ŞƏ r q -q o r b

mosin.  Bir  an...  dalıa  bir  an...  Rcno  üzüb  onlara  çatdı.  O  nodonso 
yapışdı... ayaq üstdo durdu... ycno do yıxıldı...  Bax budur o, Homidlo 
quzunu sahilo,  yuxanya doğru darldı.
-  Sağsan?
Homid  yalnız nofosini  doro  bildi.
-   Ay  yazıq!  Mon  fikirloşirdim  ki,  biz  daha  canımızı  qurtara 
bilnıoyocoyik.
-   Allalıa  şükür,  qurtardıq  -   dcyo  kotan  kimi  ağarmış  Homid 
güclo cşidilocok  bir soslo pıçıldadı.
-   İndi  tokco  burdan  kcçmok  qalır!  -   dcyo  yorulmaq  bilmoyon 
Rcno  uçub  o  biri  sahildon  aralanm ış  torpaq  layındakı  cnsiz yarğanı 
nişan  vcrdi.  Boli,  burdan  kcçmok  lazım  golirdi.
Homid az qala yoldaşına dcmok istoyirdi ki, “Moni burda qoyub 
gct,  monim daha bir addım da atmağa halım qalm ayıb!” Ancaq bir- 
don  Rcnonun  onu  tok  qoyub  gcdocoyindon  qorxaraq  susdu.  Bu 
vaxtadok  inadkar  oğlan  ycno  köynoyini  sıxıb  boynuna  dolamışdı. 
Bükülmüş  gödokcosini  çayın  o  biri  sahilino  tullamışdı  və  artıq 
sapsarı  dalğaların  arasında  üzürdü.
-   Boş  şcydir!  -  dcyo  o  çağırdı.  -   Bura  bir  o  qodor  dorin  deyil, 
işo  başla.  Quzunu da  yaddan  çıxarma.
Homid  çotinliklo  ayağa  durdu.  Yer  ayağımn  altından  qaçırdı, 
gözlorini  qırm ızım tıl  dum an  örtm üşdü,  boboklori  qarşısında 
qığılcım lar  oynaşırdı.  Saysız-hcsabsız  parlaq  qığılcımlar!  -   Hor 
dofo  nofos alanda  sinosi  ağrıyırdı.
-   Tez  ol,  tcz  ol,  -   dcyo  kimso  onu  tohdid  cdirdi.  -   Tcz  ol! 
Quzunu  da yadından  çıxarma!
Quzu  hanı?  Hansı  quzu?  Homid  sanki  yuxulu-yuxulu  əyilib, 
balaca  isti  bədonli  varhğı  ollərinə  götürdü,  suya  girdi...  O  artıq 
suyun soyuqluğunu hiss ctmirdi. Q ulaqlarında dəhşətli uğultu vardı. 
Ucd...  ho,  olbəttə, uğuldayan  Ucddir.  Bolko  qasırğa ycnidon  başla- 
yıb?  Homid  üzünü  Rcnoya  to ro f çcvirdi,  ancaq  yoldaşını  görmodi. 
Nohong  qaranlıq  divar  üstüno  ycriyib,  onu  əzdi.  O,  huşunu  itirmiş 
halda  Rcnonun  ayaqlan  altına  yıxıldı.
*  *  ♦
Macora  rom anlarında  hadisələrin  uğurlu  ya  uğursuz  qurtarm a- 
sından  asılı  olmayaraq, qohrom an öz yaralı yoldaşım  dalına alır.  Bu 
ağır  yüklo  on  kilomctrlorlo  yolu,  yoqin  ki,  bir  o  qodər  də  çətinlik
çokmodon  kcçib-gcdir.  Rcno  toroddüd  ctmirdi:  o  balaca  çobanı 
dalına alıb  aparacaqdır, bir do  ki  Ilomid  porqu  kimi  yüngüldür.
Nccə yoni porqu kimi? Yox, oğlanm hoyat olamoti görünmoyon 
bodoni  gözlonildiyindon  çox-çox  ağır  imiş.  Onu  dcmok  olar  ki, 
ycrdon qaldırmaq  mümkün  dcyil.  Hor lıalda  Rcno  yamaca bir  ncço 
mctr dırmanmağa  müvoffoq  olur,  lakin  o  clo  buradaca  ayaq  saxla- 
yır:  Bos quzu?
Quzu  bir  növ  onların  horokotino  haqq  qazandıran,  günahsız 
olduqlarını sübut cdon  dolildir.  Evo dönondon  sonra öz qohroman- 
lıqları  haqqında  təlom -tolosik  düzoldilmiş  hckayo  ilo  kifayollon- 
m ok  olmaz,  quzunu  aparmasalar,  onları  ciddi  tolılüko  hodoloyir. 
Hcç  olmasa  bu  m urdar  hcyvan  öz  ayaqları  üstündo  onların  dalınca 
gctmok  üçün  qüvvo  toplaya  biləydi.  Bir  işo  bax,  görünür,  quzu 
qorara alıb ki, indi dincolmok üçün on olvcrişli vaxtdır: ycro uzanıb, 
gözlorini  gcniş  açaraq  uzaqlara  baxır,  nodonso  tcz-tcz  nofos  alır... 
Rcno  ayağı  ilo  onu  itolodi.  Ancaq  quzu  bunun  cavabında  yalnız 
fınxırdı vo burnunu çoko-çoko asqırdı.  Lakin ycrindon torponmodi.
-  G ör do,  əcob  kəloyo  düşdük!
Güman  ki,  dördo  az qalmışdı.  Onlarııı  fcrmaya  no  kökdo  qayı- 
dacaqlarını tosovvür ctmok olar!  Bos Homid? Lonot şcytana, o niyo 
bclo cloyir?  Doğrudanmı  o bu qodor yorulmuşdur?
Karıxmış  Rcno  yoldaşının  yanına  goldi.  Onun  rəngi  ncco  do 
ağarmışdır:  ollori vo ayaqları  buz kimi  soyuqdur.  Obası  tamam cır- 
cındırdır,  torpağa  bulaşıb  vo  islanıb.  Rcno  oli  ilo  öz  gödokcosini 
yoxladı.  Əlbotto,  clo  islanıb  ki,  gorok  sıxasan!  Bununla  Homidin 
üstünü  örtmoyin  hcç  bir  mənası  yoxdur.  O  bir  an  toroddüd  ctdi. 
Sonra  ycro  oturub  qollarını  açdı,  balaca  çobanın  çolimsiz  bodonini 
qucaqladı  vo  özüno  sıxdı.  Hor  üçünün  kodorli  görkomi  var  idi. 
Burda  hamıdan çox  qısa,  buruq-buruq  yun  kürkündə quzu  üçün  isti 
idi.  Elo  bu  m oqamda  köınok  goldi.  Xilaskar  -   oynindo  oba  vo 
başında çalma olan  yoxsul  bir follah qoflotəıı dorodon  çıxdı:  o qar- 
şısında  gcdon  ulağı  bizloyib  qovur  vo  görünür,  Ucddon  kcçmok 
üçün  münasib  ycr  axtarırdı.  Onun  dağlardan  dcyil,  düzonlikdon 
golm əsinə  baxmayaraq,  Rcno  azacıq  da  olsa  utanıb  çokinmodon 
olini ycllodo-ycllodo, uca soslo onu çağırmağa başladı.  Follah  itaot 
edib  yaxınlaşdı  vo  torpağın  üzorindo  uzanıb  mcyit  kimi  horəkotsiz 
qalmış  balaca  çobam  görəndo  sanki  durduğu ycro mıxlandı.
-   Ulağını  mono  vcr,  -   dcyo  Rcno  amirano  torzdo  dillondi.
-  Mən  bu oğlanı  cvo çatdırmalıyam.

---

O,  uzaqdakı  fcmıanı  göstordi.
Follah  indi  kcçmok  istodiyi  çayın  salıilino qayıdana kimi o baş- 
bu  başa  on  iki  kilomctr  mosafo  qot  ctmoli  olacağını  bilso  do, 
narahatlığım  iizo vumıadı,  sorğu-sual  ctm odon dcdi:
-  Yaxşı!
O,  Homidi qaldırmaq üçün  Rcnoya kömok ctdi.  Ən çotini bu  idi 
ki, gorok clo cdoson balaca çoban ulağın üstündon yıxılmasm.  Rcno 
ycdokdo oturub  I lomidi  tutmağa m ocbur oldu, oğlan özüno golm iş- 
diso  do, o  qodor z o if idi  ki, gözdon  qaçırsan  yıxılardı.
Ərob  quzunu  qucağına  aldı,  ulaq  yorğaladı  vo  kiçik  dosto  yola 
düşdü.
+  *  *
Doğrudan  da  çox  güclü  qasırğa  olmuşdu.  Bu  fikirlo  ağanm  özü 
do  razılaşırdı,  horçond  adoti  üzro  ovvollor  şahidi  olduğu  bundan 
daha  artıq  şiddotli  vo  dağıdıcı  qasırğaları  xatırlayıb dcyordi:
-  Bax  on  ycddinci  ildoki  qasırğa...  Bos  iyirminci  ildoki...
Lakin bu dofo o ctiraf ctmoyo mocbur oldu ki, min doqquz yüz olli
dördüncü  ilin  qasırğasını  fermada  uzun  illor yadda  saxlayacaqlar.
İki  fohlo  kiromitlori  vo  bağçada  ağacların  sınm ış  budaqlarını 
yığışdınrdı.  Hoyotdo bu gcco omolo golmiş arxlarpanldayırdı. Başqa 
fohlolor do  qarajııı  damından  qopm uş  dom ir toboqolorini  toplayır- 
dılar.  Lakin  bütün  bunlar  payız  yağmurunun  adi  qurbanları  idi. 
Hamısından  pis  iso  bu  idi  ki,  ycl  doyirm anınm   porlori  qınlm ış  vo 
havadan  asılı  qalmışdı.  Külok  hordon  şiddotlonib  qanadları  tərp o - 
dir,  onları  aşağıdan  ötonlərin  başına  salacağı  ilo hodoləyirdi.
Doyirmanın diroyinə qalxm aq,  xüsusən onun  lap zirvosino çıx- 
maq  coldlik  tələb   cdirdi  vo  həm   də  çox  tohlükoli  iş  idi.  Yalmz 
diroyin lap ucundakı atqıların üstündo dursaydın, qanadlara ol çatardı. 
Sınıb çatlam ış qanadlar havada o yan-bu  yana çalxalanırdı.  Q anad- 
Iann  çatlayan  yerlorində  qodim  kortənkololorin  dişlori  kimi  iti 
talaşalar görünürdü...
Ağa  dişlorini  qıcayıb,  tohlükoni  asanlıqla  aradan  qaldırmağın 
yolu  barodo  düşüno-düşüno  diroyo  dırmaşdı.  Fohləlor  başlarmı 
yuxan  qaldırıb,  dinm oz-söylom oz  aşağıdan  onu  m üşahido  edir- 
dilər.  Bu  zam an  uzaqlarda  yol  üstündə  iki  qara  nöqtə  göründü. 
Nöqtolor gctdikcə böyüm oyo başladı.
Ağanın  ctimadını  qazanmış  fohlo  Salah  ikinci  alot  çantasını  vo 
bir ncço  uzun  koxa götürüb,  onun  ardınca diroyo dırmaşdı.
Ağa cold  horokotlo  polad  kanatı  porlordən  birinə  atdı  vo  qüv- 
votli,  oli  ilo  onu  çəkib  dayandırdı.  O,  küroyini  dirəyə  dayaq  vcrib 
durmuşdu,  buna  göro  də  öz  işindon  lozzot  alırdı.  Külək  dirəyi 
aramsız surotdə silkolodiyi üçün onun bodoni titroyirdi. Ağa sürotlo 
vo ustalıqla  işloyirdi.
-   Orada  no  olub?  — dcyo  lazım  olduqca  alotləri  bir-bir  ağaya 
verən  Salah  soruşdu.  Onun başı  ağanın çokmolori  ilo bir borabərdo 
idi,  ona  görə  ki,  atqıların  üstündo yalnız bir adam  dura bilordi.
Renonun  atası  onun  sualına  o  doqiqo  cavab  vermodi.  Əvvolco 
boltu burub  açdı,  sonra  foxrlo dillondi:
-   Fcrmaya  bax,  bir  otrafa  nozor  sal!  Dc  görüm,  hansı  orob  bu 
qodor  iş  görmoyi  bacarardı?  Bütün  bu  binolilor,  bin-amorlar,  bin- 
kuskuslar bir şcyo yaramırlar!  Onların cvlərinin nə gündo olduğunu 
bilirsonmi!  Peyino  batmış böcok  yuvalarına  oxşayır!
-   Ə lbot  ki,  axı  son  moktəbo  gctmison,  -   dcyo  Salah  köksünü 
ötürdü, -  son dünyaya golondo  atan  artıq  varlı  idi...
-  Bu, kifayot dcyildir!  -  dcyo ağa qızğınlıqla etiraz ctdi. -  Bun- 
dan  savayı,  gorok  işo  üroklo  girişoson,  onu  scvosən...  ağıl,  axtarıb 
tapmağı  bacarmaq, dözümlülük də  lazımdır.  Bütün bunlar iso sizdo 
yoxdur,  bax mosolo bu ycrdodir!
Salah  inandırıcı  dolil-sübut  axtararaq, yeno  do köksünü ötürdü. 
Lakin  bu  dolil  onun  büruzo  vcmıodiyi  no  qodor  hissin  gizləndiyi 
qəlbinin  dorinliklorindo  itib-batm ışdı.  Dözümlülükmü?  Ağa,  sən 
bunu  ncco  başa  düşürson?  Bax,  Salahın  özü,  onun  kimi  başqalan 
taxıl  biçirlor,  Şimali  Afrika  sohralarından  əson  küləyin  altında, 
cohənnom   istisindo  taxıl  döyürlor...  Qaynar  kül  kimi  acı  vo  yan- 
dıncı  toz ağızlarına  dolur,  boğazı  düşüb  qıcıqlandırır,  havada  uçu- 
şan  lənətə  golmiş  tikanlı  arpa  qılçığı  isə  doriyə  sancılır.  Batandan 
sonra da sınıb dorido qalır.  Bu gözogörünmoz iynə yerlərinin sayı- 
hcsabı yoxdur. Özü də yara cloyir.  H ər gün səhərdən ta axşamacan, 
hətta  günoş  batandan  sonra  da  iş  davam  cdir.  İş  yalnız  o  vaxt 
dayandınlır ki,  bozarmış  soma,  yaxud qofloton  işığın  yoxa çıxması 
nəticosində  əm olo  gəlon  nom işlik  sünbüllori  də  nomləndirir, 
sünbüllər  taxıldöyonlorin m etal  lövholori  altında sınmır.  Yalnız bu 
zam an  işə  ara vcrilir.  N əhəng  kombaynlar, sanki  iri  okean  gomiləri 
geniş  mavi  onginliklordə  olduğu  kimi,  qızıl  taxıl  zəmilorində
399

---