morbidite ve ölümlülük oranına sahip salgına yol açması olasıdır.

1. Sonuçlar
a) Halk Sağlığı
Avian İnfluenza virüsünün, genetik materyalindeki değişiklikle (mutasyonla) insanlara yönelik olarak da hastalık yapıcı nitelik kazanabileceği ve salgınlara yol açabileceği ifade edilen bilgiler arasındadır. İnsandan insana bulaşmanın olmadığı virüsün, mutasyonla insandan insana bulaşma özelliğine de sahip olabileceği belirtilmektedir.

H5N1 YPAI zoonotik bir hastalıktır. İnsanlar enfekte kuşlarla yakın temas ve yoğun şekilde YPAI virusları ile kontamine ortamlarda çalışma youluyla (enfekte kanatlıların kesimi, enfekte barınakların temizlik işlerinde çalışan kişiler) enfeksiyona yakalanabilirler. Enfeksiyon et ve yumurta gibi kanatlı ürünlerinin muamele edilmesi ya da tüketilmesi ile yayılmaz. Influenza vıruslarının kanatlılar içindeki dönüşümünün azaltılması ve eliminasyonunun sağlanması için acil tedbirler alınması tavsiye edilmektedir.

Hastalıkta önemli olan korunma önlemleridir. Bunun için kanatlı çiftliklerinde çalışanların hijyen kurallarına uymaları, eldiven ve maske gibi ekipmanlarla gerekli diğer korunma önlemlerini almaları sağlanmalı ve bu kişilerin bilgilendirilmesi ve bilinçlendirilmesi konusunda hassasiyet gösterilmelidir. Ayrıca, gerektiğinde virüslere etkili ilaçlarla korunma yoluna gidilebilir.

b) Sosyo-ekonomik

Başlıca kayıplar yüksek oranda mortalite ile yumurta ve et üretimindeki azalma ve verimlilik düşüşünden kaynaklanan kayıplardır. Salgını yok etme politikasına bağlı olarak uzayan süreler nedeniyle daha başka kayıplar da söz konusu olabilir. Ürün akışındaki aksaklıklar ve azalan tüketim, salgının kontrol altına alınabilmesi için gerekli süreye bağlı olarak çiftliklerde, hizmet sektöründe ve ilgili endüstrilerde iş kayıplarına neden olabilir. Küçük bir salgında dahi ensdüstrinin yer değiştirmesi normal pazarlama şekillerinin değişikliği söz konusudur. Büyük ebeveyn ve temel nitelikteki sürülerde çok değerli genetik kayıp oluşabilir. Salgın teyit edildiğinde ihracat pazarları kapanabilir, fakat bu süreç hastalıklı mıntıka politikası uygulanarak kısaltılabilir. Bir mıntıka politikasının uygulanması halinde, uygulamaya konması ve sıkı şekilde yürütülmesi gerekli olan yok etme (kökünü kazıma) stratejisi ve hareket kontrolleri yetiştirme programları ve yumurta, tavuk, kanatlı, piliç, hindi ve et kanatlılarının satışı dahil bir çok endüstri uygulamalarının şiddetli şekilde aksaması sonucunu doğuracaktır. Çeşitli malların pazarlama sürelerinin ötesindeki gecikmeler önemli üretim maliyet artışlarına ve kısa zaman içinde kayıplara yol açabilir ve salgınlara doğrudan maruz kalmayan üreticileri arz kaybı ve aksaklıkları nedeniyle kayba uğratabilir.

Ev hayvanları mağazaları, kuşhaneler ve kuş satıcıları da hareket kontrollerinden olumsuz etkilenebilir.

8.2. TEŞHİS

8.2.1. Klinik Belirtiler

İnkübasyon periyodu 3-5 gündür. Klinik bulgular; iştahsızlık, şiddetli depresyon, yumurta veriminde ani düşme, yüzde ödem, ibik ve sakallarda siyanoz ve şişkinlik. Seröz mukozalarda peteşiyel kanamalar ve ani ölümler görülür.

8.2.2. İnkübasyon periyodu
YPAI’de inkübasyon periyotları son derece değişkendir, birkaç saatten 2-3 güne kadar değişebilir. OIE Kodunda düzenleyici amaçlar için maksimum inkübasyon periyodu olarak 21 gün verilmektedir.

8.2.3. Klinik teşhis

a) Semptomlar

• 
  Şiddetli depresyon, iştahsızlık
  
• 
  Yumurta veriminde önemli düşüş
  
• 
  Şişkin ve siyanotik ibik ve gerdan ile birlikte yüzde ödem oluşması
  

• 
  İç zar (membran) yüzeylerde peteşiyal kanamalar
  

• 
  Ani ölümler (mortalite %100’e ulaşabilir)