SəDƏRƏk xeyriYYƏ CƏMİYYƏTİ naxçivan qəDİm dən güNÜM ÜZƏ QƏDƏR (Naxçıvan Muxtar Respublikasının 90 illiyinə həsr olunmuş məqalələr toplusu) Bakı 2014

Naxçıvanda  təkcə  Naxçıvan  MR-sı  üçün  deyil,  həmçinin 
Azərbaycanın  digər  ali  təhsil  ocaqları,  hətta  İran  və  Türkiyə 
Respublikaları  üçün  də  kadrlar  hazırlanır.  Naxçıvanda  yaşayan  və 
yetişən  tarixçi  alimlər  Bakıya  opponent  kimi  dəvət  olunur,  AMEA 
Naxçıvan  Bölməsi  və  N D U   müxtəlif Dissertasiya  Şuraları  tərəfındən 
aparıcı  müəssisə  kimi  seçilir.
Naxçıvan  Muxtar  Respublikasında  tarix  elminin  inkişafında  Ali 
Məclis  Sədrinin  dəstəyi  ilə  yaradılan  “Qeyrət”,  “Əcəmi”,  “Tusi”. 
“Qızıldağ”,  “Təhsil”  və  s.  bu  kimi  nəşriyyatların,  AMEA  Naxçıvan 
Bölməsinin,  Naxçıvan  Dövlət  Universitetinin,  Naxçıvan  Müəllimlər 
İnstitutunun  Xəbərlərinin,  “Naxçıvan”  ictimai-siyasi,  ədəbi-bədii. 
elmi-publisistik jum alınm   da  xüsusi  rolu  olmuşdur.  Bakıda,  Gəncədə 
və  digər  şəhərlərdə,  hətta  M D B  dövlətlərində  çalışan  tarixçi  alimlər 
əsərlərini  Naxçıvanda  nəşr  olunan  və  Ali  Attestasiya  Komissiyası 
tərəfındən  tanman  nüfuzlu  jumallarda  nəşr  etdirməyə  üstünlük 
verirlər.
Bütün  bunlar  heç  də  asanlıqla  əldə  olunmamış,  Ali  Məclis 
Sədrinin  yorulmaz,  dönməz,  ardıcıl  və  məqsədyönlü  fəaliyyəti 
sayəsində 
başa 
gəlmişdir. 
16 
dekabr 
1995-ci 
ildə  muxtar 
respublikaya  rəhbər  seçilərkən 
“Mənim  ayrıca  bir  fəaiıvyət 
proqramım  olmayacaqdır.  Fəaliyyətimi  görkəmli  dövlət  xadimi 
Heydər  Əliyevin  dövlətçilik  proqramının  Naxçıvanda  dönmədən 
həyata  keçirilməsinə  həsr  edəcəyəm”  (3,  s.  6)  -   deyən  Vasif 
Talıbovun  xalq  tərəfındən  haqlı  olaraq  “intibah  dövrü”  kimi 
dəyərləndirilən  son  15  illik  zaman  kəsiyində  həyata  keçirdiyi 
möhtəşəm  işlər,  yaratdığı  möciizələr,  bütövlükdə  şah  əsəri  olan 
müasir  Naxçıvan  bir  daha  təsdiq  edir  ki,  ulu  öndər  Heydər  Əliyevin 
işləyib  hazırladığı,  Azərbaycan  Prezidenti  İlham  Əliyevin  şəraitə 
uyğun  olaraq  yaradıcılıqla  inkişaf etdirdiyi  inkişaf strategiyası  biitiin 
zamanlar  üçün  alternativi  olmayan  və  ölkəmizi  daha  işıqlı  gələcəyə 
aparan  mükəmməl  birtəlimdir.
ƏDƏBİYYAT
1. 
Azərbaycan  Milli  Elmlər  Akadcmiyası  Naxçıvan  Bölməsinin 
2010-cu  il  elmi  və  elmi-təşkilati  fəaliyyəti  haqqında  hesabat. 
Naxçıvan:  Tusi,  2010,  106  s.
2.  Hacıyev  İ.  Naxçıvan  Muxtar  Respublikasının  misilsiz  inkişaf 
yolu.  “İntibahın  15  ili”  kitabında,  s.  29-88.  Naxçıvan:  Əcəmi, 
2010,280 s.
3.  Həbibbəyli  İ.  Yeniləşən  Naxçıvanın  möhtəşəm  hesabatı. 
“İntibahın  15  ili”  kitabında,  s.  5-28.  Naxçıvan:  Əcəmi,  2010, 
280  s.
4.  “Xan  Sarayı”  Dövlət  Tarix-Memarlıq  Muzeyinin  yaradılması 
haqqında Naxçıvan  Muxtar Respublikası  Ali  Məclisi  Sədrinin 
Sərəncamı.  “ Şərq  qapısı”  qəzeti,  26  oktyabr  2010-cu  il,  sayı: 
200  (20114).
5.  Naxçıvan  abidələri  ensiklopediyası. Naxçıvan:  2008,  521  s.
6.  Naxçıvan tarixi  atlası.  Bakı:  2010,  56  s.
7.  Naxçıvan  tarixinin  səhifələri.  “Uluslararası  qaynaqlarda 
Naxçıvan”  beynəlxalq  simpoziumunun  materialları.  Bakı: 
ADPU-nun  mətbəəsi,  1996,  222  s.
8.  “Nuh  peyğəmbər:  Dünya  tufanı  və  Naxçıvan”  mövzusunda 
keçirilən 
beynəlxalq 
simpoziumda 
Naxçıvan 
Muxtar 
Respublikası  Ali  Məclisinin  Sədri  Vasif  Talıbovun  çıxışı. 
Nuh  peyğəmbər,  dünya  tufanı  və  Naxçıvan  (24-25  aprel 
2009-cu 
ildə 
keçirilmiş 
beynəlxalq 
simpoziuınun 
ınaterialları).  Naxçıvan:  Əcəmi,  2010,  300  s.
9.  “Şərq  qapısı”  qəzeti,  22  iyul  2005-ci  il,  sayı:  139(17.815).

---

Aypara  Sədi  qızı  Rüstəmova 
tarix üzrə  fəlsəfə doktoru 
AM EA A.A.Bakıxanov adına 
Tarix  İnstitutu
1946-50-C IIL L Ə R D Ə   AZƏRBAYCAN  SSR EA 
NAXÇIVAN  ELM I-TƏDQIQAT BAZASININ  FƏALIYYƏTI
Naxçıvan  Muxtar  Respublikasının  90  illik  yubileyinin  keçirilməsi 
haqqında  Azərbaycan  Respublikasının 
Prezidenti  2014-cü  il  14 
yanvar  tarixli  Sərəncam  imzalamışdır[14].Sərəncamla  əlaqədar 
olaraq 
ölkə  üzrə  yubiley  tədbirlərinin  -  elmi  konfransların. 
müsabiqələrin,  sərgilərin  keçirilməsi  davam  edir.
Naxçıvan  Muxtar  Respublikasının  90  illik 
tarixi  həm  də 
diyarın  mədəniyyətinin,  elminin  inkişaf  yoludur.  Tarixən  Naxçıvan 
Azərbaycanın  mühüm  elm  və  mədəniyyət  ocağı  olmuşdur.  Naxçıvan 
diyarı  nəinki  Azərbaycan,  eləcə  də  dünya  şöhrətli  alim  və 
mütəfəkkirlər  yetirmişdir.  Onlardan  Əbu  Əbdullah  əl-Müfərrıq 
Nəsəvi,  Əhməd 
ibn  N ə c ə f  Nəsəvi, 
Əkmələddin  Naxçıvani. 
Nəsirəddin  Tusi,  Nəcməddin  Naxçıvani,  Hinduşah  Naxçıvani. 
İzəddin 
Naxçıvani, 
Fəxrəddin 
Naxçıvani, 
Baba 
Nemətullah 
Naxçıvani,  Fəzlullah  Nəimi  və  b.qeyd etmək  olar  [19,  402].
Yubiley 
ərəfəsində 
Naxçıvanda  elmin 
inkişafının 
tarixi 
təcriibəsinə  -  müstəqil  Azərbaycan  SSR  Elmlər  Akademiyasmın 
yarannıasının  ilk 
illərində  Naxçıvan  Ehni-Tədqiqat  Bazasının 
foaliyyətinə  nəzər salınaq  xüsusi  əhəmiyyət  kəsb edir.
1945-ci  ildə  ınüstəqil  Azərbaycan  EA  yaranınası  ilə  respublikanııı 
ayrı-ayrı  zonalarında  da  clmi-tədqiqat  işlərinin  aparılmasına  şəraıt 
yarandı.  Bclə  ki,  bu  zonalarda  təbii  ehtiyatların  üzə  çıxarılmasında. 
kənd  təsərrüfatı  və  bitkiçiliyin  inkişaf  etdirilməsində,  maddi  \,'1 
ınənəvi  abidələrimizin  öyrənilməsində  EA-nın  elmi  bazalarımn. 
təcrübə  stansiyalarının  rolu  böyük  olmuşdur.  Elmi-Tədqiqat  Bazaları 
EA  struktur  bölməsi  olaraq  Rəyasət  heyətinə  tabe  edilmişdi.  Bazalar
Gəncə,  Naxçıvan,  Xankəndi,  Qubada  təşkil  olunmuşdu  [17,  110; 
15.37].
1923-cii  ildə  yaranmış  Azərbaycam  Tədqiq  və  Tətəbbö  Cəmiyyəti 
tərəflndən  əsası  qoyulan  Naxçıvan  şöbəsi  müstəqil 
EA-nın 
yaranması  ilə  N axçıvan  E lm i-Tədqiqat  Bazası  (Naxçıvan  Bazası) 
kimi  öz  fəaliyyətini  yenidən  qurdu.  Bazanın  əsas  vəzifəsi  Naxçıvan 
MSSR-nın  təbii  xammal  ehtiyatlarının  öyrənilməsini  və  ondan 
səmərəli  şəkildə  istifadə  olunmasının  elmi  metodlarının  işlənməsi, 
eləcə  də  respublikanın  iqtisadiyyatını,  tarixini,  arxeoloji  və  epik 
abidələrini,  folklorunu  öyrənməkdən  ibarət  idi»[20,  ;16,  229].
1946-cı  ildə  Naxçıvan  Bazasında  aparılan  tarixi  və  arxeoloji 
tədqiqatlar  nətieəsində  «Naxçıvan  MSSR-nin  tarixi  yerləri  və 
abidələri»  mövzusu  üzrə  Naxçıvanın  tarixi  yerləri  və  abidələri 
haqqında  məluınatlarla  yanaşı,  ədəbiyyat  nümunələri  də  toplandı. 
Biitün  materiallar  ümumiləşdirilərək  hazırlandı  və  iş  Azərbaycan 
SSR  EA  A.A.Bakıxanov adına Tarix  İnstitutuna  təqdim  olundu.
1947-ci  ildə  Azərbaycan  SSR  EA  tərəfindən  Naxçıvana  komplcks 
ekspcdisiya  təşkil  edildi.  Ekspedisiyaya  SSRİ  EA  həqiqi  iizvii 
A.A.Qrossheym  və  Azərbaycan  SSR  EA  həqiqi  iizvii  Ş.A.Əzizbəyov 
rəhbərlik  edirdi. 
Ekspedisiyanın 
alimləri 
Naxçıvan 
bazasmın 
miitəxəssisləri  ilə  birgə  Naxçıvan  MSSR-mn  təbii  ehtiyatlarmın 
tədqiqi  ilə ınəşğul  oldular  [18,102].
Naxçıvan  bazasında  «Naxçıvan  rayonunda  Azərbaycan  dili 
dialekti»  mövzusu  üzrə  matcrial  toplanması  işi  də  aparılmışdır.  1947- 
ci  ildə  mövzu  iizrə  toplanan  ınatcriallar əsasında  giriş  və  Azərbaycan 
dilinin  Naxçıvan  dialcktinin  fonctikası  yazılmışdır.
1949-cu  ildə  Naxçıvan  bazasında 
aşağıdakı  4  ınövzıı  üzrə 
tədqiqat  işləri  aparılınışdır:
1. 
«Tikinti  işlərinin  bəzi  ınəsələlərinin  tədqiqi».  Mövzıı 
iizərində  texnika  elmləri  namizədi  H.M.  Cəfərov  1948-ci  ildən 
çalışmağa  başlamışdı.  Tədqiqatın  nəticələri  Azərbaycan  SSR  EA 
«Məruzələri»nin  1949-cu  il  1 ,2 ,9 ,  10-cu  saylarında  nəşr cdilınişdir.
2. 
«Naxçıvan 
MSSR-da 
dənli 
bitkiləıin 
ziyaııvcrici 
həşəratları  və  onlarla  ınübarizə  tədbirləri»  Bu  dissertasiya  mövzusu

---