Şahbaz muradov, ÇİNGİz baxiş
Yüklə 2,88 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- üç milyon nəfərdən artıq
- SSRİ-yə gələnlərin 120 min nəfəri erməni idi.
- Necə olur ki, 3 ildən artıq (1941-1944-cü illər) bir dövrdə faşist Almaniyasının işğalı altında olan və böyük
- Yəni, müharibə dövründə Azər- baycan əhalisinin sayı 780 min nəfər və ya 23,1% azal
~ 26 ~ təşkil edirdi 12 . Dördüncüsü, müharibə illərində almanlara əsir düşmüş Sovet adamlarının 270 min nəfəri müharibə bitdikdən sonra vətənə geri dönməkdən imtina edərək Amerikaya emiq- rasiya etmişlər. Onların 141 min nəfərini litvalılar, latışlar və estonlar, 128 min nəfərini isə ukraynalılar və ruslar təşkil edirdi. Beşincisi, 1941-1942-ci illərdə alman işğalına uğramış Sovet ərazilərindən milyonlarla əhali SSRİ-nin şərq rayonlarına evakuasiya edilmişdilər ki, onların da xeyli hissəsi yeni yaşayış yerlərindən geri dönməmişlər. Məsə- lən, təkcə Belarusiyadan 1,5 milyon nəfər əhali Volqaboyu, Ural və Sibir bölgələrinə evakuasiya edilmişdilər. Altıncısı, müharibə illərindən başlayaraq 1950-ci ilə qədər, xüsusilə də1944-1945-ci illərdə Stalinin milli ayrı- seçkilik siyasəti nəticəsində SSRİ-nin qərbində yaşayan bir sıra etnoslar bütünlüklə, bəziləri də qismən öz doğma torpaqlarından Qazaxıstana, Orta Asiyaya və Sibirə sürgün edildilər. Bütünlüklə sürgün edilənlər almanlar, Krım tatarları, çeçenlər, inquşlar, qaraçaylılar, balkarlar, kalmık- lar və Axıska türkləri idi. Polyaklar, yəhudilər, yunanlar, bolqarlar, Baltik xalqları qismən sürgün edildilər. Bütöv- lükdə üç milyon nəfərdən artıq əhali milli mənsubiyyətinə 12 «Народы России.Энциклопедия» - М.: Болшая Российская Энциклопедия, 1994, c.61, 246 ~ 27 ~ görə arzuolunmaz hesab edilərək SSRİ-nin şərqinə sürgün edildilər. Beləliklə, yuxarıda göstərilən faktlardan məlum olur ki, 1940-1950-ci illər arasındaki dövrdə SSRİ-də əhalinin azal- ması xeyli dərəcədə əhalinin deportasiyası və ya miqra- siyası ilə bağlı olmuşdur. Müharibə dövründə və müharibə- dən sonraki 5 ildə təxminən 5,5 milyon nəfər əhali zorla və ya könüllü SSRİ-ni tərk etmiş, bir milyona yaxın əhali isə SSRİ-yə köçmüşdür. Qeyd edək ki, SSRİ-yə gələnlərin 120 min nəfəri erməni idi. Onların da 95 min nəfəri Ermənistanda məs- kunlaşmışlar 13 . Əhali yerdəyişmələri nəticəsində ən çox əhalisi azalan respublikalar isə Ukrayna, Litva və xüsusilə də Belarusiya olmuşdur. Qeyd edək ki, Belarusiyada əhalinin sayının azalması 1950-1954-cü illərdə də davam etmişdir. Belə ki, Sovet höküməti işğal etdiyi Köniqsberq bölgəsi (indiki Kalininqrad bölgəsi), Litva, Latviya, Estoniya və Finlan- diya ərazilərindən deportasiya edilmiş və emigrasiya etmiş əhalinin tərk etdiyi yaşayış məntəqələrinin slavlarla məs- kunlaşdırılması prosesinə belarusları da geniş şəkildə cəlb etmışdi. Görünür ki, bu da Belarusiyanın adı çəkilən ərazi- lərlə qonşu olması və ya coğrafi yaxınlığı ilə bağlı idi. 13 «Народы России. Энциклопедия» - М.: Болшая Российская Энциклопедия, 1994, с.62 ~ 28 ~ Bütövlükdə apardığımız araşdırmalar göstərir ki, müha- ribə dövründə Ukrayna və Belarusiyada, eləcə də Litvada mülki əhalinin qırılması ilə bağlı azalma faizi SSRİ üzrə olan ümumi göstəricidən, xüsusilə də Azərbaycanla müqa- yisədə olduqca aşağı olmuşdur. Paradoksal bir sual ortalığa çıxır: Necə olur ki, 3 ildən artıq (1941-1944-cü illər) bir dövrdə faşist Almaniyasının işğalı altında olan və böyük dağıntılara məruz qalan Belarusiya və Ukraynada, eləcə də digər müharibə görmüş bölgələrdə mülki əhalinin qırılması ilə bağlı azalması Azərbaycanla müqayisədə olduqca aşağı olmuşdur?! Öncə onu qeyd edək ki, bizim hesablamalarımıza görə Azərbaycanda 1941-ci ilin iyununda əhalinin sayı 3.380 min nəfərdən cox olmuşdur. Müharibə başlayan kimi Azərbaycanda yaşayan almanlar (1939-cu ildə onların sayı 23 min nəfər idi) Qazaxıstana və Sibirə sürgün edildi. Ancaq eyni zamanda on minlərlə əhali müharibə bölgə- lərindən Bakıya evakuasiya edilmişdir. Müharibə illərində Bakı hospitallarında 400 min nəfərə yaxın əsgər və zabit müalicə olunmuşdur. Beləliklə, Ukrayna və Belarusiyadan fərqli olaraq Azərbaycana gələn əhali gedənlərdən daha çox olmuşdur və bizim hesablamalarımıza görə süni əhali yerdəyişmələrinin təsirini aradan qaldırdıqdan sonra 1945- ci ilin sonuna Azərbaycanın əhalisi 2,6 milyon nəfərdən bir qədər çox olmuşdur. Yəni, müharibə dövründə Azər- baycan əhalisinin sayı 780 min nəfər və ya 23,1% azal- ~ 29 ~ mışdır. Xatırladaq ki, Sovet Ordusuna səfərbər edilənlərin sayı 600-650 min nəfər olmuşdur. Onların da 275 min nəfəri müharibədə həlak olmuşdur. Beləliklə, müharibə dövründə mülki əhali itkisi yarım milyon nəfərdən çox olmuşdur, yəni müharibədə ölənlərdən iki dəfə çox. Bu əhali itkisinin böyük əksəriyyəti kənd əhalisinin payına düşürdü. Belə ki, kənd yerlərində əsgərlik yaşı çatmış bütün kişi əhalisi müharibəyə göndərilmişdi. Halbuki şəhərlərdə, xüsusilə də Bakıda dövlət idarələrində və müəs- sisələrində işləyən kişi əhalisinin xeyli hissəsi hərbi səfərbərlikdən azad edilmişdi. Ən başlıcası isə o idi ki, şəhərlərdə əhali kart sistemi ilə minimum səviyyədə də olsa ərzaqla təmin edilirdi. Kəndlərdə isə əhaliyə nəinki ərzaq kartları verilmirdi, üstəlik onlar demək olar ki, ərzaq əldə edə biləcəyi təsərrüfat mənbələrindən də məhrum edilərək Allahın ümidinə buraxılmışdılar. Ona görə də kənd yer- lərində əhali aclıqdan və xəstəlikdən kütləvi şəkildə qırı- lırdı. Həmin dövrü yaşamış kənd sakinlərinin söylədik- lərinə görə o illərdə, xüsusilə 1944-cü ildə ölənlərin sayı o qədər çox idi ki, onları dəfn etmək bir problemə çevril- mişdi. Belə ki, meyitləri qəbiristanlığa qədər daşımağa taqəti olan adam tapılmırdı və bu cür hallarda meyitlər öz həyətlərində və ya yaxın ərazilərdə dəfn edilirdi. Müqayisə üçün apardığımız demoqrafik araşdırmalar göstərir ki, qonşu Gürcüstanda və Ermənistanda müharibə dövründə mülki əhalinin sayı nəinki azalmamış, hətta bir Yüklə 2,88 Kb. Dostları ilə paylaş:
|