ŞİRİn bünyadova
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
34 sonra ona «dilli-dilavər» bir elçi göndərir, vasitəçi salır, çoxlu hə- diyyələr təqdim edir. Burada onu da qeyd etmək lazımdır ki, elçilik- də vasitəçi sifətilə təşrif buyuran adamın özünün danışıq qabiliyyəti və ünsiyyətdə olarkən qız evinə təsiretmə bacarığından da çox şey asılıdır. Leylinin valideynləri öz razılıqlarını bildirsələr də, hələ oğ- lan evinin gözləməli olacaqlarını söyləyirlər. Çünki qədim el adəti- nə görə elçi gələn oğlan evinə birinci dəfədən «hə» deyilməzdi. Qı- zın valideynləri bu vaxt tam cavab verməyib bir daha məsləhətləş- mək lazım olduğunu bildirərdilər. Bu qız evinin öz ləyaqətini saxla- ması ilə əlaqədar idi» (3, 75 – 76). Qızbəyənmə və elçilik kimi adətlərin icrasında valideynlərin xüsusi rolunu qeyd etmək lazımdır. Belə ki, gənc ailənin yaranma- sında maddi və mənəvi təminat məsələləri məhz onların üzərinə dü- şən məsuliyyətli iş olaraq qalır. Qız evinə müxtəlif mərasimlərlə əlaqədar təqdim olunacaq hədiyyələr və başlıq pulu şəxsən oğlanın özünün deyil, məhz onun ata-anasının və qohum-əqrəbasının öhdə- sinə düşür. Elçilik adəti ailənin bütün üzvlərini vahid bir məqsəd yolunda səfərbər edir və birgə fəaliyyətə sövq edir. Ona görə də qız bəyənilərkən də son söz yenə valideynlərə məxsusdur. Nikah olduq- ca ciddi bir məsələ sayıldığından gəlinin seçilməsi məsələsində ictimai fikirlə yanaşı, həmçinin uzun ömür yolu keçib böyük həyat təcrübəsi qazanan valideynlərin rəyinə xüsusi qiymət verilirdi. El- çiliyi valideynlərin arzularına çatması, övladlarının xoşbəxtliyə qo- vuşmasını görmək yolunda atılan addım kimi dəyərləndirmək lazımdır. Bu adət həm də əziyyətlə övlad böyütmüş ata və ananın şəxsiyyətinə hörmətdir. Belə bir işdə valideynlərin də övladlarına və onların duyğularına qarşı hörmətlə yanaşa bilməsi, onların seçimini razılıqla qarşılaması daha yaxşı olar. Bu xüsusiyyət öz əksini Nizaminin «Leyli və Məcnun» əsərində də göstərir. Elçiliyi qurulacaq ailə həyatının açarı hesab etmək olar. O, mü- tərəqqi xarakterə malik olmaqla toy mərasiminə gedən yolun müj- dəçisidir, bir vəsilədir, ailə xoşbəxtliyinə gedən yolun zəruri olan başlanğıc mərhələsidir. Elçilik oğlan evində öncədən düşünülmüş xeyirli niyyətin qız evinə bəyan edilməsi şəklində təzahür edir. O, 35 həm qız, həm də oğlan evinin arasında yaranan xoş ünsiyyət və əlaqənin təməl daşıdır, həmçinin gələcək qohumluq münasibətləri- nin inkişafına əsaslı zəmin yaradır və bu işdə körpü rolunu oynayır. Elçilik vasitəsilə gələcək ünsiyyətə yol açılır, əlaqələr zəruriləşir. Əgər elçilikdə iştirak edən tərəflər eyni elin - obanın bir - birini uzun müddət tanıyan ailələridirsə, buradakı ünsiyyətdə bir o qədər də problem yaranmır. Ailələrin bir-birilərinə olan qarşılıqlı münasi- bətlərini öncədən müəyyənləşdirmək də mümkündür. Lakin müxtə- lif bölgələrin icmalarına malik olub bir-birilərinin adət və ənənəsinə bələd olmayan ailələr arasında münasibətlər qurulursa, onda elçilik zamanı ilk tanışlıq başlayır və bu gələcək qohumluq əlaqələrindəki fəaliyyətin nizamlanmasında əhəmiyyətli rol oynayır. N.Gəncəvi «Xosrov və Şirin» əsərində elçiliyin əhəmiyyətini vurğulayaraq qeyd edir: Səni vəfalı və namuslu görsə, El qaydası ilə gəlib səni məndən istər. (11, 116) XIV əsr Azərbaycan poeziyasının görkəmli şairi Yusif Məddah «Vərqa və Gülşah» poemasında elçiliyə getməzdən əvvəl də ağsaq- qalların bir yerə toplaşaraq məsləhətləşməsi məsələsinə ötəri toxu- naraq elçilik mərasiminə hazırlıq haqqında belə yazır: Ol xəlayiqlər cəm oldu bir yerə, Qövmi ta Gülşahi Vərqayə verə. Dedilər ki, ey rəislər biz qamu, Cümləmiz ana razıyüz, ey əmu, Məsləhətdir kim, baxasan halinə, Verəsən Gülşahı Vərqa əlinə, Ta muradına dəgələr bular, Həm sizə rəhmət qıla pərvərdigar. Məsləhətdür deyü qıldılar qəbul, Ol rəislər evlərinə qıldı yol. Gəldilər evlərinə, oturdular, Ol mübarək iş üçün od urdular. (2, 151) 36 Göründüyü kimi, şair burada yığcam şəkildə elçilik adəti ilə əlaqədar ağsaqqalların məsləhətləşməsi barədə söz açmışdır. Müasir dövrümüzdə də xüsusən kənd ailələrində bu cür məsləhətləşmələr qalmaqdadır. Məsələn, Qarabağ bölgəsində bu məsələ daha qabarıq şəkildə özünü göstərir. Lahıcın ailə məişətindəki ənənələri tədqiq edən A.Əlizadə də təsdiq edir ki, keçmişdə olduğu kimi, indi də oğ- lunu evləndirməyə qərar verən ata (əksər hallarda) hörmətli ağsaq- qalları yığıb öz məqsədini bildirir və onların da bu işə fikir bildir- mələrini xahiş edir. Lakin qızın seçimində valideyn əsasən öz dü- şündüklərini rəhbər tuturdu (19, 147–148). M.Füzulinin ailə ilə bağlı fikirləri vardır. O, ehtiraslı və alovlu məhəbbətlə sevməyi, Leyli ilə Məcnunun qarşısıalınmaz meylini təsvir etmişdir. Bu xüsusda Ç.Qacar haqlı olaraq yazır: «Vergili eşq şairi ilahi eşqi, yaradana - yaranana sevgini, poetik obrazlarla, zər- gər incəliyi ilə işləyərək qeyri-adi sənət səviyyəsinə ucaltmışdır.» (5, 211) Füzuli canfəda bir məhəbbəti tərənnüm edir. Onun aləmin- də yüksək eşq duyğusunun əsasında qarşılıqlı bağlılıq, sədaqət, fədakarlıq, əzabkeşlik və əzmkarlıq durur. Şair zəmanəsinin gerçək- liklərini canlandırmağa çalışsa da, haradasa dövrün adət və ənənələ- rini təsvir etsə də, əslində bütün yaradıcılığı boyu daha çox görmək istədiyi dünyanı vəsf etməyə çalışmışdır. Onu da əlavə edək ki, bu cəhətdən Füzulinin yaradıcılığı açıqdır, aydındır, səmimiyyətlə yoğrulmuşdur. Belə ki, «Füzuli lirikasında məhəbbət fərdi, cinsi duyğuların təsvirindən uzaq olub, dərin ictimai-fəlsəfi məzmun kəsb etmişdir.» (6, 370) İlk olaraq onu qeyd etməliyik ki, şair ailənin təməlində eşqi əsas götürür və onu əbədiyaşar bir hiss kimi «Leyli və Məcnun» əsərində ölümsüzləşdirir. Şair əsərin qəhrəmanı Məcnunu insanlar olmayan səhraya aparıb çıxarır. Heyvanlarla ünsiyyət bağlayan Məcnun in- sanlardan uzaqlaşaraq tənha həyat tərzi sürməyə çalışır. Onu yaşa- dan isə yalnız Leyliyə olan sevgisidir. Leyli onu həyata bağlayan qüvvə, ilham pərisi və sevinc mənbəyidir. Düzdür, bir canfəza Leyli yolunda Qeys məcnun olur, əsər çoxlu ölüm hadisələrilə, bir sözlə, faciə ilə nəticələnir. Lakin Füzulinin qayəsi bu deyildir. Çünki Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|