Söz varliğI
Yüklə 415,53 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Turkish Studies
- KAYNAKÇA
Fuzûlî’nin Leylâ vü Mecnûn’unda… 233
Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 4/7 Fall 2009
Ol zahm eser göründü bende Biz bir rûhuz iki bedende Bizde ikilik nişânı yokdur Bir birinin özge cânı yokdur Sanma ki ol oldur ü benim ben Bir cân ile zindedir iki ten 284-285/2082-2087 Mecnûn aşk yolunda deli olur. Bu durum, ilâhî aşkın basamaklarından, hayret merhalesini aşamayan sâlikin geçirdiği cinnet sebebiyle düştüğü durumdur. Bu sebeple ailesini terk ederek çöle gider.
128/861-862 Mecnûn delilikten kurtulup manevî huzur bulsun diye, babası tarafından Kâbe'ye götürülür. Ancak O Kâbe’ye yüz sürerek, aşkının artması yolunda dualar eder.(s.153-154) Leylâ'nın durumu da ondan pek farklı değildir. İki âşığın delilikte de denk oldukları görülür.
Leylî deye ne derdi Mecnûn
171/1203 Mecnûn artık öğüt kabul etmez bir delidir, ancak nihayet deliliğini kabul eder ve Leylâ’ya deliliğin yakışmayacağını söyler.
140/950-956 Mecnûn bana derler ehl-i âlem Ancak banadır cünûn müsellem Sen olma fesâne-i halâyık Mecnûn işi Leylî'ye ne lâyık Mecnûn benem ey vefâlu dil–dâr Dîvâneliğe benem sezâ-vâr Sen eyleme hâlini diger-gûn Leylî ne revâ ki ola Mecnûn 360/2661-2664 Leylâ ile Mecnûn’un her karşılaşmalarında akıllarını yitirip, bayılırlar.
234 Pervin ÇAPAN
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 4/7 Fall 2009
Leylî hem itürdi ihtiyârın Bir dem görebilmedi nigârın Hayranlığı ol makâma yetdi Kim düşdü ayağa rûhu gitdi
122/809-810 Akıl ve aşkın bir arada olması mümkün değildir, çünkü aşk gönülle yaşanır. Aklın ona galebe çalması, aşkı öldürür. Mecnûn’un ehl-i hâl için söyledikleri de bunu doğrulamaktadır.
Besdir nem-i eşk şâhid-i hâl Tertîb-i ibâret ü fesâhat Aşk ehlinedür delil-i râhat 341/2535-2536 Yine hile ile aşkın giderilmesi de mümkün değildir. Bildi ki değil bu nakş-ı bâtıl Olmaz hileyile aşk zâ'il
285/2090 Mecnûn defalarca çölden eve getirilmesine ve hatta zincire vurulmasına rağmen, aşk yüzünden tekrar eski hâline döner. Mutlak eser etmedi ana pend Zencîr-i heves kaçan tutar bend Efgân edip etdi hırkasın çâk Sahrâlara düşdü zâr u gam-nâk 217/1558-1559 Konusu, yaşanmış bir aşk efsanesine dayanan Leylâ vü Mecnûn’da, ilâhî aşk ve âşık üzerine pek çok değerlendirmeler de yapılmıştır. Leylâ'nın gözüyle âşık:
Mecnûn'un eserde çizdiği âşık görüntüsü, Klâsik Türk edebiyatının timsal gösterdiği varlıktan farklı değildir, hatta Mecnûn, âşığın en veciz örneği olarak tavsif edilmiştir.
Fuzûlî’nin Leylâ vü Mecnûn’unda… 235
Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 4/7 Fall 2009
Kimse çü sana vefâda yetmez Cânın sana kimse verse etmez Ma'şûk iken olup vefâ-dâr Âşıklığını hem etdin izhâr Âşık der imiş bana halâyık Görmem buna hem özümü lâyık Ben nâkısım ey harîf-i kaabil Sensin reh-i aşk içinde kâmil Tahsîn ki yegâne-i zamansın Cân vermek olur sana cânsın 318/2350-2354 Mecnûn mecazdan hakikate, araçtan amaca ulaşınca, çölde kendisini bulan Leylâ’yı tanımaz, hatta ona aldırış etmez. Çünkü o artık hakîkî aşkı bulmuş, ikilikten kurtulmuştur.
Leylâ Mecnûn’un bu davranışını iyi karşılar ve inancının güzelliğini takdir eder.
Hoş mertebedir bu bâreke’allâh 363/2683 Victoria R. Holbrook'a göre; “Bu tenzihten teşbihe giden
20
Leylâ ile Mecnûn’un aradaki engeller kalktığı hâlde, dünyada kavuşmalarının muhal olması, yine eserin tasavvufî boyutuyla ilgilidir. Mesnevîde sona doğru ölüm sorgulanırken, vahdete ulaşmanın yolunun, ölümden geçtiği de vurgulanmak
20 Victoria R. Holbrook, “Alegorinin Ölümü, Hüsn ü Aşk’ın Özgünlüğü, Defter, Yıl 9, S.27, Bahar 1996, s.78-79.
236 Pervin ÇAPAN
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 4/7 Fall 2009
istenmiştir. Çünkü iki çeşit ölüm vardır. Bunlardan biri, takdir edilen ömrün sona ermesiyle meydana gelen maddî ölüm, diğeri ise nefis terbiyesi yoluyla varılan sonuç, bir başka ifadeyle manevî ölümdür ki, bu tarz ölüm varlığın daha dünyada iken yaşadığı bir ölüm şeklidir. Gerçek âşık bu yolla vuslata nâil olur. Mecnûn Tanrı’dan böyle bir ölüm niyaz eder. (s.370-380) Yine eserin sonuna doğru, üstadın söylediği gazelde de, böylesi bir ölüm söz konusu edilmiştir.(s.386) Mecnûn'un Leylâ’ya ölerek kavuşma arzusu da eserde yer alır.
395/2916 Fuzûlî, eserin tasavvufî aşk cihetini, daha belirgin kılmak arzusuyla, beşerî aşkı da söz konusu etmiştir. Kendinden önce aynı konuyu ele alan mesnevilerde de görüldüğü üzere, bu aşk İbni Selâm’ın Leylâ’ya duyduğu aşktır. Leylâ da ona alaka duyar. Eserde bu durum, Leylâ’nın sevgilisinden ayrı ve uzak olmasına bağlanmıştır.(s.194) Daha sonra İbni Selâm da bir av dönüşü, onu görerek âşık olacak ve evlenmek isteyecektir.(s.196) Leylâ, Mecnûn’a yazdığı bir mektupta, kendisini altın kafese kapatılmış bir kuş gibi göstererek, İbni Selâm’ı bir vahşi olarak tanıtır.
Müstevcib-i ser-zeniş değil bu
Hem-reng olubam seninle ben hem 267/1942-1945 Mecnûn, İbni Selâm’ı kendi aşkı için bir engel olarak görür. Leylâ’ya talip olduğu ve evlendiği için ona beddualar eder. Nihayet İbni Selâm ölür. Mecnûn üzüntü içindedir. Çünkü buna kendisinin sebep olduğunu düşünür. İbni Selâm’ın aşkına saygı duyar ve onu bir mazlum olarak telakki eder.
Fuzûlî’nin Leylâ vü Mecnûn’unda… 237
Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 4/7 Fall 2009
Naksım benim ermedi kemâle Ayb eyleme ağlasam bu hâle 325-326/2416-2421 Leylâ vü Mecnûn’da, Fuzûlî beşerî aşkı temsilen, Mecnûn’un en yakın dostu, Zeyd ile onun sevgilisi Zeyneb’den de bahsetmiştir. Ancak eserde bu aşk hakkında çok fazla bilgi verilmemiştir. Aşk konusuna vakıf olan Zeyd, Mecnûn’un içinde bulunduğu durumu en iyi anlayan kişidir. Zeyd iki âşığın haberleşmesini sağlayan kişi olması yanında, Mecnûn'un sırdaşı ve arkadaşıdır. O’nun aşkı eserde aşkı anlayan bir kişi sıfatıyla zikredilmiştir.
248/1788-1791 Sonuç olarak, sanat değeri itibarıyla aynı temayı işleyen eserler içinde bir şaheser olarak nitelenen Fuzûlî’nin Leylâ vü Mecnûn’u, işlediği aşk teması itibarıyla çok katmanlı bir eser görünümü arz etmektedir. Sanatkâr mizacını ve dehasını ortaya çıkaran bir yaklaşımla söz konusu ettiği tasavvufî söylem, eserin bu çok katmanlı görünümüne büyük katkı sağlamıştır, denilebilir. Sanatkârın şiirlerinde okuyucuyu bir anda kuşatan mânâ kâinatı, bu eserde de derinleşerek samimi ve lirik bir ortam yaratmasına vesile olmuştur. Türk edebiyatında yazılan bütün Leylâ ve Mecnûn mesnevîlerinin tematik bakımdan benzer bakış açılarıyla ele alınması gerekir. Böyle bir çalışma neticesinde, zirve olduğu genel bir kabul olarak ifade edilen Fuzûlî’nin eserindeki farklılığı yapan unsurları tespit etmek mümkün olacaktır.
KAYNAKÇA Fuzûlî, Leylâ vü Mecnûn, hzl. Doç. Dr. Hüseyin Ayan, Dergâh Yay., İstanbul 1981, 411s. Fuzûlî, Leylâ ve Mecnûn, hzl. Doç. Dr. Muhammed Nur Doğan, Çantay Kitabevi, Ed. Fak. Bas., İstanbul 1996, 536s. HOLBROOK, Victoria R.,”Alegorinin Ölümü, Hüsn ü Aşk’ın Özgünlüğü”,Defter, Yıl. 9, S.27, Bahar 1996, s.65-80.
238 Pervin ÇAPAN
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 4/7 Fall 2009
HOLBROOK, Victoria R., Aşkın Okunmaz Kıyıları, İletişim Yay., İstanbul 1998, 290s. İbn Arabî, İlâhî Aşk, çev.Mahmut Kanık, İnsan Yay., İstanbul 1988, 221s.
İNALCIK, Şevkiye, Kays b.al-Mulavvah(al-Mecnûn) ve Dîvanı,TTK.Bas., Ankara 1967, 44+118s. İSEN, Mustafa, Ötelerden Bir Ses, Divan Edebiyatı ve Balkanlarda Türk Edebiyatı Üzerine Makaleler, Akçağ Yay., Ankara 1997,s.230-238. LEVEND, Agâh Sırrı, Arap, Fars ve Türk Edebiyatlarında Leylâ ve
LEVEND, Agâh Sırrı, Divan Edebiyatında Kelimeler ve Remizler,Mazmunlar ve Mefhumlar, Enderun Kitabevi, İstanbul 1980, 662s . OKAY, Orhan, Silik Fotoğraflar, Ötüken Neşriyat A.Ş., İstanbul 2001, s.192s. PALA, İskender, Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü, C.I-II,Akçağ Yay., Ankara 1990, 554s. TANPINAR, Ahmed Hamdi, Edebiyat Üzerine Makaleler, Dergâh Yay., İstanbul 1977, 522s. ÜNVER, İsmail, “Mesnevi”, Türk Dili ,Türk Şiiri Özel Sayısı II,
1986,s.430-563. Yüklə 415,53 Kb. Dostları ilə paylaş:
|