R. H. MƏMMƏdov, tofđq bəHƏRÇĐ
Yüklə 2,56 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
V.5. Meşə təsərrüfatı
Yer kürəsində kolluqlarla və yeni salınmış meşələrlə birlikdə ümumi meşə sahəsi - 75 mlrd. ha-a çatır. Onun oduncaq ehtiyatı - 385 mlrd. kubmetrdən artıqdır. Yer kürəsində hər birisinin ayrı- ayrılıqda sahəsi 2,0 mlrd. ha olan 2 meşə qurşağı ayrılır. Bunlar Şimal və Cənub meşə qurşaqlarıdır. Regionlardan - Latın Amerikasında - 1260 mln. ha, Afrikada - 1140 mln. ha, MDB-də 940 mln. ha, Şimali Amerikada - 750 mln. ha, Xarici Asiyada - 660 mln. ha, Xarici Avropada - 195 mln. ha, Avstraliya və Okeaniyada - 180 mln. ha meşə sahəsi vardır. Ölkələrdən - RF-də meşənin sahəsi 886 mln. ha, oduncaq ehtiyatı - 82 mlrd. kubmetr, Braziliyada sahəsi 572 mln. ha, ehtiyatı - 60 mlrd. kubmetr, Kanadada sahəsi - 453 mln. ha, ehtiyatı - 22 mlrd. kubmetr təşkil edir. Meşə sənayesi dünya təsərrüfatının ən qədim və məhsuldar sahələrindən hesab edilir. Meşələrin insan həyatında əhəmiyyəti çox böyükdür. O, nəhəng oksigen mənbəyi sayılır. Meşə təkcə sənaye xammalı deyildir. O, torpağı su və külək erroziyasından qoruyur, torpaqda rütubətliliyi qoruyub saxlayır, çayların daşmasının qarşısını alır, əkin sahələrini, tarlaları məhvedici quru küləklərdən qoruyur. Meşələr hər hansı bir ölkənin milli sərvəti kimi qiymətləndirilir. Meşələr sənayeyə xidmət edərək tikinti materialları, kağız, süni lif, eyni zamanda spirt verir. Elmi-texniki tərəqqi oduncağı onun tətbiq olunduğu ənənəvi sahələrdən - yanacaq sənayesindən və qismən tikintidən sıxışdırıb çıxararaq, onu neftlə, qazla, betonla, habelə şüşə ilə əvəz edir. Maşınqayırma, yüngül sənaye, nəqliyyat, rabitə, tikinti, meşə sənayesi məhsulunun aparıcı istehlakçıları hesab olunurlar. Meşə sənayesinin inkişafı da digər təsərrüfat sahələrindən çox asılıdır. O, öz növbəsində başqa sahələrdən laklar, boyalar, soda, natrium, ağardıcı kimyəvi maddələr, avtomobillər, traktorlar, ağac tədarükü və emalı üçün müxtəlif növ dəzgahlar istehlak edir. Daha doğrusu, meşə sənayesinin daha geniş sahələrarası əlaqələri mövcuddur. Meşə sənayesi biri-biri ilə qarşılıqlı surətdə əlaqədə olan ağac tədarükü, oduncağın mexaniki emalı və kağız, karton, skipidar, kanifol, yem mayaları alınması üçün oduncağın kimyəvi emalı istehsallarından ibarətdir. Maraqlıdır ki, bir istehsalın məhsulu digəri üçün xammal rolunu oynayır. Belə ki, ağac tədarükü müəssisələri taxta zavodlarına oduncaq verir, əldə olunan taxta mebel fabrikləri üçün əsas xammal sayılır. Ağac tədarükü tullantıları hesab edilən budaq, iynəyarpaqlar, eləcə də ağac emalı tullantıları olan taxta kəpəyi, ağac qabığı və yonqar spirt və yağlı boyalar istehsal etmək üçün meşə-kimya sənayesinə ötürülür. Ona görə də hal-hazırda meşə-kimya kombinatları yaratmağa üstünlük verilir. Çünki burada oduncağın ardıcıl emalı ilə yanaşı onların tullantılarından da tam istifadə etmək mümkünlüyü mövcudlaşır. Bir-birinin yaxınlığında yerləşən, xammal, enerji və nəqliyyatdan birgə istifadə edilməsinə və tullantıların tam emalına əsaslanan, sıx istehsal əlaqələrinə malik olan meşə sənayesi müəssisələri meşə sənayesi kompleksləri adlanırlar. Ümumiyyətlə, meşə təsərrüfatı üçün meşələrin müxtəlif əhəmiyyəti vardır. Bu sahədə onlar sanitariya meşələri, torpaq, tarla, su qoruyucu və qoruq meşələrinə ayrılırlar. Meşə sənayesinin yerləşdirilməsinə dair ən mühüm prinsiplərdən biri - meşə sənaye komplekslərini dəniz, su və dəmiryolu nəqliyyatı ilə daha yaxşı təmin olunmuş yerlərdə
tikməkdən ibarətdir. Bu məqsəd üçün böyük çayların mənsəbi, çayların dəmiryolu magistralları ilə kəsişdiyi yerlər xüsusilə sərfəlidir. Meşə sənayesinin bütün sahələrində başlıca məsrəflər - 75%-ə qədər ağac tədarükünün payına düşür. Bu əsasdan da meşə sənayesini yerləşdirməyin digər başlıca prinsipi müəssisələri ağac tədarükü rayonlarına, yəni xammala yaxınlaşdırmaqdan ibarətdir. Deyilənlərlə yanaşı, meşə sənayesinin ayrı-ayrı sahələrinin yerləşdirilməsinə istehlakçının yaxınlığı, habelə su və enerji ilə təchizatı şəraiti də təsir göstərir. Belə ki, hazır mebeli daşımaq, onun hazırlanması üçün olan hissələri daşımaqdan baha başa gəlir. Ona görə də mebel istehsalı müəssisələri müxtəlif sənaye sahələrinə malik, eləcə də əhalisi sıx olan rayonlarda yaradılır. Sellüloz istehsalı hədsiz dərəcədə suyun olmasını tələb edir. Kağız hazırlanması isə çoxlu miqdarda elektrik enerjisinin vacibliyini şərtləndirir. Deyilənlərə görə
də sellüloz-kağız kombinatları göstərilən şərtlərə əməl etməyə əsaslanır. Qeyd etmək lazımdır ki, meşə materialları hazırlanmasını illik kəmiyyət göstəricisi son illər - 3,4 mlrd. kubmetri keçmişdir. Bu sahədə ABŞ, RF, Kanada, Finlandiya, Đsveç, Çin, Đndoneziya, Braziliya, Hindistan, Nigeriya, Malayziya, Efiopiya fərqlənirlər. Oduncağın mexaniki emalında taxta-şalban hazırlanmasının illik göstəricisi - 440 mln. kubmetr təşkil etməklə ABŞ - 110 mln. t., Kanada - 65 mln. ton, habelə Çin, Yaponiya, Rusiya, Braziliya, Hindistan seçilirlər. Taxta-şalban ixracatının aparıcıları - ABŞ, Kanada, Đsveç, Finlandiya, Rusiya, Braziliya, Nigeriya, Cənubi-Şərqi Asiya ölkələridir. Oduncağın kimyəvi emalında kağız, karton, sellülöz, skipidar, kanifol, yem mayaları əldə olunur. Dünyada istehsal olunan sellülozun yarıdan çoxunu ABŞ və Kanada verir. Lakin birinci onluğa son vaxtlar Çin və Braziliya da qatılmışlar. Kağız istehsalının 75%-ni ĐEÖ verir. Burada da hər nəfərə orta hesabla 160 kq məhsul düşür. Bu göstərici ABŞ və Kanadanın hər birində - 300 kq, Finlandiyada isə - 400 kq-dan artıqdır. ĐOÖ-də isə bu göstərici -4,2 kq-dan çox deyildir. Ümumiyyətlə, hər il ABŞ - 86 mln. t, Çin - 32 mln.t, Yaponiya - 31,0 mln. t, Kanada - 19,0 mln.t, AFR - 16 mln.t, Finlandiya -12,1 mln. t, Đsveç - 9,8 mln.t, Fransa - 8,6 mln.t, Koreya Respublikası -8,4 mln. t və Đtaliya - 7,5 mln. t kağız və karton məhsulu istehsal edirlər. Yüklə 2,56 Mb. Dostları ilə paylaş:
|