Süt siğiri yetiŞTİRİCİLİĞİnde zoonozlarin kontrolü
Yüklə 144,51 Kb.
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Biyolojik Risk Yönetimi (BRY)
- SIĞIRLARIN EN ÖNEMLİ ZOONOZ HASTALIKLARI
- İnsan- Hayvan Etkileşimi
- Zoonoz Hastalıkların Bulaşması
- Aerosol (Damlacık) Kontrolü
- Damlacık Yoluyla Bulaşma
- Damlacık önlem uygulamaları
- Damlacık yoluyla bulaşma Özet
- Direk Temas ve Malzemelerin kontrolü
- Direk Temas Yoluyla Bulaşma
- Malzemeler Yoluyla Bulaşma
- Direk Temas veya Malzemeler yoluyla Bulaşma
- Direk Temas ve Malzemeler yoluyla bulaşmanın önlem uygulamaları
(Biyolojik riskleri yönetmek için pratik uygulamalar)
Bu kitapçıkta, zoonoz hastalık riskini azaltmak için her çiftlikte uygulanabilecek genel önlemler ve biyolojik risk yönetiminin bazı kilit noktaları gözden geçirilecektir. Zoonoz terimi, önceleri sadece hayvanlardan insanlara geçen hastalıkları belirlemede kullanılırken, 1959 yılında FAO/WHO ortak uzmanlar grubunca “ Doğal olarak omurgalı hayvanlardan insanlara, insanlardan hayvanlara geçen ve her yerde görülebilen hastalıklar veya enfeksiyonlar” olarak tanımlanmıştır. İnsanlarda gıda kaynaklı enfeksiyonlara ve zehirlenmelere neden olan patojen mikroorganizmalar için asıl kaynak hayvansal gıdalardır. Zoonozlar, ülkemizde ve dünyada, sık görülmesi, iş gücü ve ekonomik kayıplara neden olması, bazen de büyük salgınlar yaparak çok sayıda insanın ölümüne neden olması nedeniyle halen bir toplum sağlığı sorunu olmaya devam etmektedir. Dünyada 150’den fazla zoonoz bilinmektedir.
Biyolojik risk yönetimi(BRY), hayvancılık işletmesine giren ve yayılan enfeksiyon hastalıkların riski ile ilgili farkındalık eğitiminin tüm aşamalarıdır. Ayrıca, bu risklerin değerlendirilmesini ve yönetimini de kapsar. Biyolojik risk yönetimi, bu riski minimize etmek için araçlar sağlar. 
BRY, bu hastalık risklerinin tamamen ortadan kaldırılamayacağının farkındadır. Fakat bu risk, etkili kontrol önlemleri vasıtasıyla yönetilebilir. Hayvanın ve çevresinin bilinebilir olması, hastalık riskini minimize etmek ve hayvan bakıcıları gibi hayvanlarla çalışan kişilerin emniyetini sağlamak bizim görevimizdir. Enfeksiyon hastalıklara özellikle daima mevcut olan hastalıklara (endemik) maruz kalmayı tamamen ortadan kaldırmaya çalışmak pek mümkün görünmemektedir. Neredeyse tüm hastalıklar için, doz ve hastalığın şiddeti arasında bir ilişki bulunmaktadır. Enfeksiyonun oluşması için eşik doza ihtiyaç duyulur ve düşük dozlar subklinik (klinik belirti göstermeyen) veya sadece hafif enfeksiyonlara neden olabilir. Endemik hastalıklar için, hayvanın maruz kaldığı enfeksiyöz (enfeksiyon yapıcı) dozu düşürmek çiftliğin ekonomik olarak etkilenmesini pozitif yönde etkiler ve BRY uygulamalarının maliyetini haklı çıkarmaya yardım eder. Tüm sığırcılık işletmeleri aynı olmadığı için, her soruya verilecek tek bir cevap yoktur. Yani farklı çözüm yolları mevcuttur.
Biyolojik risk yönetiminin gelişiminde esas alınan yaklaşım, hastalıklara, hayvanlara bulaşma yolları, zoonoz hastalık ise insanlara bulaşma yolları esas alınarak bakmaktır. Hastalık etkenleri, hayvanlardan insanlara farklı bulaşma tarzları vasıtasıyla yayılırlar. Enfeksiyöz etkenlerin çoğu birden fazla yolla bulaştırılabilir. Bu kitapçık, hayvanlardan insanlara olan bulaşmanın nasıl önleneceği konusunda yoğunlaşacaktır. Genel olarak bulaşma yolları şunlardır:
. 
En önemli sığır zoonoz hastalıkları şunlardır. Anthrax, brucellosis, cryptosporidiosis, dermatophilosis, E. coli, Kuduz, Giardia, leptospirosis, listeriosis, pseudocowpox, Q Fever, ringworm, Salmonella, tuberculosis, vesicular stomatitis, bovine spongiform encephalopathy (BSE) veya “deli dana hastalığı”, melioidosis ve Rift Vadisi Humması.
Hayvanlar, insan yaşamının bir parçasıdır ve olmaya devam etmektedirler. Bu etkileşim, sığırcılıkta çalışan bir kişinin hastalık kapma şansını minimuma indiren biyolojik risk yönetimi gibi bir programa duyulan ihtiyacı arttırmaktadır. Evcil hayvan yetiştiricileri, günlük olarak çok sayıda hayvanla temas ederler ve bu yıllarca sürer. Pek çok vakada, çiftçiler daha önce bazı zoonoz hastalıklara maruz kalmışlardır ve bazı bağışıklık tipleri gelişmiştir. Fakat bu kişiler, daha önce maruz kalmadıkları başka hayvan hastalıklarına karşı böyle bağışıklıklara sahip değildirler. Ayrıca, daha önce evcil hayvanlarla çalışmamış çiftlik işçileri daha fazla zoonoz hastalık riski altındadırlar. Çünkü bu kişiler, daha önce listelenen hastalıklara karşı bağışıklığa sahip olmayabilirler. Bu gruptaki kişilerin eğitimi, bu kişilerin sağlıklarının korunması için çok önemlidir.
Bir çiftçinin sağlık durumundaki bir değişiklik veya normal yaşlanma süreci, bu kişileri zoonoz hastalıklara karşı daha savunmasız yapabilmektedir. Çünkü bu kişilerin bağışıklık sistemi olması gerektiği gibi çalışmayabilmektedir. Bağışıklık sistemi baskılanmış olan bir diğer grup insanda, zoonotik hastalıklara karşı daha savunmasızdır. Bu grup kişiler şunlardan oluşur.
Bu kişiler için zoonoz hastalıkların farkında olmak daha önemlidir. Üstteki foto yaşlı bir çiftçiyi göstermektedir. Alttaki foto ise bakım evindeki bağışıklık sistemi zayıflamış diğer hassas gruptan bir kişiyi göstermektedir. 
Zoonotik hastalık bulaşmasını destekleyen diğer risk faktörleri şunlardır.
Ayrıca, yoğun evcil hayvan üretimi, kişinin kısa zamanda pek çok hayvana maruz kalmasını sağlar. Bu da, zoonoz hastalık alma şansını arttırmaktadır. Bu resim bir kişinin Ayrshire buzağıyı sevmesini göstermektedir. 
Zoonoz hastalık bulaşmasının, açık hastalık belirtisi gösteren hayvanlar olmaksızın da olabileceğini hatırlamak önemlidir. Bu yüzden, sizin ve işçilerinizin zoonoz hastalık riskini minimize etmek için bir strateji geliştirirken ve değerlendirme yaparken, değişik bulaşma yollarının farkında olmanız zorunlu olmaktadır. 
Çok sayıdaki zoonoz hastalığı önlemek için her kişinin uygulayabileceği pek çok genel önlem adımları vardır. Bunlar; hayvanları sağlıklı tutmak, hayvanlarla çalışanları eğitmek vasıtasıyla zoonoz hastalık riskine karşı farkındalığı yükseltmek, hayvanları elledikten sonra el yıkamak gibi kişisel hijyeni desteklemek ve eldiven ve tulumlar gibi kişisel koruyucu ekipman giymektir. Gelecek kısım, bu alanların her biri için bazı genel önlem tavsiyeleri sağlayacaktır. Biyolojik risk yönetiminin anahtar konularından biri sürüyü sağlıklı tutmaktır. Bu sadece ekonomik olarak kazançlı olmakla kalmaz, aynı zamanda zoonoz hastalık alma riskini de düşürür. Eğer sürüde hastalık yoksa kişiler hastalığa maruz kalmaz ve hasta olmazlar. Daha öncede bahsedildiği gibi, daha fazla risk altında olan bazı kişiler vardır. İşçilerinizi ve aile bireylerinizi riskler hakkında eğitmek için, sürü veteriner hekiminizle ve evcil hayvan saha uzmanları ile çalışın. Eğer çiftlikte çalışanlarda dil farklılığı varsa, eğitimin her dilde yapıldığından emin olun. Böylece herkes riski ve kendilerini nasıl koruyacaklarını fark edeceklerdir. 
Zoonoz hastalıklara karşı en iyi korunma yollarından biri, kişisel hijyen-el yıkama-dir. Zoonoz hastalıkların çoğu hayvanlardan insanlara direk temas veya ağız yoluyla yayılır. Hayvanları elledikten sonra ellerinizi yıkayarak, enfeksiyöz etkenleri uzaklaştırdığınız için maruz kalma riski düşmektedir. Ayrıca, kişisel koruyucu ekipman kullanmak kişinin zoonoz hastalığa maruz kalmasını azaltacaktır. Eğer ellerinizde kesik ve sıyrık varsa, bu maruz kalmaya neden olacağı için, eldiven giymek önemlidir. Tulumlar, elbiselerinizi temiz tutmaya ve eldivenler, dokuları ve hayvanları ellediğiniz zaman hastalığa maruz kalmayı minimize etmek için ellerinizi koruyacaktır. Botlar, ayakkabılarınızı kontaminasyondan koruyacaktır ve eğer hayvanlarla çalıştıktan sonra, tulum gibi uzaklaştırılırsa, çiftliğin diğer alanlarına ve evinize yayılmayı minimize edecektir. Son olarak, enfeksiyon yapıcı olduğu bilinen hayvanlarla çalışıyorsanız, belki hayvanı tedavi ederken veya resimdeki gibi nekropsi yaparken ağzınızı ve burnunuzu kaplayan bir maske giyin. Ayrıca, gözleri korumak için kullanılan gözlükler de maruz kalmayı düşürebilmektedir. 
Şimdi, aerosol yolla insanlara hastalık bulaşmasını minimize etmek için süt sığırı çiftliğinizde uygulayabileceğiniz kontrol önlemlerini özel olarak inceleyeceğiz.
Aerosol bulaşma, enfekte hayvan enfekte damlacıkları havaya geçirdiği ve bir kişi tarafından teneffüs edildiği zaman meydana gelir. Biz aerosol bulaşmayı tipik olarak resimdeki gibi hapşırık ve öksürük olarak düşünürüz. Aerosol yolla bulaşan zoonoz hastalıkların çoğu, gerçekte enfekte damlacıklar, doğum dokuları (plasenta, doğum sıvıları), dışkı ile bulaşık toprak, idrar veya bakterilerden bulaşır. Toz parçacıklarını kişi teneffüs eder. Potansiyel aerosol bulaşmayı ve sizin bir zoonotik hastalığı kazanma riskinizi düşürmeye yardım edebilecek değişik önlem adımları vardır. Bunları ilerde gözden geçireceğiz. Aerosol yolla bulaşan pek çok hastalık vardır. Aerosol yolla bulaşabilen hastalıklar; anthrax, listeriosis, Q Humması, tüberküloz, melioidosis ve Rift Vadisi Humması’dır. Buradaki ana nokta; bunların hepsinin aynı yolla bulaşmasıdır ve biri için alınacak önlem uygulamaları diğerlerine karşı da koruyacaktır. 
Aerosol yoluyla bulaşmayı minimize etmeyi garanti etmeye yardım eden çeşitli önlem uygulamaları vardır ve bu kısımda bunlar tartışılacaktır. Zorunlu adımlardan biri hayvan barınma alanlarında oluşan toz miktarını kontrol etmektir. Alttaki resimdeki sığır sürüsünde çok miktardaki toza dikkat edin. Bu solunum sistemindeki koruyucu hücrelere zarar verebilir ve hastalığa sebep olabilecek bulaşık partiküllere yol verebilir. İkinci olarak, bulaşık partikülleri solumayı önlemek için, belli durumlarda maske giyin. Sağdaki resimdeki işçi, araziyi düzeltirken maske giyiyor. Bu temel adımlar, aerosol yolla hastalık bulaşmasında önemlidir. 
Bulaşık toprak, Q humması gibi bir zoonoz hastalığın insana bulaşma yolu olabilir. Kuru arazilerde tozu minimize etmek için uygulanabilen suyla sislemenin yanısıra mevcut ürünlerde vardır. Buna rağmen aşırı miktarda su sığırlar için ideal olmayan çamurlaşmaya yol açabilir. Foto sığırlar için sıcaklarda soğutma amaçlı olarak su kullanılan bir sığır alanını göstermektedir. Çamurlaşma olmaması için aşırı su kullanılmamalıdır. 
Siz veya işçileriniz çok fazla aerosol üretebilen bir görev icra ediyor olacaksanız, resimde gösterilen bir N-95 maske gibi bir solunum koruma aleti kullanın. Bir maske, solunabilecek belli zoonotik hastalıklara karşı koruyabilir. Örneğin, enfeksiyöz hayvanları veya dokularını ellerken buzağılamaya yardım ederken veya hayvan bölgelerini temizlemek için tazyikli yıkayıcı kullanırken, maske enfeksiyöz partiküllerin solunmasını önleyecektir. Bir N-95 maske alttaki resimdeki gibi etiketlenmiş olacaktır ve alttaki resim her birinin daha iyi uyması için 2 kayışının olduğunu göstermektedir. N-95 şu anlama gelir; Bunlar yağlı aerosoller tarafından bozulmaya en az dayanıklıdırlar ve partiküllerin % 95 ini dışarda tutmada etkilidirler. Maskeler yüzünüze rahatça uymalıdır; Yüz kılları, maskelerin enfeksiyöz etkenleri dışarıda tutma yeteneklerini azaltacaktır. 
Zoonozlarla aerosol bulaşma, çiftliklerde anthrax, listeriosis, Q Humması ve tüberküloz gibi hastalıklarla meydana gelebilir. Melioidosis gibi hayvan hastalıkları da bu yolla insanlara bulaşabilir. Bu kitapçıkta tarif edilen bazı temel önlem adımlarını almak, sizin bir zoonoz hastalığı alma riskinizi azaltmaya yardım edebilir.
Şimdi, direk temas ve malzeme yoluyla insanlara hastalık bulaşmasını minimize etmek için süt sığırı çiftliğinizde uygulayabileceğiniz kontrol önlemlerine ve zoonotik bulaşmaya özel olarak bakacağız.
Direk temas yoluyla bulaşma, çevrede bir etken veya organizmanın varlığına veya enfekte bir hayvana gereksinim duyar. Kişi; etken, direk olarak açık yaralara, müköz membranlara, deriye; kan, salya veya diğer vücut sıvıları vasıtasıyla temas ettiği zaman, hastalığa maruz kalmış olur. Bu foto, bir ineğin suni tohumlamasını göstermektedir. 
Direk temas yoluyla bulaşmanın bir parçası, malzemelerdir. Malzeme, bir hayvandan bir insana patojen etkenleri taşıyabilen cansız nesnedir. Malzeme örnekleri, kontamine olmuş fırçaları, iğneleri, kıyafetleri ve altlık malzemelerini (saman, talaş) içerir. Bu maddeler, malzeme olarak dikkate alınır. Fakat gerçekte bunlar hastalığı bir kişi ile direk temas vasıtasıyla bulaştıracaklardır. Alt soldaki resim, dışkı ile kontamine tulum ve kolluk ile ineğe palpasyon yapan bir veteriner hekimi resmetmektedir. Alt sağdaki resim ise, sığırın üst hattına gösteri halkasını zımbalayan bir süt sığırı yetiştiricisini resmetmektedir. 
Direk temas yoluyla bulaştırılan çok sayıda hastalık vardır. Bu hastalıklar şunlardır: anthrax, brucellosis, leptospirosis, Q Humması, kuduz, ringworm (mantar), Salmonella, tuberculosis, vesicular stomatitis, melioidosis ve Rift Vadisi Humması (RVH). Direk temas veya malzemeler yoluyla bulaştırılan hastalıklarda şunlardır: dermatophilosis, pseudocowpox ve ringworm. Çıkarılacak ana ders, bunların hepsinin aynı yollarla bulaştığı ve birine yönelik önlem uygulamalarının diğerlerini de koruyacağıdır.
Yüklə 144,51 Kb. Dostları ilə paylaş:
|
