Sorumlu: Dç. Dr. Edip ÖRÜCÜ
Yüklə 197,05 Kb.
|
|
2.3.a. ŞEKİL 5 Genel olarak değerlendirildiğinde,Fiedler Modeli işe güdülü liderlik tarzının özellikle iş atmosferinin olumlu yada olumsuz olduğu uçlarda daha etkili olabile- ceği izlemini vermektedir. Öte yandan, insana güdülü liderlik biçiminin, işin yapısını tanımladığı, ancak iş atmosferinin olumsuz olduğu durumlarda, kontrol gücünden bağımsız olarak, daha etkili olabileceği sonucu çıkmaktadır. Fiedler liderlik kavramının açıklanmasında çevre değişkeninin önemini vurgulamakla yetinmeyip daha da ileri giderek,liderlik biçimlerinin değiştiril- mesi amacını güden eğitim ve öğretim çalışmalarının gereksizliğine de işaret etmiştir. Fiedler’e göre, tekrarlanan öğrenmeler sonunda iyice yerleşmiş ve bel- ki de öğrenmeye kapalı liderlik biçimlerini değiştirmek yerine,çevre değişken- leri ile uyumlu düşen liderlik biçimlerini eşlemesinin daha isabetli olabileceğini savunmuştur.Örneğin; ilişki atmosferinin iyi olduğu, işin belirli bir yapıya kavuşturulduğu ve kontrol gücünün bulunduğu bir liderlik pozisyonu için, insana güdülü bir kişiye, işe güdülü bir liderik biçimini öğretmek yerine, hali hazırda işe güdülü beceriler geliştirmiş birisinin düşünülmesinin daha akılcı olacağı gibi Fiedler, daha öncekilerden farklı olarak, işe insanı uyarlamak yerine ; işe göre insan bulma tezini savunmaktadır.(1) __________________________
2.4.ÜÇ BOYUTLU LİDER ETKİNLİĞİ MODELİ: Bahsedeceğimiz üç boyutlu lider etkinliği modelinde görev davranışı ve ilişki davranışı kavramları Blake ve Mauton’un yönetim, zoprasi modelinden esinlenerek adapte edlmiştir.Bilindiği üzere burada, dört temel yöneticili veya lider davranış tipi vardır.Aşağıdaki şekilde görüldüğü gibi bunlar yüksek görev ve düşük ilişki,yüksek görev ve yüksek ilişki,yüksek ilişki ve düşük görev, düşük ilişki ve düşük görev olarak isimlendirilmekteydi. ŞEKİL 6
   Bu dört tip,liderin kişiliğini göstermektedir.
K b      azı alışkanlıklar edinmekte ve çevre tara-
      fından koşullanmış davranışlar geliştirmekte-
dir.Aslında bu davranışların toplamı ortam- da liderin kişiliği olarak yorumlanmaktadır. Bu takdirde dengeli bir kişiliğe sahip olan Lider,benzer durmlarda benzer şekilde davranışlar gösterecektir.Bu davranış diğer- lerince o liderin kişiliği olarak görülür. Onlar, o kişiden belirli durumlarda belirli 2.4.a. Liderin Davranış Tipleri tipte davranışlar beklerler. O halde bir bireyin lider kişiliği veya tipi,diğerlerinin faaliyetlerini yönetirken otaya koyduğu davranış modelidir.Bu model,ya görev davranışı,ya ilişki davranışı ya da her ikisinin uygun bir bileşimini içerir. İki davranış tipi (görev ve ilişki) şöyle tanımlanır; Görev Davranışı: Önderin grup üyelerinin rollerini tanımlaması ve örgütlemesi; iyi tanımlanmış örgüt modelleri, haberleşme kanalları ve işi bitirme yolları bulmak için çaba harcaması olarak belirtilebilir.Şu halde lider üyelerin herbirinin hangi işleri,ne zaman,nerede yapacağını ve işlerin nasıl tamamlanacağını belirtmektedir. İlişki Davranışı: Liderin kendisi ile grup üyeleri arasındaki kişisel ilişkileri haberleşme kanallarını açarak,sorumluluk devrederek ve böylece astlara kendi güçlerini kullanma olanağı vererek sürdürebildiği,karşılıklı güven, arkadaşlık ve sosyo-duygusal destek sağlamaya çalıştığı davranışların toplamın- dan oluşmaktadır. Etkinlik Boyutu: Liderin davranış tipine aşağıdaki şekilde görüldüğü biçimde bir de etkinlik boyutu ilave edilirse üç boyutlu bir liderlik modeli elde edilecektir.(1) ____________________ (1) Örgütsel Davranış ve Yönetim psikolojisi Prof.Dr.Erol EVREN Geniş 5. Baskı İstanbul ’98 sf:358-359  William J. Reddin, üç boyutlu yönetim
tipi kuramında eski mdellerin görev ve  ilişki boyutlarında ilk defa etkinlik boyutunu
    ilave etmiştir.Üç boyutlu lider etkinliği
modelinin gelişmesine büyük katkıda bulunan Reddin,yararlı bir kuramsal modele çeşitli davranış tiplerinin duruma bağlı olarak etkin veya etkisiz olabileceklerini göstermeye çalışmaktadır.Şu halde her koşulda etkin ola- cak tek bir önder davranış tipi kesinlikle ola- 2.4.b. ŞEKİL 7 maz.Burada lider tipi,belirli bir duruma uy- Lider Davranışlarında Etkinlik gun olduğunda etkin, uygun olmadığında Boyutu etkinsizdir. Liderin davranış biçiminin etkinliği onun bulunduğu çevre koşullarına bağlı olduğundan göreve yönelik veya ilişkilere yönelik davranış tiplerinden herhangi birinin etkin veya etkinsiz olabileceğini ileri sürmek doğru olmayacaktır.Etkin ve etkin olmayan tipler arasındaki ayırım genellkle lider davranışının kendisi değil, davranışın kullanıldığı duruma uyumluluğudur.Lider’in benimsediği davranış türü onu etkinlik konusunda harekete geçiren uyarıcıdır.Etkinlik veya etkinsizliğin bu uyarıcıya karşı gösterilen tepki olduğu da söylenebilir. Bu önemli bir noktadır.Çünkü, tek bir en iyi liderlik davranışı tipolojisinin olduğunu savunan kuramcı ve uygulayıcılar,uyarıcı üzerinde değer yargılama-larında bulunurlarken liderliğe durumsal bir yaklaşımla yaklaşanlar ise uyarıcıdan çok, tepki ve sonuçları değerlendirmektedirler.Bu kavram aşağıdaki şekilde üç boyutlu lider etkinliği modeli çiziminde gösterilmiştir. Bu modelde etkinlik her ne kadar liderin seçimine bağlı bir boyut durumu gösteriyorsa da ö  nder bu seçimde bağımsız
değildir. Belirli bir durumda herhangi Bir davranış biçimi geliştiren lider etkinlik çizgisi üzerinde aşırı etkinlik ile aşırı etkinsizlik arasında belirli bir noktada yer alabilir.Bu nedenle,etkinlik Bir ölçüttür. Ve etkinlik boyutlarında üç değer yerine,sınırsız sayıda Değerler alabilir.Bu durumu göstermek için etkinlik boyutu,etkin yüzü+1’den +4’e ve etkin olmayan yüzü –1’den –4’e kadar giden dört eşit parçaya bölünmüştür.(1) ________________________ (1) Örgütsel Davranış ve Yönetim psikolojisi Prof.Dr.Erol EVREN Geniş 5. Baskı İstanbul ’98 sf:360-361 Dört etkin ve dört etkin olmayan tipler arasında, önderin 4 davranış seçeneği grup üyelerininse, üstlerce ve çalışma arkadaşlarınca belirlendiği kadar belli bir durumun (çevresel koşulu) fonksiyonudur,Aşağıdaki tablo 1’de her davranışın, başkaları tarafından nasıl algılandığı ayrıntılı bir biçimde görülmektedir.
Üç Boyutlu lider etkinliği gibi bir model, özellikle belirtici- dir.Çünkü.bu model bütün durumlara uygun olacağı öne sürü-len tek bir ideal önder davranışı tipi üzerinde durmamaktadır. Örneğin;yüksek 2.4.d. Tablo-1 Temel önder davranış türlerinin etkin veye etkin olmayan durumlara göre görev ve yüksek başkaları tarafından algılanış biçimleri ilişki yalnızca belirli durumda uygundur.Güvenlik veya askerlik kuruluşları gibi kriz durum- larına göre kurulmuş örgütlerde; tehdiş,savaş,saldırı ve toplu gösteri gibi durumlarda başarılı ama,başarı,emirlere hemen uyulmasına dayandığından, benimsenir.Zamanın kısıtlı oluşu; konuları yeniden konuşma veya düşünceleri açıklayan tartışmalar yapmaya izin vermeyebilir.Ancak kriz sona erdikten sonra yine öteki tipler uygun olabilir.Örneğin;itfaye şefinin;bir yangın söndür-me işi bitip,merkeze geri gelindiğinde yangın söndürme teknikleri üzerinde yardımcı fonksiyonları ile meşgul iken,öteki lierlik tiplerine girmesi uygun olacaktır.(1) 2.5.LİDERLİKTE AMAÇ-YOL (PATH-GOAL) YAKLAŞIMI: Liderlik analizinde geçerli olan tanınmış yaklaşımlardan birisi de Robert House ve onun yaklaşımını benimseyenlerin ortaya koyduğu amaç-yol (path-goal) yaklaşımıdır.Bu yaklaşım belirli ölçüde durumsallık yaklaşımı ile motivasyon teorisinin bulgularından yararlanılarak geliştirilmiştir.Amaç-yol yaklaşımı,liderin astlarının bireysel güçleri ile iş başarım gücünü nasıl etkileyeceğini veya bu iki amaç seti arasında nasıl bir yol bulacağını araştırır.(2) __________________________
Bu yaklaşıma göre lider astlarının işlerini başarmaları için gerçekleştirebilecek- leri çalışmada,amaca ulaşmak için izleyecekleri yolun tespitinde anahtar rolünü Üstlenecektir.Amaç-yol yaklaşımında yöneticiden liderliğe geçiş için şu üç dav- ranış biçimini iyi değerlendirmek gerekir.
İş ile uyumlu olmalarını sağlamaktır.çalışanların teknik ve psişik özellikleri ile işi başarma arzuları arasında ilişki-denge kurmak zorundadır. Bir yöneticinin sayılan bu davranışları gerçekleştirmesi ve iş ile iş gören arasındaki dengeyi kurmak onun liderlik özelliklerinin işlemesi olarak düşünü- lecek,sözü edilen davranışların etkinliğe göre yönetici ile lider arasındaki fark ortaya çıkacaktır.Amaç-yol yaklaşımına da göre bazı liderler bazı ortamlarda başarılı olacaklardır. Lider Davranışları Yönlendirici Destekleyici Katılımcı Yapısal Faktörler İşin Özellikleri Organizasyon Yapısı Astların Yapısı Yapısı Yönlendirici Destekleyici Katılımcı Çalışanların Algılanması -Sağlanan Çıkarların Yeterliliği -Başarı-Ödül Dengesi -Güç Özellik Uyumu
  
Etkinlikler Tatmin Sağlama Motiasyon Başarı
2.5.a.Amaç-yol Yaklaşımında Lider Davanışları: Yukarıdaki şeklin incelenme- sinden sonra anlaşılan o ki; liderliği temel lider davranışları,işletmenin yapısal özellikleri ve işgören beklentileri belirlemektedir.Şemadan görüldüğü gibi amaç-yol yaklaşımına göre üç tip liderlik davranışı vardır.Bu lider davranışlarının başlıca özellikleri aşağıdaki gibidir.(1) 2.5.a.1.Yönlendirici Lider Davranışı: Yönlendirici veya emredici tip denilen liderlik davranışı “patron eğilimli “ lider davranışı olarak da adlandırılır. Bu liderlik türünün en belirgin özelliği olarak astlarının iş yapısının liderce ____________________
Belirlemesi ve işlerin başarılması için astların izleyecekleri yolun kesinlikle lider tarafından saptanması olarak gösterilebilir. 2.5.a.2. Destekleyici Lider Davranışı: Destekleyici lider tipi çok zaman “kişiye dönük lider”,”uyumlu lider” gibi kavramlarla anlatılmak istenir.Bu liderin temel davranışı astları ile ilişkisini dostluk,arkadaşlık iklimi içerisi- sinde yürütmeye çalışır.Bu davranış türünün kişilerin taminini ve başarma güçlerini olumlu yönde etkilediği görülmektedir.Çalışanların sosyal ilişkilerini kurmalarına yardımcı olan,ast-üst arasındaki ilişkinin bir iş birliği anlayışı içerisinde yürümesine yardm eden liderlik türü destekleyici lider olarak değerlendirilmektedir. 2.5.a.3. Katılımcı Lider Davranışı: Amaç-yol yaklaşımının üçüncü lider türü katılımıcı liderdir.Bu liderde “grup yöneticisi” veya “ekip yöneticisi” gibi isimlerin verildiği de sıkça görülmektedir.Katılımcı lider, iş grubu üyelerinin fonksiyonlarını yerine getirmelerinde ve işi başarmalarında onlarla birlikte sorumluluk üstlenir.katılımcı liderler iş ortamında,işin tüm süreçlerinde ve her türlü karar verme davranışlarında gerekli olan bilgi ve gücü astları ile paylaşma yoluna giderler. 2.6. LİDERLİĞİN AÇIKLANMASINDA DİĞER YAKLAŞIMLAR: Yukarıda açıklanan liderlik yaklaşımlarının dışında kalan ve liderin oluşum veya etkin liderliğin şartlarını açıklayan değişik yaklaşımlar vardır.Sözü edilen yaklaşımların dışında kalan ve liderliği değişik yönleri ile analiz eden yaklaşımları kısaca aşağıda vermek istiyoruz. 2.6.a. Vroam-Yettan-Jogo Yaklaşımı: Fazlaca tanınan çağdaş liderlik yaklaşımlarından birisi de Vroam-Yettan-Jogo modelidir.1973 yılında Victor VROAM ve Philip YETTAN tarafından gerçekleştirilen bu yaklaşımdaha sonra Vroam ve Arthur,G.Jogo’nun çalışmaları ile olgunluğa ulaşmıştır.Bu yaklaşım- da amaç-yol yaklaşımında olduğu gibi liderlik biçiminin liderin organizasyon İçerisindeki yerine bağlı olduğunu,bu nedenle de farklı liderlik türlerinin ortaya çıkacağını ileri sürmüştür.Fakat Vroam-Yettan-Jogo modeli daha ziyade belirlenen durumlar için, lider ile astların ortak katılımlarından veya ilişkisiden ortaya çıkan lider davranılarının üzerinde durmuştur.Astlar taraından kabul edilen kararların daha iyi sonuçlar verdiğini açıklamak bu modelin amaçları arasındadır. Vroam-Jogo modeline,belirli şartlar altında verilecek kararlara astların katılmasını sağlamak için onlara nasıl cesaret verileceği ve sonunda ne kadar astın katılımının sağlanacağı saptanmak istenmektedir.Tüm durumlar için ideal karar vermenin tek yolunun olmadığı düşüncesi bu tür sorulara geçerli olan her safhada lider, astlarının katılımını sağlayacak,böylece kendi etkinliğini arttırmış olacaktır.(1) ______________________
Karar ağacı modeli ile etkin liderliğin.dolayısı ile astların karara uygun karar noktalarının analizinin yapılması bu modelin vardığı son aşamadır. Bu yakla- şım özel bir lider tipinden söz etmeyip,belirli şartlar altında ve kararın farklı aşamalarında astlarının karara katılmasını sağlayan liderlerin varlığından söz etmektedir. 2.b.b. Yatay İlişki (Horizontal) Liderliği Yaklaşımı: Bir organizasyon içerisinde ast-üst ilişkisi (vertical) ilişkidir.George GREAN ve Fred DANSERAU yöneten il yönetici arasındaki farklı ilişkilerin önemini ele almışlar ve her bir ast-üst ilişkisinin dikey bir güç dağılımı olduğunu vurgulamışlardır.Her bir ast kendi yöneticisinin genel davranış snırları içerisinde kalmak durumunda olabilir.Oranizasyon içerisindeki her bir küçük grup için özel ilişki sistemi kurma işlevi bir üst yöneticinindir.Organizasyon içerisinde yer alan her küçük grubun özel görevleri olduğu gibi davranışları açısından da belirli ölçüde serbestlikleri vardır.Ancak bir organizasyonun dışında da bazı gruplar vardır.İşte bu yaklaşıma göre lider organizasyon içerisindeki gruplarla, organizasyon dışındaki grupların ilişkilerini düzenleyen kişidir. Yatay ilişki liderliği sahip olduğu biçimsel olmayan otorite ile kişileri etkileme gücüdür.Yöneticinin bir organizasyon içerisinde ast-üst ilişkileri açısından sahip olduğu otorite doğrultusunda başarılı olması doğaldır.Kısacası lider organizasyon içi ve dışı ilişkileri düzenleyen ve kontrol eden kişidir ve bu kişinin liderliği yatay liderliktir. Aşağıdaki şekilde şematize edilen yatay liderlik biçiminde lider, dışsal ilişkilerini de iş grubu ile olduğu gibi en üst düzeyde tutacak ve bu ilişkilerin dengelenmesinde üstün başarı gösterecektir.Bu tür liderlik olgusunun özellikle üst kademe yöneticileri için önemli olduğunu da ayrıca vurgulamakta yarar olacaktır.(1) Yatay İlişki Liderliği İlgi Alanları   
  
         
_________________________
2.6.c. Yaşam Dönem (Life Cycle) Yaklaşımı: liderlik olgusunun açıklanma- sında modern yaklaşımlarından biri de yaşam dönem yaklaşımıdır.Bu yakla- şıma göre liderin davranışı kendisine bağlı olanların olgunlaşma sürecine bağlıdır. Astların olgunlaşma süreci, onların zaman içerisinde sorumluluğu kabul etme eğilimlerinin,ilgi ve deneyimlerinin,etkilendikleri motivasyon faktörlerinin değişim sürecidir. Aşağıdaki şekilde görüldüğü gibi, astların olgunlaşma düzeyi zaman içe- risinde en alt düzeyden,olabilecek en üst seviyeye doğru gelişme gösterecektir. Aynı değişim süreci içerisinde liderin davranışı yüksek başarı eğiliminden daha düşük iş başarım davranışına doğru gelişme gösterecektir.Bu değişmeler olurken kişiye yani astda görev davranışı aza doğru bir eğilim olacaktır. Liderliğin açıklanmasında yaşam dönem yaklaşımı yöneticiler tarafından önemli ölçüde benimsenmiştir,ancak bilimsel araştırmalarda sözü edilen Yüklə 197,05 Kb. Dostları ilə paylaş:
|
işi olgunlaştıkça,önder çevresel etkinliklere
Amaç-Yol Yaklaşımı