ŞƏKİ Üsyanlari

50 

 

  5. Desant rotası mayın 4-də Yevlaxda qalır. 

  6. Azərbaycan  diviziyasının  Qafqaz  eskadronu  aprelin  29-da Yevlaxdan 

Bakıya; 

  7.  Azərbaycan  polkunun  rotası  mayın  1-də  Vartaşendən  Nic-Savalan-

Ləkiyə; 

  8. Azərbaycan polkunun rotaları aprelin 29-da Dəllər və Tizadan Gəncəyə 

qayıdırlar. 

  Göründüyü kimi, Sovet hökuməti üsyanı yatırmaq üçün həddən artıq hərbi 

qüvvə səfərbər etmişdir. 

  Üsyançılara  qarşı  yeridilən  hərbi  hissələrə  Şəki  şəhərində,  Baş  Göynük, 

Aşağı Göynük, Zəyzid, Bideyiz, Tala Katex, Güllük, Varxiyan, Qabaqcöl və digər 

kəndlərdə inadlı müqavimət göstərildi. 

  Üsyan hərəkatının iştirakçısı Muradağanın xatirəsi: «...Fəqət hər halda bizi 

təskin edəcək zəngin xatirələr vardı. Gəlin bir an xatirəyə dalağın. Təbii 1930-32-ci 

illərdə  bütün  Qafqazımızın  ruslara  qarşı  üsyan  etdiyini  xatırlayırsınız.  Mən  o 

zaman  Böyük  Qafqaz  dağlarının  cənub  ətəklərinə  sığınmışdım.  Şəki  şəhərində 

üsyan baş verincə, silahlı arkadaşlarımla bərabər köməyə  getdim. Bütün şəhərləri 

və  ətrafdakı  kəndləri  əlimizə  keçirdik.  Kommunist  soydaşlarımızı  tutub,  siyasi 

məhbusları azad etdik. Türk şəhəri rahat nəfəs  almağa başladı. 

  Fəqət, təəssüf bu milli bayramımız yalnız 3 gün davam etdi. Üç gün sonra, 

dövlətin nizami ordusu tanklar və toplarla hücuma keçdi. Qorxunc polis dövlətinə 

qarşı biz bir partizan olaraq nə edə bilərdik? Məğbul olduq, amma güclü bir orduya 

qarşı şərəfli bir müqavimət göstərdik. 

  Düşmən  ağır  vuruşdan  sonra  qalib  gəldi  və  xalqımızdan  intiqam  almağa 

başladı. Bir çox kəndlərimiz yerlə yeksan edildi. Şəhərimizin böyük bir qismi top 

mərmiləri alında viran oldu. Yüzlərlə mübarizimizi qılıncdan keçirdilər. Yaxalanan 

soydaşlarımızı  isə  şəhərin  böyük  meydanına  toplayıb  xalqın  gözü  qarşısında  və 

xalqa ibrət dərsi olsun deyə bir-bir güllələdilər...»

43

 

  Şəki  şəhərinə  daxil  olan  hərbi  qüvvələr,  el  arasında  «gimcə»  adlanan 

qəbiristanlığın  yaxınlığında  müqavimətlə  üzləşdilər.  İndiki  «Sülh»  (Güyümlər) 

meydanı ərazisində isə M.C.Bağırovun olduğu zirehli avtomobil güclü atəş altına 

düşür  və  sürücü  öldürülür.  Onu  özünü  isə  hadisə  yerinə  yaxın  evlərdən  birinin 

sahibi Sitarə qarı gizlədərək labüd ölümün pəncəsindən xilas edir. 

  Üsyan  yatırıldıqdan sonra M.C.Bağırov iki saylı ipək  fabrikinin  klubunda 

iclas  çağırır.  Həmin  iclasda  şəxsən  iştirak  edən  Abdurəhman  Abdullayev 

gördüklərini  belə  qələmə  almışdır:  «O  camaatı  təqsirləndirərək  -    «qeyrətiniz 

olsaydı banditləri şəhərə girməyə qoymazdınız» dedi. Bu zaman qazançı Mustafa 

replika  verdi:  «Sənin  əlində  top,  tüfəng,  əsgər,  zirehli  maşın  olduğu  halda,  qaçıb 

                                                           

43

 

Rana. Onlar türklərdi. Bakı, Azərnəşr, 1993, s. 26 

 

---

51 

 

qoca  arvadın  tumanı  altında  gizləndin,  biz  silahsız  adamlar  nə  edə  bilərdik». 

Bağırov əsəbi vəziyyətdə Mustafa kişinin papağını başından götürüb yerə çırparaq 

dedi: -  «belə papağın içində olan başda bundan artıq ağıl olmaz və belə pədərəvayı 

danışmaz”.

44

 

  Üsyançıların qüvvələri ilə  hökumət qoşunları arasında istər hərbi texnika, 

istərsə  də  canlı  qüvvə  baxımından  güc  nisbəti  müqayisə  edilməz  dərəcədə  fərq 

olduğundan  üsyançıların  Şəkini  uzun  müddət  əllərində  saxlamasını  mümkünsüz 

edirdi.  Bu səbəbdən  üsyançılar şəhəri tərk etdilər.  Lakin onlar ətraf  kəndlərdə  və 

dağ  yamaclarında  mövqe  tutaraq  mübarizəni  partizan  müharibəsi  formasında 

davam etdirdilər. Hətta bir sıra yaşayış məntəqələri yenidən onların nəzarəti altında 

keçmişdi. Ümumiyyətlə az çox diqqət çəkən silahlı toqquşmalar may ayının 12-nə 

kimi  davam  etdi.  Şəki  üsyançılarının  üzərinə  yeriyən  bolşevik  istibdadının 

əməllərini  tənzimləyən  yeganə  prinsip  məqsədin  vasitəyə  bəraət  qazandıracağına 

mütləq inamdan ibarət  idi.  Bəli, vasitə  nə  qədər iyrənc olsa  da  məqsədə  çatmağa 

xidmət edirsə, bolşevik rejimi üçün məqbul hesab edilirdi. 

  «Toda  moda»  -    «hər  vasitə  ilə»  -    orta  əsrlərin  ən  qaranlıq  dövrlərində 

yezuitlər  ordeninin  devizi  olan  bu  latın  sözləri  XX  əsrdə  bolşevik  rejiminin  də 

fəaliyyətini müəyyən edən başlıca prinsipə çevrilmişdi. 

  Uzun  müddət  tamamilə  məxfidir  kilidi  altında  saxlanılan  bir  arxiv  sənədi 

yuxarıda  deyilənləri  təsdiq  edir.  Bu  sənəd  1930-ci  il  aprel  ayının  19-da  saat  19 

radələrində  Beriyanın  teleqraf  vasitəsi  ilə  Tiflisdən  Bakıya  Bağırov,  Neverov  və 

R.Axundova  göndərdiyi  göstərişlərdir.  Orada  deyilir:  «Zaqatala-Nuxa  dairəsində 

başlamış üsyan hərəkatını qətiyyətlə yatırmaq üçün direktiv orqanlarının qərarı ilə 

fəaliyyət göstərən hərbi hissələrin köməyinə Kaxetiyadan Tuxarelinin sərəncamına 

64-cü Qafqaz polku göndərilir. 

  Neverovun məlumatı ilə əlaqədar Tovuz, Şamxor rayonlarındakı vəziyyəti 

nəzərə alaraq Gəncədən Az.polk məktəbi ora göndərilir. Sizdən isə bu rayonlarda 

çekist  işini  maksimum  yüksək  səviyyədə  qurmaq  və  silahlı  hərəkata  son  qoymaq 

üçün bütün tədbirləri görmək tələb olunur. 

  Həmin  yaşayış  məntəqələrinə  etibarlı  rəhbərlər  təyin  edilməlidir.  Əhalini 

tərksilah etmək üçün 24-cü polkun hissələrindən və zirehli maşınlarından istifadə 

olunmalıdır. Ayrı-ayrı hallarda girov götürmək praktikasından istifadə edin. Azad 

olunmuş  rayonlarda  həqiqi,  operativ  çekist  fəaliyyətini  qaydaya  salın.  Hər  bir 

rayona  rəhbər  kimi  məsuliyyətli  çekist  təyin  edin.  Aşağı  Sovet  orqanlarında 

təmizləmə aparın və belə rayonlarda işləmək üçün kifayət qədər partiyaçı türkləri 

səfərbərliyə alın. 

  ...Yerlərdə  üsyançılar,  silah  gizlədənlər,  üsyana  çağıran  təbliğatçılar, 

banditlərlə əlaqəli olan partiya işçiləri, həmçinin çaşqınlıq, qorxaqlıq göstərərək öz 

                                                           

44

 

«Kommunist» qəzeti, 15 avqust 1989, № 188 

 

---