Süt siğiri yetiŞTİRİCİLİĞİnde zoonozlarin kontrolü

Brusellozis veya inişli çıkışlı ateş (humma), Brucella bakterisinin çeşitli türleri tarafından meydana getirilir. Brusellozis, aşılanmamış sığırlar, enfeksiyon etkenlerine maruz kaldıkları zaman, gebeliği son üçte birinde yavru atmalara neden olurlar. Gebeliğin bu kritik dönemi boyunca maruz kaldıklarında sığırların % 80 inden fazlasının yavru atacağı belirtilmiştir. Bu organizmalar, müköz membranlar (dişetleri, gözkapakları ve burun içleri) vasıtasıyla vücuda girerler ve plasentanın yangısına neden olabilirler. Yavru atmalar, enfeksiyonu takip eden 2 hafta ile 5 ay arasında meydana gelebilir. Fötus, eğer enfeksiyondan sonra bozulup atılmamışsa veya akut olarak atılmamışsa normal görülebilir. Gebelik ölü doğum veya zayıf buzağı ile sona erebilir. Bunu sıklıkla plasentanın atılamaması ve düşen süt verimi takip eder. Plasentanın genel görünümü deri gibidir. Bir inek bir kere yavru attıktan sonra, sonraki gebelikleri normaldir. Sadece 5% inde kalıcı sterilite kalır. İneklerin çoğu, enfeksiyondan sonra hayatları boyunca sütle organizmaları saçarlar.

İnsanlarda Brusellozis

Brusellozis’in bulaşması, enfekte gıdanın alınması veya enfekte olmuş pastörize edilmemiş süt ve süt ürünlerinin tüketimi ile (ağız yoluyla) meydana gelir. Ayrıca bulaşma, kesimhanelerde enfeksiyona neden olan yangı yapıcı damlacıkların solunması vasıtasıyla veya enfekte dokularla temas ederek deri çatlaklarından veya mukoz membranlardan (dişetleri, göz kapakları ve burun içi) etkenin girişiyle (direk temas) de meydana gelir. Brusellozis, herhangi bir organ veya organ sisteminde bulunabilir ve değişik hastalık belirtilerine sahip olabilir. Brusellozisli tüm insanlarda görülen tek genel belirti, zamanları farklı olsa da düzensiz ateştir. Bu yüzden, hastalığa inişli çıkışlı humma adı da verilir. İnsanlarda görülen diğer belirtiler, baş ağrısı, zayıflık, eklem ağrısı, depresyon, kilo kaybı, yorgunluk ve karaciğer problemleridir. İnsanlarda hastalık, çok uzun ve ağrılı olabilir ve iş yapamama ve gelir kaybı ile sonuçlanabilir.

Sığırlarda Bovine Spongiform Encephalopathy (BSE)

Deli Dana Hastalığı

Sığırlarda Bovine spongiform encephalopathy (BSE)’nin, scrapie ile enfekte koyundan elde edilen et veya kemik ununun yedirilmesinden kaynaklandığı veya sığırda spontan genetik mutasyonların oluşması ve bu hayvanların diğer ineklere yedirilmesinden kaynaklandığı düşünülmektedir. Bu hastalığın prionlar (protein yapısında enfeksiyöz parçacıklar) tarafından meydana getirildiği düşünülmektedir. BSE ‘nin ilk vakaları Birleşik krallıkta (UK) 1986 da görüldü. 4-5 yıllık sığırlarda meydana gelen insidansının pik yapması için uzun inkubasyon süresine ihtiyaç vardır. Hastalığın belirtilerini tespit etmek zordur ve yavaşça ilerler. Hastalık belirtileri görüldükten sonra hastalık hızlıca ilerler ve öldürücüdür. Sığırda BSE’ nin belirtileri arka ayakların koordinasyonsuzluğu, titremeler, düşme ve sinirlilik ve saldırganlık gibi davranış değişikliklerini içerebilir. Ölüm oranı 100% dür. Tedavisi yoktur.

İnsanlarda Bovine Spongiform Encephalopathy

Halihazırda, hastalığa, BSE ile kontamine olmuş sığır ürünlerinin yenmesinin neden olduğu düşünülmektedir.1996 dan (meydana gelen ilk şüpheli vCJD vakaları meydana geldiğinde) Kasım 2005 ‘e ,dünyadaki 185 vakanın 158 ‘i Birleşik Krallıktaydı. İnsanlarda, BSE kendini varyant Creutzfeldt-Jakob hastalığı olarak gösterir. Bu hastalığı geliştiren kişilerin ortalama yaşı, 26 yıldır. Belirtileri şunlardır; depresyon ve şizofreni gibi ruh hali ve davranış değişiklikleri, koordinasyonsuzluk ve istemsiz kas hareketleri. Hastalık öldürücüdür.

Sığırlarda Cryptosporidiosis

Cryptosporidium parvum ( crypto olarak da bilinir) bağırsakta yaşayan ve hızla çoğalan bir protozoadır. Bu küçük protozoalar salgı yoluyla çok çabuk bulaşır ve hastalık dünya çapında ilkbahar ve geç sonbahar/erken kış döneminde zirve yapar. Birçok hayvan hastalıktan etkilenir. Ancak, buzağıların su kaybına yol açan ve iyileştirilmezse ölümle sonuçlanan sulu ishale yakalanması daha olasıdır. 3 haftalıktan daha küçük buzağıların en fazla risk altında olduğu görülmektedir. Bunlar hastalığa yakalanıp hastalık belirtisi göstermeksizin dışkı yoluyla hastalığı diğerlerine bulaştırabilirler.

Süt sığırı buzağılarının %50 kadarının hastalığı yaydığı tahmin edilmektedir.

İnsanlarda Cryptosporidiosis

İnsanlarda crypto enfeksiyonlarının kaynağı, çoğu zaman kontamine gıda ve suyu oral yolla tüketimden gelir ya da enfekte ishalli buzağılar ile temastan kaynaklanır. Organizmaların solunması yoluyla da vuku bulmuştur. Fakat nadirdir. Belirtiler; bol, sulu, kramplı ve karın ağrılı ishaldir. Bu hastalık, çoğunlukla kendiliğinden iyileşir. Fakat hastaların yaklaşık olarak %10’unda damar içi sıvılar için hastanede tedavi gerektirir. Kanser için kemoterapi tedavisi görenler ve çok küçük yaştakilerde ya da yaşlılarda bağışıklık sistemi zayıf olacağından hastalık şiddetli ve sağlığı tehdit edici hale gelebilir.

Sığırlarda Dermatophilosis

Dermatophilosis, Dermatophilus congolensis bakterisinin neden olduğu bir hastalıktır. Bu bakteri, hasta hayvanların derisinde ve yine hastalık belirtisi göstermeyen hayvanlarla taşınır. Yağmurda uzun süre kalıp ıslanma, yüksek nem, yüksek sıcaklık gibi derinin doğal koruyucu yapısının bozulmasına neden olan faktörler bakterinin yayılmasına neden olur. Dermatophilosis her yaştaki hayvanda oluşabilir. Fakat genç hayvanlarda daha yaygındır. Başlangıçta saçta fırça görünümlü bir matlaşma vardır. Bu da altında irin olabilen kabuk oluşumuna ya da uyuza yol açar. Hayvanların birkaçında kaşıntı olabilir.

İnsanlarda Dermatophilosis

İnsanlar dermatophilosis’e enfekte hayvanla direk temastan sonra ya da fırça, kesme makinesi gibi malzemeler yoluyla da yakalanabilir. Kabartılar çoğunlukla el ve kollarda temas alanı etrafında gelişir. Bu yaralar daha sonraları, iyileşip iz bırakan kırmızı yaralar şekline dönüşecektir.

Sığırlarda E. coli O157:H7

Escherichia coli O157:H7 toksin üreten bir bakteridir. E.coli’ nin birçok tipi olmakla birlikte bazı tipleri insan ve hayvan bağırsağında doğal olarak bulunur. Fakat hastalığa neden olmaz. O157:H7 özel tipi bazı sığırların bağırsağında taşınır. Ancak taşıyanlar hastalık belirtisi göstermezler. Dışkıları yoluyla yayılır. İnsan ve diğer sığırlara bu şekilde bulaşabilir. Bu resim elektron mikroskobu altındaki bir E. Coli’ dir.



İnsanlarda E. coli O157:H7
İnsanlar bu tip E. coli yi az pişmiş ya da çiğ hamburger (sığır etinden) yiyerek alırlar. E. Coli’ yi almanın en yaygın yolu budur. E. coli ile kontamine olabilecek diğer ürünlere salam, marul ve yonca filizi dahildir. Yine bu pastörize edilmemiş süt, elma suyu ya da sirkesi ve kontamine kuyu suyuyla da ilgili olabilir. E. coli hastalığının belirtileri sulu veya kanlı ishal, karın ağrısı, mide bulantısı ve kramplardır. Maruz kalındıktan 2-5 gün sonra hastalık oluşur ve 5-10 gün sürebilir. E. coli enfeksiyonunun komplikasyonu, böbrek yetersizliğidir. Bu hemolitik üremik sendrom (HUS) olarak adlandırılır. Bu, hayatı tehdit edici bir durumdur ve en yaygın olarak 10 yaşın altındaki çocukları etkiler. HUS çocuklarda aniden gelişen (akut) böbrek yetersizliğinin en yaygın nedenidir. Bu, hastaların % 2-10’u arasında gelişir. Fotoğrafta çiğ hamburger ve satış reyonunda marul resmi görülmektedir.

Sığırlarda Giardiasis

Giardiasis, tek hücreli, mikroskobik protozoa olan Giardia intestinalis diye isimlendirilen canlı tarafından neden olunan bir hastalıktır. Bu parazitle enfekte yetişkin sığırlar tipik olarak hiçbir hastalık belirtisi göstermezler. Ancak buzağılar için enfeksiyon kaynağı olabilirler. Giardia buzağılarda her yaşta fakat daha sıklıkla 4 hafta ya da daha büyüklerde ishale neden olur. Kilo kaybına ya da kilo artışına neden olan kronik (uzun dönem) bir hastalık olabilir.

İnsanlarda Giardiasis

İnsanlar Giardia‘ya kontamine su tüketme yoluyla (resimde görüldüğü gibi) veya yemek yemeden ya da içmeden önce ellerin yıkanmaması sonucu dışkı bulaşığının ellerde kalması sonucu yakalanırlar. Giardiasis’e yakalanan kişiler hiçbir hastalık belirtisi göstermeyebilirler, diğerlerinde ishal, bağırsaklarda gaz, mide krampları ve mide bulantısı olabilir. Hastalık genellikle birkaç ay içerisinde kendiliğinden iyileşir.

Sığırlarda Leptospirosis

Leptospirosis, spiral şeklinde bir bakterinin sebep olduğu hastalıktır. Yetişkin sığırlarda enfeksiyonun en önemli belirtileri; yavru atmalar, azalan doğurganlık ve azalan süt verimidir. Abort yapan ve infertil ineklerin %20’sine kadar çıkan oranda plasenta atılamaması meydana gelebilir. Hastalığı şiddetli geçiren hayvanlarda sarılık ya da derinin, göz akının ve dişetinin sarılaşması görülebilir. Buzağılarda belirtiler ateş, yemeyi reddetme (anoreksiya), konjunktivit, ishaldir. Şiddetli vakalarda sarılık görülebilir. Bazı buzağılar 3 ila 5 gün içerisinde ölebilir ve hayatta kalanlar iyileştikten sonra verimsiz olabilir. Bu fotoğraf elektron mikroskobunda Leptospira bakterisini göstermektedir.

İnsanlarda Leptospirosis

İnsanlar leptospirosis’e kontamine gıda ya da suyu tüketerek, aerosol idrar veya suyun solunması, deriyle direk temas yoluyla yakalanabilirler. Bakteri vücuda mukoz membran (göz akı, gözler) ya da derideki yara ve kesikler yoluyla girerler. Leptospira ile enfekte olmuş hayvan idrarında, fetüste, normal olarak yavru vermiş sığırların doğum sonrası atıklarında (plasenta, vücut sıvıları) bulunur. İnsanlarda hastalık hafiften şiddetliye doğru değişebilir. Belirtiler grip benzeri rahatsızlıklar (ateş, vücutta ağrılar, baş ağrısı), zayıflık, kusma, zihin bulanıklığı, sarılık (sarı cilt rengi, sarıgözler) ve boyun tutulması şeklinde olur. Şiddetli vakalar karaciğer, böbrek veya merkezi sinir sisteminin(beyin, omurilik) hasar görmesine yol açabilir. Resimde sarılığın belirtisi gözlerdeki sarılık görülmektedir

Sığırlarda Listeriosis

Listeriosis, Listeriosis monocytogenes tarafından sebep olunan bir hastalıktır. Bu bakteri doğada toprakta, bitkilerde, çamurda ve akarsularda yaygındır. Sığırlar genellikle hastalığa kontamine mısır silajı yiyerek yakalanırlar. Resimde görüldüğü gibi yüksek PH içeriğine sahip düşük kaliteli silajlar salgınlarla ilişkilendirilmiştir. Çünkü bu ortam bakterilerin büyümesi ve gelişmesi için ideal ortamdır. Sığırlarda, Listeria, Encephalitis veya beyin yangısına neden olabilir. Beyin yangısına(Encephalitis’e) bağlı hastalığın belirtileri, yüz felci, salya akıntısı, koordinasyon yokluğu, bir yöne dönme ve başı yaslamadır. Yavru atmalar ve ölü doğumlar başlıca gebeliğin sonunda meydana gelir. Enfeksiyon meme yangısına neden olacak şekilde de lokalize olabilir. Tedavi edilmezse, beyin yangısı olan hayvanlarda 4-14 gün içinde ölüm meydana gelir. Şiddetli nörolojik belirtileri olan hayvanlar, tedaviye rağmen genellikle ölürler.

İnsanlarda Listeriosis

İnsanlarda meydana gelen listeriosis enfeksiyonlarının çoğuna, bakterinin ağız yoluyla alımı sebep olur. Fakat bu kadar yaygın olmasa da bakteri solunum yoluyla da yayılabilir. Çiğ et ve pastörize olmamış süt ürünleri kontamine gıda kaynaklarıdır. Bu bakteri, salam ve sosis gibi işlenmiş gıdalarda da bulunmuştur. Listeriosis hamile kadınlar, yeni doğanlar, çok yaşlılar ve bağışıklık sistemi zayıf kişiler için daha ciddi bir problemdir. Hamile kadınlar, hamilelik süresince enfekte olabilirler ve çoğunlukla hiçbir hastalık belirtisi göstermezler. Fakat hastalık hamileliğin ikinci yarısında fetüsün (yavrunun) ölümüne neden olabilir. Yeni doğanlarda, yaşlılarda ve bağışıklık sistemi zayıf kişilerde kan dolaşımı enfeksiyonları ya da beyin iltihabına neden olabilir. Yeni doğanlarda bu enfeksiyonların çoğu öldürücüdür.

Sığırlarda Melioidiosis

Melioidosis, Burkholderia pseudomallei adlı bakteri tarafından sebep olunan hastalıktır. Dünyanın tropikal ve astropikal bölgelerinde bulunur. Şiddetli yağışlar veya yüksek sıcaklık ve nem altında sular altında kalan alanlarla ilişkilendirilir. Vakaların çoğu Güneydoğu Asya’da oluşmuştur. Sığırlarda nadir olarak rastlanılan hastalık, zatürre veya sinirsel belirtilerin gelişmesine neden olabilir.

İnsanlarda Melioidiosis

Hastalık öncelikle Güneydoğu Asya’da Tayland gibi ülkelerde bulunmaktadır. Pirinç çiftçilerinin bir hastalığı olarak düşünülmektedir. Bakteri, bu yüzden bu bölgelerde kontamine su ve toprakta bulunabilir. İnsanlar hastalığa ya kontamine su tüketerek (ağız yoluyla), kontamine topraktaki bakterinin toz olarak solunmasıyla (aerosol) ya da derideki kesik ve yaraların bakteriyle direk teması sonucu yakalanır. Bazı kişiler bakteriyle enfekte olabilirler, fakat hasta olmazlar. Diğer enfekte kişiler hastalık belirtilerini yıllarca göstermezler. Hastalık aniden vuku bulursa hastada zatürreyle ateş gelişir ve birkaç gün sonra ölür. Eğer kana karışırsa bakteri bütün vücuda yayılarak vücutta birçok küçük apse oluşturur. Hastalık kronik olabilir ve aylarca hatta yıllarca sürebilir.

Sığırlarda Pseudocowpox

Pseudocowpox (yalancı inek çiçeği) hastalığına bir virüs neden olur. Pseudocowpox ’un başlangıç belirtileri ineklerin meme uçları ve memelerinde küçük, kırmızımsı, kabarık yaralardır. Bunu meme ve meme uçlarında su kabarcığına benzer veziküller, yara kabuğu ve nodüllerin oluşumu takip eder. Ek olarak yaralar çoğunlukla bu hastalık için karakteristik olan yüzük veya at nalı şeklinde yara kabuğu olur ve bu birkaç hafta gibi bir süreçte oluşur. Hastalıklı ineklerden emen buzağıların ağızları etrafında da yaralar görülebilir. Hastalık, sağılan inekler arasında yavaşça yayılsa da bütün sürünün neticede etkileneceği bilinir. Enfeksiyondan sonra bağışıklık süresi genellikle kısadır ama tekrar bulaşma yaygındır

İnsanlarda Pseudocowpox

İnsanlar hastalığa ineğin memesindeki veya meme ucundaki yaraya ya da buzağının ağzına direk temas yoluyla yakalanır. İnsanlar hastalığa kontamine hayvan yatağı ya da ekipmanları gibi cansız nesnelerle direk temas yoluyla da yakalanabilirler. İnsanlarda da yaralar “sağımcı” yarası olarak adlandırılır. Hastalığa maruz kalındıktan bir iki hafta sonra enfekte kişinin parmakları, elleri ve kollarında küçük, kırmızı, kabarık düz yüzeyli noktasal yaralar oluşur. Birkaç hafta içerisinde yaralar mavi-kırmızı renkli sert nodüllere dönüşür ve hafifçe yumuşar. Hastalık çoğunlukla hafif seyreder ve yaralar birkaç hafta sonra yok olur. İneklerden farklı olarak insanlarda enfeksiyon sonrası bağışıklık gelişir ve tekrar bulaşmaya karşı korur

Sığırlarda Q Humması

Sığırlarda Q (query=soru işareti) Hummasına Coxiella burnetii isimli bakteri sebep olur. Bu bakteri, tüm dünyada bulunur. Bu hastalığa yakalanan birçok hayvan, hastalık belirtisi göstermez. Hastalık neticesinde yavru atmalar yaygındır ve genellikle gebeliğin geç dönemlerinde meydana gelir. Buzağılama esnasında plasenta, yavruya ait sıvılar, yavru vasıtasıyla, ayrıca hayvanın sütü, idrarı ve dışkısıyla çok sayıda bakteri yayılır.

İnsanlarda Q Humması

Kişiler Q Hummasına kontamine ahır tozunu soluyarak (aerosol, en yaygın yol), kontamine süt tüketerek, buzağılama sırasında enfekte hayvanla direk temas yoluyla ya da kene (vektör) ısırığı (çok nadir) yoluyla yakalanabilirler. Q Humması enfeksiyondan 2-3 hafta sonra ani (akut) şekilde oluşabilir. Bu şeklinde belirtiler; ağır vakalarda grip benzeri rahatsızlıklar (ateş, titreme, baş ağrısı, bitkinlik), zatürre ve karaciğer hastalıklarını içerir. Hastalık kronik olabilir ve kemiklerde hasara sebep olabilir. Daha önceden bu yönde sorunu olan kişilerde kalp kapakçıklarını etkileyebilir. Hamile kadınlarda enfeksiyon erken doğuma, yavrunun ölümüne ya da plasentanın enfeksiyonuna neden olabilir.

Sığırlarda Kuduz

Kuduz, bütün memelileri etkileyebilen öldürücü viral bir hastalıktır. Sığırlar kuduza köpek, kokarca ya da rakun gibi kuduz bir hayvanın ısırığı yoluyla yakalanırlar. Virüs, merkezi sinir sistemini (beyin, omurilik) etkiler. Sığırlarda kuduz belirtileri, açıklanamayan felç ya da anoreksiya (yemeyi reddetme), sinirlilik, huzursuzluk gibi davranışsal belirtiler veya aşırı uyarılmış olma hali (hipereksitebilite)’ni içerebilir. Sığır, kararsız adımlarla yürür ve saldırgan olabilir. Sığırda anormal böğürme yaygındır. Ölüm genellikle hastalık belirtileri başladıktan sonra 7-10 gün içinde meydana gelir.

İnsanlarda Kuduz

İnsanlar kuduzu, enfekte hayvan tarafından ısırılarak (direk temas) veya enfekte salya ile diş etlerinin, göz içi ve burun içi gibi mukus membranlar veya çatlak deriye temas yoluyla alırlar. İnsanlardaki belirtiler hayvanlardakine benzerdir. Vakaların çoğunda, hastalık belirtileri, maruz kalmadan sonra 1-3 ay içinde görülmez. Erken belirtiler, ateş, baş ağrısı, ısırık bölgesinin kaşınması, şaşkınlık ve anormal davranışları içerir. İnsanlar ışıktan ve sesten aşırı uyarılırlar ve yutkunma güçlüğü vardır. Hastalık belirtileri başladıktan sonra iyileşme çok nadirdir ve ölüm genellikle 1-2 gün içinde meydana gelir. Belirtiler ortaya çıkmadan önce yapılan aşılama çok etkilidir ve hayat kurtarıcıdır. Eğer kudurmuş bir hayvana maruz kalırsanız ve henüz kuduza karşı aşılanmamışsanız, tipik olarak kol kasından yapılan 5 doz enjeksiyon alacaksınız demektir. Bu enjeksiyonlar grip aşısından daha fazla acıtmaz. Ayrıca bir doz kuduz immun globülin (kuduz aşısı verilen kandan alınan anti badiler) almanız gerekir.

Sığırlarda Ringworm(mantar)

Ringworm (mantar) hastalığı, bir kurtçuk tarafından değil, bir mantar tarafından neden olunur. Dermatofit olarak da bilinir. Bu mantar genellikle kıllarda, tırnaklarda ve derinin dış yüzeyinde gelişir. Hayvanlar mantar hastalığını, enfekte hayvanın kıllarında, çevrede veya tarak, makas gibi malzemelerde bulunan mantar sporlarından alırlar. Maruz kalmadan sonra belirtilerin başlaması ve görünmesi 2-4 hafta alır ve hastalık belirtileri değişkendir. Genellikle, pullu ve kabuklu saç kaybı alanları vardır. Lezyonun ortasındaki deri karakteristik mantar lezyonu bırakarak ölür. Bu alanlar kaşınabilir veya kaşınmayabilir. Küçük alanlar etkilenebilir veya tüm vücut etkilenebilir.

İnsanlarda Ringworm(mantar)