12
efir
8
yaranmışdır. Sonra Xronos onlardan özündə dünyanı
əhatə edən yumurta yaratmışdır. Bu yumurtadan işıq və
sevgi tanrısı olan hermafrodit Fanes (yun. Φάνης) çıxmış və
o, tanrıları və bütün canlıları doğmuşdur. (8)
Tanrılardan biri Dionisus olmuşdur. Titanlar
9
(yun.
τιτᾶνες) onu parçalayıb yemişdirlər. Ona görə də, baş
tanrı Zeus onları ildırımla yandırmışdır. Titanların kü-
lündən isə insanlar yaranmışdır. Ona görə də onların ikili
təbiəti vardır. Biri insanların şər olan titanik, digəri isə
xeyir olan dionisik təbiəti mövcuddur. Ona görə də insan
həyatının məqsədi titanik təbiətə qalib gələrək dionisik
həyat yaşamaqdır. (8)
Bu baxımdan da orfiklərin dini ayinləri olmuşdur.
Onlar bədənin təmizliyinə riayət etmiş, ət və paxla ye-
məmiş, çoxlu dualar oxumuşdurlar. Onların inancına görə
insan titanların Dionisusa qarşı etdiyi cinayətin daşı-
yıcısıdır və buna görə də günahkardır. Ancaq, orfik həyat
tərzi insanı dünya həyatının əzablarından qurtara, ruhuna
isə azadlıq verə bilər
10
. (8)
Orfizmə görə əsl həyat ölümdən sonra başlanır. Ora-
da ölənlərin ruhu həyatda etdiyi əməllərə görə cavab
verir. Orfiklər ruhların bir bədəndən digərinə köçməsinə
8
Efir (yun. α
ἰθήρ) – yunan mifologiyasına görə göyün üst qatı, tanrıların
yaşadığı məkandır.
9
Titanlar – yunan mifologiyasında ikinci nəslin (əsas yaradıcı tanrılardan
sonra gələn) tanrılarıdırlar. Onlar göy tanrısı Uranus (yun. Ο
ὐρανός) və yer
tanrıcası Qaia’dan (yun. Γαία) törəmişdirlər.
10
Xristianlıqda da hər bir insan Adəmin ilk günahına görə günahkardır. Bu
günahdan insanı yalnız İsaya iman qurtarır. Bu inancla orfizmin bənzərliyi
vardır.
13
də inanırdılar. Sonralar orfizm Roma imperiyasında dir-
çəlmiş və müəyyən qədər yayılmışdır. Bu dini təlimin
prinsipləri pifaqorçular, platonçular və digər düşünürlərin
fəlsəfəsi görüşlərinə təsir etmişdir. (8)
Qədim Yunanıstanın fəlsəfəöncəsi ənənəsində das-
tanlar da böyük rol oynamışdır. Onları şairlər və ədiblər
yazırdılar. Onlardan biri Homer (yun. Ὅμηρος, m. ö.
11
VIII
yüzillik) olmuşdur. Onun kimliyi haqqında bilgilər ol-
duqca azdır. Hətta, onun anadan olduğu yer də dəqiq
bilinməməkdədir.
Homer “İliada” (yun. Ἰλιάς) və “Odisseia” (yun.
Ὀδύσσεια) adlanan dastanların yazarı olmuşdur. Onlarda
yunanların mifoloji və dini dünyagörüşü əks olunmuşdur.
Bu dastanlarda insan həyatı və tarixi olaylar mifik var-
lıqların və tanrıların həyatı ilə bağlılıqda təsvir olun-
muşdur. Olumpus dağında yaşayan tanrılar savaşlarda və
başqa hadisələrdə tarixin gedişinə və insanların həyatına
qarışmış, başqa mifoloji varlıqlar isə insanlarla birlikdə
müxtəlif hadisələrdə iştirak etmişdirlər. “İliada”da Troya
savaşı ilə bağlı hadisələrdən, “Odisseyada” isə bu sa-
vaşdan sonra Odisseus (yun. Ὀδυσσεύς) adında bir igidin
vətəninə qayıtması zamanı rast gəldiyi hadisələrdən söh-
bət açılmışdır. Hər iki dastan sonralar formalaşan antik və
Avropa ədəbiyyatının formalaşmasında böyük rol oy-
namışdır. Homerin əsərlərində fəlsəfi baxımdan əhə-
miyyətli məqamlar yoxdur, bu əsərlər yunanların qədim
inanclarını və dünyagörüşünü əks etdirir.
11
Burada və bundan sonra “miladdan öncə” sözlərinin ixtisarıdır.
14
Bununla bərabər fəlsəfəöncəsi yunan ədəbiyyatının
ilklərindən biri də Hesiodos (yun. Ἡσίοδος, m. ö. VIII –
VII yüzilliklər) olmuşdur. O Aeolis
12
bölgəsində anadan
olmuş, sonra Beotiada
13
yaşamışdır. Rəvayətlərə görə ona
şairliyi nimflər vermişdirlər. Hesiodosun günümüzə
çatmış əsərlərindən biri “Əməklər və günlər”dir (yun.
Ἔργα και Ἡμέραι). Bu əsərdə onunla vərəsəlik məsələləri
barəsində məhkəməyə çıxan qardaşı Persusa nəsihətlər
verilir. Ona deyilir ki, pulla alınmış hakimlərə ümid bəs-
ləməsin, işlərini öz əməyi ilə yerinə yetirsin. Daha sonra
burada əkinçi və gəmiçilərin əməyindən söhbət açılmışdır.
Bu əsərdə ilk tarixi inkişaf mərhələləri də təsvir edilmiş,
insanlığın öncə “qızıl dövrdə” yaşaması, sonra isə du-
rumunun ağırlaşdığı və həyatın çətinləşdiyi barəsində
fikirlər irəli sürülmüşdür. Əsərdə çoxlu nəsihət, deyim,
atalar sözləri və miflər də vardır (5, 63).
Hesiodosun daha bir tanınmış əsəri “Teoqonia”
14
(yun. Θεογονία) adlanır. Bu əsərdə o yunanların arasında
tanrılar haqqında dolaşan müxtəlif rəvayətləri sistem-
ləşdirməyə, onları məntiqi ardıcıllığa gətirməyə çalışmış-
dır. Bu dastan yunanların ilk mifoloji əsərlərindən biri
hesab edilir.
Əsərdə tanrılar, titanlar, igidlər haqqında bəhs olu-
nur. İlk olaraq Qarışıqlıq (Xaos) olmuşdur. Ondan Gecə,
12
Çağdaş Türkiyənin Ege dənizinin sahillərində yerləşən ərazidir.
13
Çağdaş Yunanıstanın mərkəzində, Peloponessus yarımadasının şimalında
yerləşən tarixi vilayətdir.
14
Tanrıların yaranması haqqında inanclar toplusudur.
Dostları ilə paylaş: |