ŞƏ r q -q o r b

Katrin clo ki  lcmminqlorin iti dişlorinin ayağına yapışdığım hiss 
clodi,  osasını  qaldırıb  açıq  pəncoroyo  yaxınlaşdı.  Lcmminqlordon 
biri  onun  önlüyüııün  otoyindon  sallanmışdı.  Yıxılmamaq  üçün 
o, stoldan  yapışdı.  Lcmminqlor  ciyildoşir,  vum uxur,  az  qalırdılar 
stoldan  düz  onun  üzüno  atılsınlar.  Katrin  gcri  çokildi,  onun  ollori 
əsirdi.  O bilirdi  ki,  lcmminqlor insan  üçün  do,  hcyvan üçün  do toh- 
lükoli  dcyil.  Ancaq  qarı  onlarla  bacara  bilmirdi.  O,  poncoroni  açıq 
qoymuşdu,  indi no cdo bilərdi? Cavanlar qayıdanda no dcyəcoklər? 
İlahi,  nə dcyəcoklər?
İtlər  artıq  həyotdo  hürürdülər.  Dörd  it  və  iki  pişik  qan  içində 
dom  tulmuş  adam  kimi  qaçışırdı.  Lcm m inqlər  hücumu  d o f  cdir, 
onların  dişino  kcçmozdən  əvvəl  müdafıo  olunmağa  cohd  göstərir- 
dilor.  O  birilor  iso öz yoluııu  davam  ctdirir,  civildəşirdilor.  Pəyədə 
inoklor  böyürür,  tövlədon  kişnorti  sosi  gəlirdi.  M al-qara  da  bu 
dohşotli  axını  hiss clomişdi.
Katrin  qapının  yan  taxtasına  sıxılıb  ağlayırdı,  onun  qapalı  göz- 
lorindən  yaş  süzülürdü.  Axı  o  yazıq,  bədbəxt  bir  qadındı,  tamam 
kömoksizdi, qorxudaıı tir-tir osirdi.  Bu dohşot no qədor davam ed ə- 
cok?  Lemminqlor  saatlarla  gəlib  keço  bilordilər.  Artıq  zülmot 
düşürdü,  iııdi  gcco  başlayacaqdı.
Katrin  gözlorini  açdı.  Tövlodən  göy  gurultusuna  bonzor  dəlı- 
şotli bir sos golirdi.  D eyəsən, lcm m inqlor tövləyo girmişdilər.  İlahi, 
onlar tövloyo  neeo  giro  bilordilər?  O nlar güman  ki,  artıq  oradadır- 
lar!  Madyan  şıllaq  atır,  təpiyini  lıarasa  çırpırdı.  Katrin  donub  bu 
gurultunu dinloyirdi. On dəhşətli  şcy baş vcrmişdi.  At özünü o yan- 
bu  yaııa  çırpıb  ozocok,  bolko  də  öldürocokdi.  Onu  tcz  açıb  burax- 
maq  lazım  idi.
Qoca  Katrin  lcmminqlorin  sıx  dəstosinin  arasından  keçm əyo 
çalışırdı.  Lcm m inqlər  ciyildoyir,  itlər  lıürür,  inoklor  böyürür  və 
bütün  bu  hay-küy  tövlədon  golon  gum ltunun  içindo  hərdən 
cşidilm oz olurdu.  Katrin  cəsarotlo  bu  gum ltuya sarı  gcdirdi.
Tövlonin  qapısı  lap  onun  qabağında,  bir  ncço  addım lığında  idi. 
Qapının  altından  lcm m inqlər  sürüşüb  içori  keçirdilor.  O nlar 
özlorino  yol  aça  bilmişdilor!  Yoqin  bütün  tövləni  doldurublar, 
m adyanın  ayağının  yamnda  fırlanırlar!
Katrin osanı  sağ olindon sol  əlinə keçirdi vo iri açarı  burdu.  Hə, 
hazırdı.  Birco  ağac  siyirtmoni  sağa  burmaq  qalırdı.  Bir do  qapının 
sol  tayı  qalırdı,  o  biri  tay  içəridon  bağlı  idi.
368
Qapının yalnız sol tayı açıldı, o biri  lay içoridon bağlı  idi.  Mad- 
yanın ayaqlarınm qozobli  tappıltısı  bütün soslori  batımıışdı.  lilə bil 
Katrinin qulağının dibindo göy guruldayırdı.  Lcmminqlor ycrimoyo 
manc olur, onun ayağını dişloyirdilor. O yavaş-yavaş, olduqca yavaş- 
yavaş  siyirtmoni  sağa  sürüşdürdü.  Madyan,  yoqin  ki,  kiminso  gol- 
diyini  duymuşdu,  ona göro do  ycrini  doyişib o biri  torofo  kcçso də, 
ayaqlarım  ycrə  döym əkdo  idi.  İlahi,  indi  o,  giriş  yolunu  kosmişdi. 
Katrin artıq siyirtmoni çoko bilmozdi.  Bu,  folakot  idi!  Bu hor şcyin 
sonu  idi!
Katrin  çotinliklo  nofos  alıb  tövlo  qapısının  ortasına  yaxmlaşdı. 
Siyirtmə, demok olar ki,  axırıncı oyuqdan da çıxmışdı, ancaq tama- 
milo yox, atın tozyiqi  ilo onun son ucu torponirdi. "Çox saxlaya bil- 
m oz” ,  -   fıkirləşdi  Katrin.  Siyirtmo  şaqqıltı  ilo  oyilib  aşağı  düşdü. 
Katrin  gcri  çəkildi.  O,  sağa  keçmokdonso,  başmı  itirib  tir-tir titro- 
yən  qapının  qabağmda dayanmışdı.
Bir  an  da  keçdi,  ildırım  sürəti  ilə  o,  atın  yaralı  başını,  doli- 
divanə  gözlərini  gördü.  Vo  hor şcy  burdaca  bitdi.  Ağır zorbo  onun 
ayaqlarım  ycrdon  üzdü.
Gcco  düşmüşdü.  Lcmminqlərin  axıtıı  holo  do  gcco  soyuğunun 
dolduğu boş cvin içindon kcçib gcdirdi.  Daha güclü bir axın  hoyoto 
dolurdu.  Təngo  golmiş,  yom lm uş  itlər  susmuşdu.  Yalnız  qızğın- 
lıqdan  bir-birini  dişləyon  lcmminqlorin  qulaq  batıran  çığırtısı  vo 
inəklərin  hoyocanlı  böyürtüsü  cşidilirdi.  Tövlonin  taybatay  açılmış 
qapısı  ağzında qoca  Katrinin  mcyidi  düşüb qalmışdı.  Lcmminqlorin 
axını mcyitin yanında haçalanır vo mcyiti  dövrolomo kcçib gcdirdi.
*   *   *
Bitib  qurtarmayan  gündüzlor  arxada  qalırdı.  İndi  lıor  gccodon 
sonra günəş bir ncço saat somada görünür, ycnidon zülmot düşürdü. 
Y olumuzun  ovvolindo  olduğu  kimi,  biz  gcconin  qaranlığından 
istifado  edərək  yol  gcdir,  gündüzlər  iso  dineimizi  alırdıq.  Ancaq 
artıq  biz hər cür chtiyatı,  sayıqlığı,  hotta ağlımızı  da  itirmişdik.
Biz  bəzən  yalnız  geco,  bozon  do  gcconi  gündüzə  qataraq  din- 
colm odən,  nofəs  dəm ıodon  yuxulu,  üzgün  halda  clo  hcy  yol  gcdir, 
hotta  günün  günortaçağı  — hor  torofdon  bizi  tohlüko  gözloyon  bir 
vaxtda  da  yola  çıxmaqdan  çokinmirdik.  Hücumların  sonu  görün- 
mürdü, tayfamızın isə yoqin ki, yarısı qalmışdı.  Şimal tülkülori vadi

---

yamaclarına  soxularaq  bizi  yorulmaq  bilmodon  toqib  cdirdi.  D oy- 
duqları  vaxt  bir  az  gcriyo  qalır,  sonra  ycnidon  hücuma  kcçirdilor. 
Bozon  şimal  tülkülorinə  canavarlar  hücum  edondə  biz  bir  ncço 
günlüyə  dincolirdik.  Havadan  bizo  yalmz  qadim   düşmonlorimiz 
dcyil,  tanımadığımız  naməlum  quşlar  da  hücum  cdirdi.  O nlar  üzü 
bizə  to rəf qorbdən  uçub gəlirdilər.  Düşm anin sayı-hcsabı  yox idi.
Ancaq  biz  baş  alıb  uzaqlara,  uzaqlara  gcdirik.  Dayanmadan,  az 
qala  qaça-qaça  gcdirik,  clo  gcdə-gedə  də  ycyirik,  bunun  üçün 
dayanıb  durmuruq.  Gözümüz  şüşə  kimidir,  baxışım ız  bir  nöqtəyo 
zillonib,  başdan-ayağa  çirk  içindəyik.  Bizi  daim  irəliyə  qovan 
q ü w ə  bizo ayaq saxlamağa  imkan  vcrmir.  Ham ım ız xəstəyo oxşa- 
yınq, xəz dərim iz palçığa bulaşıb.  Yalnız suyun  içinə girib çıxanda 
babal  görkəm  alınq.  Yola  düşəndən  bəri  çoxlu  çaylar  kcçmişik, 
ncço  gölü  arxada  buraxmışıq.  Sudan  sahilo  çıxıb  itsayağı  silkəlo- 
nəndo  bir  az  yüngülləşirik,  əsoblorim iz  dincolir,  gərginlik  azalır. 
Ancaq  bu  xoş  dəqiqolər  çox  sürmür.  G özəgörünm əz  qüvvo  bizi 
iroli  qovur.  Yorğunluğa,  tohlükoyə  m ohəl  qoymadan,  geriyə  bax- 
madan  doli  kimi  iroli  can  atırıq.  B əlkə  də  gərok  dayanaydıq. 
Nofosimizi  dərin  bir çayın,  ya  gölün  sahilində  qalıb  bir  neçe  gün- 
lüyo  rahatlanıb  dincoloydik,  onda  bolko  bu  divanolik,  qızğınlıq  da 
canımızdan çıxar,  həyəcanım ız yatardı.  Ancaq yox,  biz dayana b il- 
mozdik,  biz  iroliyo  gctmoliydik.  Biz  heç  nəyo  m əhəl  qoymadan, 
qorxub çəkinm ədon qabağım ıza çıxan çaya atılır, onu üzüb kcçir vo 
yeno  yolumuza davam cdirdik.
Biz  kor  kimi  idik.  Lakin  indi  o  günlori  xatırlayıb,  o lu b -k eçən - 
lori  yaddaşımda  canlandıranda  m onə  clo  golir ki,  ilk  baxışda  diva- 
nəlik  kimi  görünon  bu  yürüşün  m ahiyyotini  uzaqdan-uzağa  daha 
aydın şokildə izah cdirom.  M ən o vaxt dum anh şokildə də olsa hiss 
edirdim ki,  hcç  noyo  baxmadan  inamla iroli getm ok  lazımdır, çünki 
bütün  bu  müsibotlorin  arxasm da  bizim  həlolik  dork  etm ədiyim iz 
hansısa  bir  moqsod  gizlonir.  V ə  biz  bu  m əqsədə  doğru  can  atınq. 
N əyin  bahasına  olursa  olsun  bu  m oqsodə  yctm əli  vo  nəhayət  ki, 
azadlığa  qovuşmalıydıq.  Y enidən  özünə  qayıtm ah,  sakitləşm əli, 
kcçən  günlorin  itirilmiş  xoşbəxtliyini  tapmalıydıq.  Biz  təhlükodən 
qorxm adan,  ölümo  mohol  qoymadan  dorkolunm az  bir  connoto, 
hosrotindo  olduğumuz  bir  torpağa  doğru  iroliləyirdik.  Boli,  biz 
azadlığa  doğnı  gedirdik.  Onu  no  vaxt,  hansı  yolla  tapacağımızı 
bilm osok  do,  əm in  idik  ki,  yolumuzun  sonunda  m ütləq  azadlığa
qovuşmahyıq.  Bizi,  bütün  lcmminq  tayfasmı  irəli  qovan  da  clo  bu 
inam  hissi  idi.
Bir  ncço  dəfə  biz  adamların  yaşadığı  ycrlordon  kcçib-gctmoli 
olurduq. Əvvolco, onlarla görüşdon qorxurduq, lakin sonralar qorbo 
doğru iroliləm ok chtirası  o qədər güclondi  ki, o biri düşmonlorimiz 
kimi, adam lann da bizə doxli olmadı.  Hom do ki biz onlara gcc-gcc 
rast golirdik.
Bir  dofə  insanların  yaşadığı  şohorin  yanında  yolumuzu  daş 
divar kosdi.  Bu divar hor iki tərofə sonsuz şokildo uzandığından biz 
ycraltı  keçid  qazmalı  olduq.  Qazma  işi  uzun  çokdi.  I Ior dəfo  ycrin 
üzüno yol  salmaq  istoyondo noso cırmaq  sosi  cşidir,  it  iyini  duyur- 
duq.  İtlərin  hürüşü  adamlarm  səsino  qarışırdı.  Ycraltı  divar  manc 
olduğundan  biz  lap  altdan  kcçmoli  olurduq,  bozon  divardan  qopan 
daşlar  lağımın  yolunu  tuturdu.  Orada  zülmot  içindo  dəhşotli  bir 
m übarizo  gcdirdi,  faciolor  baş  vcrirdi...  Sağ  qalıb  qurtulmuş  lcm- 
m inqlər ycrin üzünə çıxanda, orada bizi  itlor qarşıladı.  Mon qulağı- 
m ın  dibindoco  dostlarımın  sümüyünün  itlorin  dişi  altında  xırçıl- 
dadığını  eşidirdim.  Bu  d əfə  do  talc  üzümo  güldü,  ölümdon  xilas 
oldum v ə ycnidən yola çıxdım.
Yeno  də  sağ  qalmışdım,  göroson,  neçonci  dofo  idi  ki,  ölümün 
caynağından qurtulurdum?
Bir vaxt doğma şəhori tork etmiş minlor, milyonlarla lcmminq- 
dən  bu nohayətsiz ongin  suların  sahilinə görəsən  kimlor gəlib  çıx- 
mışdı?
Çoxdan  idi  ki,  çay  boyunca  gcdirdik  vo  bu  çay  bizi  gətirib  bu 
yerlərə -   göz  işlədikco  üzüaşağı  axıb  gcdon  əngin  sulann  sahilino 
çıxarmışdı.  Biz  çay  suyuna  bonzəmoyon  bir  iy  duymuşduq.  Yolda 
törəyib artsaq da, indi biz az idik, çox az.  Bütün tayfamız sahil boyu 
ada-ada  yığılmışdı.  Ancaq  bizim  sağımızda  və  solumuzda  çayın 
ağzındakı  qumluq  lcmminqlərlo  dolu  idi.  Onlar  donizo  san  can 
atırdılar,  clo  bil  lemminqlorin  özü  do  bir  çay  idi,  donizo  tolosirdi. 
M üxtəlif yeraltı  lcmminq  şəhorlorinin  yolu  burada  bitirdi.  Onların 
sağ  qalm ış  qalıqlan  indi  bir  ycro  yığışırdı  vo  hara  baxırdınsa 
şimalda,  cənubda  -   dörd  bir  tərofdo  donizo  can  atan  lcmminq  scli 
dalğalanırdı.
N o adam lar var idi, nə do şimal tülküləri. Ycrin üstündəki bütün 
düşm ənlərim iz, nohayət ki, bizi  rahat buraxmışdı.  Əvozindo dalğa- 
lann üzərindo çoxlu dəniz yırtıcıları  dolaşırdı.  Sahildon  bir az ara-
371

---