Sünnəyə münasibətimiz necə olmalıdır?
Yüklə 1,41 Mb. Pdf görüntüsü
|
72 zımı biliklәri yoxdur. Bu sәbәbdәn, hәdis dahilәrinin nәzәrindә qeyri-sәhih olan hәdislәri fәqihlәr sәhih sayırlar; kitablarında qeyri-sәhih hәdislәrә yer ayırır, halal vә haram, vacib vә “müs- tәhәb” mәsәlәlәr barәdә çıxardıqları hökmlәrdә bu hәdislәri dә- lil göstәrirlәr. Bәzәn fәqihlәr kökü bilinmәyәn, “noxtasız-xaltasız” hә- dislәri sübut gәtirirlәr. Bu sәbәbdәn bәzi insanlar istinadı vә әs- li olmayan hәdislәr haqda tez-tez “Bunlar fәqihlәrin hәdislәri- dir” – sözlәrini işlәdirlәr. Hәdisçilәr dә çox vaxt fiqhi, onun әsaslarını bilmirlәr; fiqhi hökmlәrin çıxarılması qaydalarından, fiqh xәzinәsi vә in- cәliklәrinin mәnimsәnilmәsi üsullarından xәbәrlәri dә yoxdur; fәqih-imamların fikirlәrinә, mәzhәblәrinә, ixtilaf vә ictihadları- nın müxtәlifliyi sәbәblәrinә bәlәd deyillәr. Fәqih vә mühәddis – bir-birinә möhtac iki şәxs. Fәqih mühәddisә, mühәddis dә fәqihә möhtacdır. Möhtacdırlar ona görә ki, sahib olduqları biliklәri möhkәmlәndirib tamamlasın- lar. Fәqihlәr hәdislәri öyrәnmәlidirlәr. Çünki fiqhi hökmlә- rin әksәriyyәti Sünnәyә әsaslanır. Mühәddislәrdәn dә fiqhi öy- rәnmәk tәlәb olunur. Olunur ki, hәdislәri şüurlu surәtdә başa düşsünlәr, sadәcә mexaniki ötürücü olmasınlar, hәdislәrin mәz- mununu da tәhrif etmәsinlәr. Әvvәlki alimlәrimiz bu problemi dәrk etmiş, ona laqeyd yanaşanları bәrk mәzәmmәtlәmişlәr. Mәsәlәn, Süfyan ibn Üyeynә deyirdi: “Әgәr külli-ixtiyar әlimizdә olsaydı, hәdislә mәşğul olmayan fәqihlәri, fiqhlә dә mәşğul olmayan mühәd- dislәri xurma çubuqları ilә döyәrdik”. Tәәccüblüdür ki, fiqh kitablarında çoxlu “zәif” hәdis mövcuddur. Halbuki yekdilliklә qәbul olunub ki, “zәif” hәdis- lәr әsasında hökm çıxarmaq yolverilmәzdir. Alimlәrin çoxu bu cür hәdislәri sadәcә fәzilәt (fəzail) rәğbәtlәndirmә vә çәkin- dirmә (tərğib və tərhib) mövzularında mәqbul saymışlar. 73 Hәtta, fiqh kitablarında çox zәif, uydurma (mövzu), heç bir әsası olmayan rәvayәtlәrә rast gәlirik. Bütün bunlar fiqhlә mәşğul olan bır sıra böyük hәdis alimlәrini sövq edib ki, fәqihlәrin dәlil gәtirdiklәri, kitablarında istinadsız-filansız qeyd etdiklәri hәdislәrin istinadlarını göstә- rәn, sәhih olub-olmadığını müәyyәnlәşdirәn “tәxric” kitabları 1 qәlәmә alsınlar. Mәsәlәn, İmam İbn әl-Cövzi bu sahәdә “әt-Tәhqiq fi Tәx- ric әt-Tәaliq” (İstinadı göstәrilmәmiş hәdislәrin sәhihliyinin is- tinad göstәrilmәklә müәyyәnlәşdirilmәsinә dair araşdırma) ki- tabını yazmışdır. Sonralar İbn Әbdülhadi bu kitabı tәkmillәş- dirmiş, “Tәnqih әt-Tәhqiq” (“Araşdırma” kitabının tәkmillәşdi- rilmәsi) adlı әsәr qәlәmә almışdır. Bәzi hәdis hafizlәri mәşhur fiqh kitablarındakı hәdislәrin istinad vә sәhihliklәrinin müәyyәnlәşdirilmәsi haqda sanballı kitablar yazmışlar. Belә kitablardan biri “Nәsb әr-Rayә li-Әha- dis әl-Hidayә” adlanır. Müәllifi Hafiz Cәmalәddin әz-Zeylәidir. Kitab dörd cild halında dәfәlәrlә çap edilib. Hafiz İbn Hәcәr әhәmiyyәtli әlavәlәr etmәklә kitabı yığcam hala gәtirmiş vә “әd-Dirayә fi Tәxric Әhadis әl-Hidayә” adlandırmışdır. Bu ki- tab isә bir cild halında çap olunub. Qeyd edim ki, “әl-Hidayә” kitabı hәnәfi fiqhinin başlıca mәnbәlәrindәndir. Hәmçinin, İbn Hәcәr, Rafeinin “Fәth әl-Әziz fi Şәrh әl- Vәciz” kitabındakı hәdislәrin “tәxric”inә 2 dair ayrıca kitabın müәllifidir. Rafei sözügedәn kitabı İmam Qәzalinin “әl-Vәciz” әsәrinә şәrh olaraq yazıb. İbn Hәcәr başda olmaqla bir çox şәxs hәmin kitabın әsasında “tәxric” kitabları qәlәmә almışlar. Qeyd edәk ki, Rafeinin mәlum kitabı şafei fiqhinin әsas qaynaqların- dan hesab olunur. 1 Demәli, “tәxric” dedikdә bu vә ya digәr kitabdakı hәdislәrin hәr birinin bütün istinadlarını göstәrmәklә sәhih olub-olmadığını yenidәn müәyyәnlәş- dirmәk başa düşülür – tərcüməçinin qeydi. 2 “Tәxric” sözünün mәnası yuxarıda göstәrilib. 74 Bәzi fәqihlәrin dәlil gәtirdiyi bir sıra hәdislәrin “zәif” ol- mağı yalnız sonralar müәyyәn edilmişdir. Elә isә bilmәdәn hә- min hәdislәri dәlil gәtirmiş fәqihlәrә günah düşmür. Ancaq “zәif” olduğunu bilә-bilә onlardan dәlil kimi istifadә edәnlәrә bәraәt qazandırmaq çәtindir. “Zәif” hәdisә әsasәn çıxarılmış hökm әgәr digәr dәlillәrә – ayә vә hәdislәrә, dinin ümumi vә bütöv mәqsәdlәrinә uyğun deyilsә, lәğv edilmәlidir. Mövcud mәzhәblәrin seçkin fiqh mirası barәdә yazılmış “tәxric” kitablarını oxuyanlara bu hәqiqәt gün kimi aydın ola- caqdır. Bu kitablara aşağıdakıları göstәrә bilәrik: 1. “Nәsb әr-Rayә fi Әhadis әl-Hidayә” kitabı. Müәllifi Zeylәidir. 2. “Tәlxis әl-Hәbir fi Tәxric Әhadis Şәrh әr-Rafei әl-Kә- bir” kitabı. Müәllifi İbn Hәcәrdir. 3. “İrva әl-Ğәlil fi Tәxric Әhadis Mәnar әs-Sәbil” kitabı 1 . Müәllifi Әlbanidir. 4. “әl-Hidayә fi Tәxric Әhadis әl-Bidayә” kitabı 2 . Müәllifi Әhmәd ibn әs-Siddiq әl-Ğumaridir. Vaxtı ilә mәn zәkat mövzusunu araşdırdığım zaman fiqh alimlәrinin dәlil gәtirdiklәri, hәdis alimlәrinin isә “mәcruh” (rәdd edilmiş) hesab etdiklәri bir neçә hәdisә rast gәlmişdim. Mәsәlәn: - “Göyәrtilәrdәn zәkat çıxarılmaz”; - “Üşr vә xәracı birlikdә toplamazlar”; - “Var-dövlәtdә zәkatdan qeyri haqq yoxdur”. 1 Bu kitab Beyrutda “әl-Mәktәb әl-İslami” nәşriyyatı tәrәfindәn sәkkiz cilddә çap olunub. Şeyx Әlbani ondakı hәdislәrin istinad vә sәhihliklәrini yenidәn nәzәrdәn keçirmәklә böyük bir “tәxric” kitabı yazmışdır. Vә istәmişdir ki, hәnәfilәr vә şafeilәrdә olduğu kimi, hәnbәlilәr dә ehkam hәdislәrini özündә ehtiva edәn bir kitaba sahib olsunlar. 2 İbn Rüşdün “Bidayә әl-Müctәhid” kitabındakı hәdislәrin “tәxric”i әsasında yazılıb. Maliki fiqhinin şah әsәri sayılan “Bidayә әl-Müctәhid” kitabı yeddi cilddә nәşr edilib. Yüklə 1,41 Mb. Dostları ilə paylaş:
|