Sorumlu: Dç. Dr. Edip ÖRÜCÜ
Yüklə 197,05 Kb.
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- İÇİNDEKİLER
- LİDERLİĞE GİRİŞ
|
T.C. MUĞLA ÜNİVERSİTESİ İKTİSADİ ve İDARİ BİLİMLER FAKÜLTESİ İŞLETME BÖLÜMÜ LİDERLİK SORUMLU:Dç. Dr. Edip ÖRÜCÜY.Ziya ASLANALP 9802040798 Yeşim Z. ASLANALP 9802040799 Mehmet ŞELE 9802040811 MUĞLA 2002
-LİDERLİĞE GİRİŞ
2.2.a. Şekil 1. (Ohio Modeli) 2.2.b. Şekil 2. (Lider-İşleyiciler Yetki İlişkileri) 2.2.c. Şekil 3. (Yönetim Biçimleri Yaklaşımı) 2.2.d. Liderlik, usluba göre değişebilir. 2.2.e. Liderin Grubu, bir çevre unsurudur. 2.2.f. Şekil 4. (Ortam Koşulları ile Liderlik Davranışının İlişkileri)
2.3.a. Şekil 5. (Fiedlerin İlişki Atmosferi, işin Yapısı ve Kontrol Gücü değişkenlerinin kesişimlerine dayalı olarak önerdiği Liderlik Biçimleri)
2.4.a. Şekil 6. (Liderin Davranış Tipleri) 2.4.b. Şekil 7. (Lider Davranışlarında Etkinlik Boyutu) 2.4.c. Şekil 8. (Üç Boyutlu Liderlik Modelleri) 2.4.d.Tablo 1.(Temel önder davranış türlerinin etkin veya etkin olmayan durumlara göre başkaları tarafından algılanış biçimleri) 2.5. Liderlikte Amaç-Yol (Path-Goal) Yaklaşımı 2.5.- Şekil 9. (Amaç Yol Yaklaşımı) 2.5.a. Amaç-Yol Yaklaşımında Lider Davranışları 2.5.a.1. Yönlendirici Lider Davranışı. 2.5.a.2. Destekleyici Lider Davranışı. 2.5.a.3. Katılımcı Lider Davranışı. 2.6. Liderliğin Açıklanmasında Diğer Yaklaşımlar 2.6.a. Vroam-Yettan-Joga Yaklaşımı 2.6.b. Yatay İlişki (Horizontal) Liderliği Yaklaşımı 2.6.b.1. Şekil 10. (Yatay İlişki Liderliği ilgi Alanları) 2.6.c. Yaşam Dönem (Life Cycle) Yaklaşımı 2.6.c.1. Şekil 11 (Liderlikte Yaşam Dönem Yaklaşımı) 2.6.d. Likert’in Dört Sistem Yaklaşımı 2.6.d.1. Tablo 2 (Likert’e göre Liderlik Tipleri) 2.6.e. Liderlik Davranış Biçimleri Konusunda Yeni Bir Yaklaşım: Transaksiyonel ve Transformasyonel Liderlik Davranış Biçimleri 2.6.f. Şekil 12 ( Zaman Yönelimi ve İlişkilendirilmesi Bakımından Liderlik) 2.6.g. Şekil 13 (Transformasyonel ve Transaksiyonel Liderlik Biçimleri ile örgütsel başarı arasındaki ilişkiler) -LİDERLİK VE LİDERLİK MODELLERİ- LİDERLİĞE GİRİŞİnsanlar grup halinde yaşayan sosyal nitelikli canlılar oldukları kadar oluşturdukları grupları yönetecek ve hedeflerine götürecek liderlere de ihtiyaç duyan varlıklardır.Birey kendi arzu ve ihtiyaçlarından bir kısmını gerçekleştirmek, kişisel hedeflerine erişebilmek için bir gruba ihtiyaç duyar ve grup halinde hareket etme zorunluluğu hisseder.Yalnız insan zayıftır, güçsüzdür, cesaretsizdir, arzu ve enerjileri azalmış, korkudan yetenekleri büzüşmüş durumdadır.İnsanları belirli hedeflere götürebilmek için bu hedeflere ulaşmada onların sağlayacakları kişisel arzu ve ihtiyaçlar ile çıkarların neler olduğunu takip etmek, daha sonra da bu insanları bir grup etrafında toplayarak güçlerini, cesaretlerini, arzu ve enerjilerini arttırmak gerekir. Grubu oluşturacak insanların bireysel çıkarlarını somut olarak belirlemek güç ise bu takdirde onların milli duygularına, müşterek olan sosyal, ahlaksal ve dinsel değerlere hitap etmek gerekecektir. Şu halde belirli amaç ve hedeflere yönelmiş insan gruplarının oluşturulması ve harekete geçirilmesi her insanda kolay kolay bulunmayan ayrı bir beceri ve ikna etme yeteneklerini gerektirmektedir.Liderlik konusunda ortaya atılan birçok tanımlar incelendiği ve bir sentez oluşturmaya çalışıldığı takdirde bu kavramı, bir grup insan belirli amaçlar etrafında toplayabilme ve bu amaçları gerçekleştirmek için onları harekete geçirme yetenek ve bilgilerinin toplamıdır diye tanımlayabiliriz. Liderlik tarihin her devrinde vardı, hiyerarşik bir yapısı olan insanın gelecekte de liderden vazgeçmeyeceğini söylemek yanlış olmayacaktır.İnsan her zaman kişisel olarak gerçekleştiremeyeceği ihtiyaç ve çıkarların baskısı altında bulunan insanlara biraraya gelip bir grup oluşturarak gerçekleştirmeye çalışmaktadır.(1) ____________________
-LİDERLİK VE LİDERLİK MODELLERİ- 1.LİDERLİĞE BİR BAKIŞ Üçüncü bin yıla girerken, liderliğe dayalı yöneticiliğin de önemi giderek artmış bulunuyor.Bu konuda pek çok esere rağmen, lider yöneticiliğin ne olduğu,bir çok küçük büyük organizasyonları yönetenler tarafından ya anlaşılamamıştır ya da öğrenilenler davranışlara yansıtılmamıştır.Oysa en küçükten en büyük olanlara kadar bütün organizasyonların yöneticilerinin liderlik bilgi ve beceri ile donanmış olmaları,minimum girdilerle maksimum çıktılara ulaşmayı imkan dahiline sokar.Diğer bir deyiş ile liderlerin yönettiği ekonomik ve hizmet örgütlerinde verimliliğin maksimizasyonu gerçekleşir. Gelecek on yıllarda kısıtlı ve geleneksel kaynaklara, gerek hizmet ve gerekse ekonomik örgütlerde amaçlara sadece yöneticilik bilgileri ile ulaşmak bir hayal olacaktır.Ayrıca şimdilerde bile liderlik uygulamalarının yetersizliği nedeni ile uzun uğraşlardan sonra gerekli düzenlemeleri yaparak verimliliğe ulaşmak için zaman yoktur.Siz verim elde etmek için uğraşırken, verime ulaşmak hayatta kalmanıza imkan vermemektedirler. İyi bir Lider olmak için ön koşul, çok iyi bir yönetici olmaktır.Ancak her”çok iyi yöneticinin” Lider olamayacağı da bir gerçektir.Burada çok basit bir yaklaşımla,Lider ile yönetici arasındaki çizgiyi tanımlamak gerekir.Bilindiği gibi yönetici, görevi güce dayanarak,lider ise astlarına isteterek yaptırır.Ast göreve kendini adar ise, en iyi sonuçlara ulaşmak için tüm gücünü işe koşar.İnsan makine sistemlerinden oluşan sosyo-teknik sistemleri yönetiyoruz.Bir motor,bir bilgisayar teknik bir sistemdir.Sürücü ile araç,bir insan-makine sistemidir. Olaya sistem yaklaşımı ile bakıldığında yönetici olarak sadece sosyo-teknik sistemleri yönettiğimiz ortaya çıkar.Bilindiği gibi bazı organizasyonlar insan bazıları ise teknik ağırlıklıdır. İnsan canlı olduğu için önem taşır.Sosyo-teknik sistemler insanlara çalışır.Bu nedenle, böyle bir sistemi yönetecek şahıs, davranış bilimide dahil enter displiner özellikli genel sistem teorisini bilmek ve sistem yaklaşımını kullanmak zorundadır.Yeterli bilgi ve becerilerle donanmış liderler ise, sistemi dengede tutar ve verimli çalıştırabilirler. Bu durumda liderliğe soyunanların,sistem bilgi ve becerisine sahip olmaları kaçınılmazdır.Aksi takdirde sadece yönettiklerini sanırlar ve böylece yönetmeyen yönetimler meydana gelir.Kaynaklar verimsiz bir şekilde heba olur, gider.(1) _______________________
Bu duruma düşen bir örgüt,birüretim sistemi ise iflas eder,bir hizmet sistemi ise devlet bütçesinden finanse ediliyorsa,faydasız, ölü bir sistem olarak adeta bitkisel yaşam gibi kaynak emmeye devam eder.Ancak toplumun güvenini yitirir ve giderek hoşnutsuzlukların yeşermesinin nedeni olur,sonuç en hafif ifade ile sosyal huzursuzluklardır. Bu kısa ve öz açıklamalardan sonra yine kısaca liderlerin doğuştan bu özelliklere sahip olduğu veya eğitimle kazanıldığı tartışmasına açıklık getirilmelidir.Bizim görüşümüze göre,insanlar lider olarak doğmazlar,ancak aşağıda açıklayacağımız gibi liderliğe uygun koşullarda doğar ve gelişirler.Bir bireyin liderliğe yatkın olması için,sağlam nitelikli bir gen havuzundan (anne ve babanın genleri) alacağı genetik kodlarla dünyaya gelmesi gereklidir.Böylece fiziksel açıdan özellikle beyinsel tamamlık ve sağlamlık elde edilmelidir.Daha sonra sinoplaşmanın yoğunlaşması için çevre iletişiminin zengin olduğu bir ortamda bebekliğini yaşaması ve daha sonra kreş ve okul öncesi eğitim kurumlarında sinoplaşmanın gerçekleştirilmesi ve idamesi sağlamlaştırılmalıdır. Sinoplaşması zengin olan bir bireyin algılaması,akıl yürütmesi ve kişiliğinin olumlu istikamette gelişmesi imkan dahilindedir.(1) Bu yeteneğe sahip bireylere,liderlik bilgi ve becerisinin çok etkili ve kolay bir şekilde kazan- dırılacağının düşünülmesi yanlış değildir. Kişiliği gelişmiş bireyden kendini gerçekleştirmiş bireye geçiş,doğru ve hızlı bir şekilde oluşur.Kendini gerçekleştirmiş bireyler,diğerlerine kıyasla,önemli farklar taşırlar.Bu farkların başında akılcı ve demokratik yaklaşım,bilimsel ve yaratıcı düşünce,laik bakış açısı,gerçekleri görme ve kabullenme,tevazu, sempati , karşılıksız insana sevgi ve saygı gibi önemli yetenekler gelir.Bu yetenekler bir liderde olması gereken ön koşul yeteneklerdir.Bunlar gibi ön koşul yeteneklere sahip olmayanlara,liderlik bilgi ve becerisi kazandırma eğitimi boştur, israftır. Bize göre liderlik,olumlu kişilik ile başlar,yoğun eğitim ile olgunlaşır.Lider eğitimi hiçbir zaman diploma ile bitmez,bir ömür boyu kendi açtığı liderlik okulunda titiz ve yorulmaz bir çalışma ile sürekli gider.Olumlu bir kişilik yapısına sahip olmayanların,lider yönetici olması beklenmemelidir. Buraya kadar yapılan kısa açılamaları toplar isek, önce iyi bir beyin ve sinir sistemi donanımına (hardware) sahip olunmasının ve daha sonra da radikal düşünme ve sorun çözücülüğü sağlayacak bir yazılım (software) olan sistem yaklaşımı modeline ulaşmanın zorunlu olduğunu ileri sürebiliriz. Daha önceden de belirtildiği gibi çok geniş kapsamlı olan liderlik konusunda ciltler dolusu bilgi derlemek gerekir.Ancak bir çok yayından derlenen aşağıdaki liderlik özellikleri üzerinde düşünülmeye,yorumlanmaya ve eğitim programlarına ışık tutmaya namzet olarak değerlendirilmektedir. (2) ________________________
Liderlik Özellikleri__:
Bu özelliklere ilaveler yapılabilir veya bazıları birleştirilebilir.Ancak önemleri inkar edilemez. Son söz olarak; Liderlik akılla başlar ve akılla sürer.Aklın olmadığı yer de Liderlik de yoktur.(1) ________________ (1) Doğu AKTULGA Executive Excellence Dergisi Nisan ’98 sf:11 2.LİDERLİK YAKLAŞIMLARI 2.1.LİDERLİK ÖZELLİKLERİ YAKLAŞIMI 1950 öncesinde liderlikle ilgili çalışmalara bakıldığında,araştırmaların daha çok etkin olan ve olmayan liderlerin özellikle yapısal donanımları gereği,kişilik özelliklerindeki farklılıkları anlamayı amaç edindiklerini görüyoruz.O dönemin anlayışına ve araştırmalarına bakıldığında,” bazıları lider doğar” varsayımının, lider denen bu “büyük adamı” tanımlayan kişilik özelliklerini yakalayabilme tutkusunun baskın olduğu dikkati çekemektedir. Özellikle 1930 ve 1940 yılları arasında yoğunlaşmış araştırmalar,yapısalözellikleri üç temel grupta toplamıştır;Kişilik,yetenek/beceri ve fiziksel.Lideri tanımladığı varsayılan ve en sıklıkla araştırılan kişilik özllikleri şunlardır:
Lider özellikleri arasında yetenek/beceri grubunda yer alan özeliklerde şunlar olmuştur:
Üçüncü grupta ise,”görünüş”,”boy”,”kilo” gibi fiziksel özeliklerede yer verilmiştir.(1) O dönemin araştırmacıları asında son derece isabetli sorular sormuşlardır: Etkili bir lideri,olmayandan hangi özellikler en iyi ayırt etmekteydi ? Örneğin; Kendine güvenen,iş birliğine yatkın,ortama uyum gösterebilen,uzun boylu ve yaratıcı özelliklere, ______________
sahip olan birisi, bu özelliklere sahip olmayan bir başkasına kıyasla daha iyi liderlik yapabilirmiydi ? veya kilosu yaşına uygun,çok iyi konuşan ve başarı hırsıyla yanıp tutuşan birisi mi daha iyi liderlik yapabilirdi ? Yoksa sadece zeki ve uzun boylu olmak lider olmak için yeterli miydi? Bu sorulara biri 1948’de Ralph STOQDİLL(1) ,diğeri 1959’da Richard MANN(2) tarafından olmak üzere iki önemli araştırma taraması yanıt almaya çalıştı. Stoqdill ve Mann’in uzun yıllara yayılan araştırmalarla ilgili taramaları,”büyük adam”,”bazıları lider doğar kuramlarına ve bunlardan türeyen bulgulara karşı hatırı sayılır bir darbeyle sonuçlandı. Bu taramalardan ortaya çıkan en belirgin durum,araştırma bulguları arasında ortaya çıkan tutarsızlıktı.Sözgelimi,bir araştırmada kendine güven,kararlılık ve ortamlara duyarlılık gibi özellikler “lider adamı” tanımlıyor bulgusuna varılmışken,bir araştırma bulgusu ya bunu anlamıyordu, ya da tamamen başka bir özellikler kümesini etkili liderlik olarak tanımlayabiliyordu. Özetle,bulgular birbiriyle çelişir durumdaydı.Bu taramalar ortaya net bir durum çıkardı:Sanıldığı gibi ne tanımlanabilecek ve daha sonra ayıklanabilecek “büyük adamlar”,ne de “doğuştan gelme liderler” vardı.Stoqdill ve Mann’in taramaları bazı özelliklerin altını,temkinlide olsa,çizmedi değil.Lider olarak tanımlanan kişilerin,her zaman olmasa da,seyrek olarak paylaştıkları bazı özellikler vardı;
boyları . Neden temkinli bir alt çizme olduğu,son özellikten gayet iyi anlaşılacaktır. Bu özellik,Turgut ÖZAL,İsmet İNÖNÜ,Napolyon ve daha nice lider açısından nasıl açıklanabilir ? Yani,bazı kişiler kısa boylarına rağmen nasıl lider olmuşlardır ? Zeka, zayıf da olsa lider özelliği olarak su üstüne çıkmıştır.ancak bu konuda da sorunlar vardır.Bir kere “zeki olmak ne demektir? Duygusal,sosyal,matematiksel,mekanik zekalardan,hatta IQ’ya karşı EQ,yani zeka katsayısına karşı duygusal katsayıdan bahsedilen günümüzde lider hangi zekaya göre seçilecektir ? Üstelik,öreneğin kendine güvenen, başkalarını yönlendirme hırsına sahip,uzun boylu,konusundaki bilgilere hakim ve zekası yerinde olan birisi -bir başkası olmuşken- neden lider olamamıştır?(3) Belirli bir noktanın abartılı bir biçimde de olsa altını çizen “Forrest Gump” filmi hatırlanırsa,”ortlama zeka” bir yana,ortalama altına inen birinden bile,sırf ______________________
somut düşünce tarzı ve kurallara uymaya yatkınlığı ile lider olabileceği ihtimali akla getirebilir.Böyle liderler olmuş mudur ?, bilinmez.Ancak olamayacağını söylemekte zordur. 2.2.LİDERİN DAVRANIŞ YAKLAŞIMI Stoqdill ve Mann’in değerlendirmelerinden sonra lider kişiliğinin ne olduğu sorusu büyük oranda terk edilerek,1950 yıllarından itbaren,sosyal örgütsel (organizasyonel) davranış psikologlarının,lider olarak tanımlanmış kişilerin “ne tür ? davranışlar” sergiledikleri sorusunun peşine düştükleri görülmüştür. Davranışçı kuramları ve açılamaları benimsenmiş araştırmacıların ”lider doğulur,o zaten öyledir” inanışı karşısında temel aldıkları varsayım,”liderlik davranışı öğrenilmiştir,öğrenlebilir” olmuştur. Bu araştırmalar günümüze kadar bir çok modeller doğurmuştur.Her model kendi içinde, liderliğin ne tür davranış biçimleri sergilemesi gerektiğinin altını çizmiştir.Ayrı modeller olduğu savlarına rağmen,birkaç davranış boyutu her modelde ortak bir payda olarak su üstüne çıkmıştır.Bu boyutlara geçmeden önce,liderin davranış biçimleri konusundaki araştırmalara öncülük eden klasik bir araştırmayı özetlemekte yarar vardır. Sosyal psikolojinin önde gelen araştırmacılarından Kurt LEWİN ve arkadaşları(1),”otoriter”,”demokratik”ve”müdahalesiz”olmak üzere üç liderlik davranışını araştırmışlardır,Araştırma 10 yaş grubu çoçuklarda gerçekleştiril- miştir.Üç gruba çocuklarla liderler,çeşitli okul sonrası faaliyetlere (kağıttan oyuncaklar yapma,resim,grup oyunları,müzik,vb.) katılmışlardır. “Otoriter” lieri oynayan araştırmacı, çocuklarla girdiği faaliyetleri belirli kurallara bağlayan,çocukların birlikte yapması gereken çalışmalarda eş seçi- mini tek taraflı tanımlayan,neyin yapılıp yapılmayacağı konusunda kararları çocuklara danışmadan veren vb. , davranış biçimleri sergilemiştir. “Demokratik” lideri oynayan araştırmacı ise, çocuklarıneşlerini kendileri- nin seçmesine izin veren,kuralları tek değil,grup olarak saptamaya özen gös- teren, vb. davranış biçimleri bahsetmiştir. “Müdahalesiz” lideri gerçekleştiren araştırmacı ise; çocukları tümüyle kendi başlarına bırakarak,etliye sütlüye karışmayan bir tavır sergilemiştir. Araştırma sonuçları özetle,çocukların bu üç liderlik biçimi altında gösterdikleri davranışlar arasında farklılıklar olduğunu ortaya çıkarmıştır,Örneğin;”demokratik” liderlik altında çocuklar”otoriter” liderliğe kıyasla daha fazla tatminkarlık ve birbirlerine karşı daha fazla saldırganlık sergilemişlerdir.(2) Bu araştırmanın önemi ne olmuştur ? Bir kere,çeşitli liderlik davranışları yapısal özelliklerden bağımsız olarak benimsenebilir (yani demokratik bir davranış sergilemek, yapının değil öğrenmenin bir ürünüdür) ve liderle grubun
üretimini ve ilişkisini etkileyebilir.İkincisi,liderlik davranış biçimleri, en azından bu araştırmada gözlemlendiği gibi grubun üyelerini ve grubun yapacağı işi dikkate alan iki boyutta düşünülebilir.Lewin’in araştırmasında otoriter biçim,grup faaliyetlerinin nasıl yapılacağı konusunda kurallar getirmiş ve demokratik gruba oranla daha fazla iş üretmiştir.Öte yandan,grubun üyelerinin düşüncelerine duyarlılık gösteren demokratik liderlik,daha az iş üretmesine rağmen,işin kalitesinin ve üyelerinin tatmininin yüksek olmasını sağlamıştır. Kurt Lewin’in bu klasik araştırmasından sonra davranış kuramcıları liderlik alanına yeni bir ivme kazandırarak liderlikte ne tür ? davranış biçimlerinin önemli oduğu sorusuna yoğun bir şeklde eğilmişlerdir. Yine klasikleşmiş ve Ohio Eyalet Üniversitesi araştırmacıları olarak anılan çalışmaların bugularını, daha sonra gelen araştırmacılara ışık tutmaları açısından özetlemek yararlı olacaktır.Ohio araştırmacıları,çalışmalarının ilk dönemini lider olarak tanımlanan kişilerin davranışlarını gözlemleyip, tamamlamaya ayırmışlardır.Böylelikle zaman içinde, aşağı yukarı 1800 dolayında lider davranışı betimlenmiştir.Br sonraki aşamada ise,bu davranış biçimlerinden hangilerinin etkin liderliği,olmayandan ayırt ettiğini anlamaya yönelik çalışmalara girmişlerdir.Bir bütün olarak araştırmalar,iki davranış boyutunun göreceli olarak liderlik kavramına ışık tuttuğunu ortaya koymuştur. Boyutlardan birisi,liderin birlikte çalıştığı kişilerin isteklerine duyarlılığı,onların güven ve sevgisini kazanmayı hedefleyen “insana yönelme”, diğer boyut ise,iş üretimini arttırmak için iş tanımlamasını,örgütlenmesini ve kurallarla bir yapıya oturtulmasını hedefleyen “işe yönelme olarak tanımlanmıştır. “İnsana yönelik” liderlik, çalışanlarla arkadaşça bir hava oluşturma,lidere yaklaşabilme kolaylığı sağlama,çalışma biriminin ortaya koyduğu önerileri yaşama geçirme,birlikte çalışılan kişilerin hoşlarına gidebilecek sıcak yaklaşımlar gösterme (doğum gününü kutlama vb.) gibi davranış biçimleriyle tanımlanmaktadır. Öte yandan,”işe yönelik” liderlik, her bir çalışandan neyin beklendiğinin açıkça tanımlanıp kurala bağlanması,hangi işin nasıl yapılacağının lider tarafından karara bağlanması,iş davranışlarıyla ilgili standartlara kesin bir bağlılık gösterme gibi davranış biçimleri içermektedir. Ohio Araştırmacıları,çalışmalarının ürünlerini işlevsel bir model haline dönüştürerek bu iki boyutlu birbiriyle kesiştirmiş ve çeşitli liderlik davranış biçimlerini tanımlama olanağı sağlamışlardır.Ohio Modeli aşağıda sunulmuştur.(1) ___________________ _______
OHİO MODELİ
Yüklə 197,05 Kb. Dostları ilə paylaş:
| ||||||||||||||