ƏDƏBİ DİLİN NORMALARI
Plan:
1. Fonetik norma
2. Orfoepik normalar
3. Saitlərin tələffüzü ilə bağlı qaydalar
4. Samitlərin tələffüzü ilə bağlı qaydalar
5, Abbreviatürlərin tələffüzü ilə bağlı qaydalar
Nitq mədəniyyətinin əlaqədar olduğu cəhətlərdən bir da ədəbi dilin normalarıdır. Dil
və norma bir-biri ilə bağlıdır. Ədəbi dilimizin normalarını hamı tərəfindən vahid şəkildə
qəbul edilməsinin nəticəsində də nitq mədəniyyətinin formalaşıb yaranması mərhələsi
başa çatmışdır.
Norma
-
latın dilindən alınmış termindir, mənası qayda deməkdir. Dilimizin fonetik,
leksik, qrammatik normaları olmadan ədəbi dilimizdən, nitq mədəniyyətindən danışa
bilməzdik. Ümumxalq danışıq dilində, dialekt və şivələrdə normalar sabit qalmır.
Ədəbi dilimizdə isə hamının qəbul etdiyi nümunəvi normalar vardır. Norma qanuna
salınmış, hamı tərəfindən qəbul edilmiş məcburi qaydalardır. Ədəbi dil normaları öz
tətbiqini yazılı ədəbiyyatda tapır. Görkəmli yazıçılar, şairlər, alimlər (1.Nəsimi,
M.Füzuli, F.Köçərli, C.Məmmədquluzadə və b.) ana dilimizə böyük qayğı ilə bu
normaların inkişafında əvəzolunmaz xidmət göstərmişlər. Dilin daxili quruluşunu onun
fonetikası, leksikası (lügət tərkibi) və qrammatikası təşkil edir. Azərbaycan ədəbi
dilinin normaları da dili bütün səviyyələrdə əhatə edir.
Fonetik norma
-
“Fonetika “ yunan sözü olub, səs haqqında elm deməkdir. Ədəbi dilin
səs sistemi müəyyən normalar əsasında formalaşır, Səslər ümumxalq dilində müxtəlif
şəkildə deyilsə də, ədəbi dildə ancaq bir variartda tələffüz edilir və yazılır. Sözün
ədəbi dildəki tələffüz qaydası orfoepik norma , yazılış qaydası isə orfoqrafik
norma adlanır. Orfoepik və orfoqrafik qaydalar birlikdə dilin fonetik
quruluşu ilə
müəyyənləşir və fonetik normanı təşkil edir. Deməli, sözün düzgün tələffüzü və
düzgün yazılışı fonetik norma daxilindədir. Bir sözlə, fonetik norma iki formada özünü
göstərir: sözün düzgün tələffüz forması (orfoepiyası) və düzgün yazılış
forması(orfoqrafiyası) .
